بریده‌های کتاب داستان انقلاب در ایران و جهان

یکی از درون‌مایه های بسیار مورد علاقه و پشتیبانی دنیای استکباری و جهان سلطه، که در ترویج آن، خاصه در آثار هنری و ادبی، اهتمامی ویژه به خرج می دهند، پوچ گرایی و ناممکن بودنِ تغییر وضعیت آرایش نیروهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جهان، و لزوم حفظ وضع موجود است؛ که ضامن بقای سلطه ی رزمندان و زورمندان و مزدورانی است که اداره و هدایتِ سمت و سوی بسیاری از حکومت های جهان را در اختیار دارند.

رمان «با آغاز بحران غربِ مدرن و پیداییِ انحطاط پسامدرن، رو به افول نهاد و تا حدود زیادی تغییر صورت و حالت داد؛ به گونه ای که بسیاری از منتقدان ادبی، از «مرگ رمان» سخن گفتند. در واقع، [اگر هم] رمان به عنوان یک صورت ادبی در نسبت با ساحت تاریخی_فرهنگی مدرنیته بوده است، اما به تمامیت رسیدن تاریخ مدرنیته و بحران زدگی رمان و افول نسبی ستاره ی آن، هرگز و هرگز به معنای پایان قصه گویی و قصه نویسی و روایتگری نیست. همراه با افق تاریخی تازه ای که طلوع می کند، صورت ادبی دیگری نیز،(که حداقل در یکی دو سدهٔ آغاز ظهور خود، بی نسبت با رمان نبوده و ارتباط ها و پیوندهایی با آن داشته و ازجهات زیادی از ساختار آن متأثر است)، تدریجاً پدید می آید، که متناسب با بسط افق تاریخی_فرهنگی ظاهر گردیده، و از اجمال به تفصیل می رود.» این، همان رمانِ معنویت گرای آرمان طلبی است که به تصویر گری حماسه ی انسان دوران بازگشت به مذهب و معنویت و آرمان ها و ارزش های انسانی_الهی می پردازد؛ و در حال حاضر، ما شاهد پدید آمدن نمونه هایی از آن در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و خاصه جنگ تحمیلی هشت ساله در جمهوری اسلامی ایران بوده ایم و هستیم.

انقلاب اسلامی ایران، با همهٔ پیشرفت های قابل توجهش در بسیاری از رشته ها، در زمینهٔ رمان، هنوز به تولید آثاری که درخور این انقلاب بزرگ باشد و بتوان برای معرفیِ هنریِ انقلاب به ملل دیگر، آن را ترجمه کرد، موفق نشده است. این امر، سبب شده است که ابعاد و اهداف این انقلاب، آن گونه که لازم و ممکن است، به دیگر ملل جهان شناسانده نشود. در نتیجه، بسیاری از همدلی ها و همراهی ها که از این طریق می توانست متوجه کشور و نظام ما شود، و نیز تأثیرپذیری ها و الگوگیری های دیگر ملل تحت ستم از این انقلاب بزرگ، آن گونه که شایسته است، محقق نشود. این امر، دلایل مختلفی می تواند داشته باشد؛ که از آن جمله، دلایل ادبی(فنی و تکنیکی) است‌؛ که باید شناخته، و راه های رفع آن ها، به صورت علمی و مستند، ارائه شود.

«دیدگاه افلاطون دربارهٔ ادبیات، دیدگاهی کاملاً محتوا محور است. او به محتوای بیان شده در آثار ادبی و تأثیر آن در مخاطبان یا مصرف کنندگان ادبیات نظر دارد‌؛ و در پی پاسخ گویی به این پرسش است که رسالت و ارزش ادبیات چیست؟ متقابلاً ارسطو، از منظری شکل محور(فرمالیستی) به عناصری نظر دارد که متن ادبی را واجد ساختاری زیباشناختی می داند؛ و می کوشد این موضوع را روشن کند که نحوهٔ تأثیرگذاری ادبیات چیست؟»

رمان، روایت منثور بالنسبه خلاقانه ای طولانی ای با درون‌مایه های عمیق و متعدد است، که در آن، با محوریت یک شخصیت اصلی، اشخاصی متعدد، درگیر در موقعیت ها و رویداد های متنوع به نمایش در می آیند. و این اثر، طی یک زمانِ جاریِ داستانیِ معمولاً طولانی(ولو به صورت تداعی ها) به نقطه و نتیجهٔ مشخصی(در ارتباط با شخصیت های مهمش) ختم می شود.

با تأثیر از رویداد های تاریخی و اجتماعی، کشفیات علمی و اختراعات، شرایط اقتصادی و سیاسی، تحولات فکری و فلسفی و تغییرات پدید آمده در نحوهٔ زیست انسان ها، گونه های مختلفی از رمان پدید آمده است؛ و این نوآوری ها همچنان ادامه دارد. بنابراین و با توجه به تحولات عظیم پدید آمده در بخش های قابل توجهی از جهان، خاصه پس از پیروزی انقلاب عظیم اسلامی ملت ایران در سال 1978 و دومینوی تغییراتی که تحت تأثیر آن در جهان پدید آمد و تأثیر خود را بر ادبیات داستانیِ دست کم قسمت هایی از آن گذاشت، چه چیز باعث می شود که از 1980 به این سو، به وجود شاخه ای جدید از رمان، ذیل عنوان بازگشت به دین و جست و جوی معنویت و آرمان های الهی در زندگی بشر، قائل نشویم؟!

اومانیسم را دایرمداریِ بشر، مکتب اصالت انسان، مذهب نوع پرستی، انسان محوری، انسان خدایی، جایگزینی انسان به جای خدا در سپهر هستی، و مانند آن ها، ترجمه کرده اند. یعنی جهانی که خدا از آن رخت بربسته، و جایگزین او، انسانِ خودبنیادی است که هستی را بر اساس خویش تفسیر و تعبیر می کند و همه چیز را در نسبت با خود می سنجد و ارزش گذاری می کند. تمام امور از وی سرچشمه می گیرد، و در ارتباط با او، ارزش و معنا پیدا می کند.

آیا زندگی انقلابی ها، کارگران، کشاورزان، دانش آموزان، نظامیان و رزمندگان دفاع از میهن، روحانیان، و مجاهدان راه حق و عدالت، کسبه و بازاریان، دانشمندان، مخترعان، مکتشفان، ورزشکاران و... را، در حالی که وجود دارند؛ و از قضا اکثریتِ افراد جوامع انسانی را تشکیل می دهند و بسیاری از آنها نقشی به مراتب مفیدتر و مؤثرتر از روشنفکران و شبه روشنفکرانِ واخوردهٔ مأیوس پوچگرا در حرکت چرخ ها و تغییر و تحولات جوامع انسانی بازی می کنند، نباید نوشت؟!

موضوع بازگشت به معنویت، خاصه از اوایل قرن بیستم میلادی، در میان طیف قابل توجهی از هنرمندان و نویسندگان غربی و آثارشان، آشکارا خود را نشان داد. برخی از این نویسندگان عبارت اند از: هریت بیچر استو، ژرژ برنانوس، پل کلودل، فرانسوا موریاک، گرترود فون لوفورت، تی. اس. الیوت، دیوید جونز، دبلیو. اچ. اودن،آر.اس.تامس، گراهام گرین، فلانری اوکانر، فئودور داستایوفسکی، لئون تولستوی، چارلز دیکنز.

در یکی از مقاله هایی که در سال 1912، در این زمینه، در اروپا منتشر شده است، می خوانیم: «جان های ما که پس از سال ها مادیت، اینک دوباره بیدار شده، هنوز آغشته به یأسی است که از بی ایمانی و بی هدفی برمی‌خیزد. کابوس ماتریالیسم، که زندگی را بدل به بازی ای شوم و بی معنی کرده بود، هنوز به پایان نرسیده است. هنوز جان های بیدار را به تیرگی می کشد؛ و فقط نور ضعیفی سوسو می زند.»

برخی از اهالی نظر، قرن بیستم میلادی را «قرن مذهب» نامیده بودند.این دیدگاه، خاصه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کشور ما، در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، بسیار جدی و پررنگ مطرح و فراگیر شد؛ و به دنبال آن، موجی عظیم از بازگشت به مذهب و معنویات در سراسر جهان آغاز گردید. تا آن جا که ابر قدرت شرق، که بیش از هفتاد سال، در بخشی وسیع از جهان، مبارزه با دین و معنویت را سرلوحه شعارها و فعالیت های خود قرار داده بود، برای همیشه ساقط شد؛پیروان ادیان مختلف، پس از قرنها (از رنسانس به بعد) احساس عزت و هویت کردند، و تحقیقات و جست و جوهایی وسیع، حتی در ادیان و مکاتب عرفانی شرک آلود و بی بنیاد آغاز، و آثار متعددی در این زمینه ها منتشر گردید.

ایمان به یک عقیده و آرمان - از هر نوع آن: مذهبی یا غیرمذهبی - از گذشته‌های دور، خود، منشأ برخی از دلکش‌ترین، بهترین و شکوهمندترین داستان‌ها - از جمله، آثار فلسفی و عرفانی - شده است.

در اوایل قرن مذکور[قرن 20] و پس از مطرح شدن فيزيك موجی و ذره ای و قانون نسبیت انیشتین در برابر فيزيك نيوتونی، قانون سابقاً قطعی رابطه علت و معلولی، که بنیان تمام علوم بر آن قرار گرفته بود، حتی در علوم تجربی صرف، به شدت مورد تردید قرار گرفت؛ و در پی آن، هرگونه قطعیتی در علوم، در نزد بسیاری از باورمندان به آن، از اعتبار افتاد.برای مثال، در فيزيک جدید، مسائل تازه ای مطرح شد که از طریق علم نمی شد پاسخ‌های آن ها را یافت؛ و جز با قائل شدن نوعی حیات و شعور مرموز در هستی و برای ماده، یا پذیرفتن حاکمیت اصل تصادف، قابل حل نبودند. به گونه ای که کسی چون هیوم، مدعی شد: «علیت وجود ندارد؛ و ما راهی برای اثبات آن نداریم.»، یا گفته شد: «در غرب امروز، خداشناس ترین افراد، همان فيزيك دان ها هستند.» این در حالی بود که در ربع آخر قرن نوزدهم میلادی - که می توان آن را طلایی ترین دوران غلبۀ تجددگرایی دانست - عکس این موضوع، در غرب صادق بود. یعنی انسان غربی، که پس از رنسانس، خدا و مذهب را از زندگی سیاسی واجتماعی خود کنار گذارده و در بهترین شکل، آن را به امری خصوصی، شخصی و فردی برای انسان‌ها تقلیل داده بود، در این دوران، با یقینی مؤمنانه مدعی بود که علم تجربی می‌تواند به همه پرسش‌های انسان درباره زندگی و هستی پاسخ بگوید، تمام رازهای جهان را بگشاید، و عمده نیازهای مادی و معنوی بشر را برطرف سازد.کار این غرور بلاهت‌آمیز به جایی رسیده بود که مثلاً يك پزشك جراح اروپایی به نام بارنارد، مدعی شد که به زودی به تشریح خدا زیر چاقوی جراحی خود اقدام خواهد کرد، یا رئیس اداره ثبت اختراعات و اکتشافات آمریکا، با این تلقی کودکانه که «بشر به حدی در علوم و فنون پیشرفت کرده، که دیگر چیزی برای کشف یا اختراع نمانده است» استعفانامه خود را تقدیم مقام بالاترش کرد.

فقط به عنوان یک نمونه، ده‌ها هزار مستشار نظامی و غیرنظامی مربوط به دولت استکباری بیگانه، که با حقوق‌های نجومی در کشور مستقر شده بودند، در عمل حکم شهروندان درجۀ یک را داشتند؛ و حتی بالاترین مقامات سیاسی و نظامی ایرانی سرسپرده و منصوب به خود آنان، شهروندان درجۀ دو و - علی قدر مراتبهم - پایین‌تر محسوب می‌شدند.به عبارت دیگر، اگر چه با اعتراضات شدید و خونبار علما و مراجع دینی - و در صدر آنان، آیت‌الله العظمی روح‌الله موسوی خمینی - و مردم متدین، و اعدام انقلابی نخست‌وزیر سرسپردهٔ وقت - حسنعلی منصور - در سال ۱۳۴۲، تصویب قانون استعماری کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی وقت، ظاهراً متوقف شد، اما تا پایان حکومت پهلوی، این قانون، عملاً دربارۀ اتباع آمریکایی ساکن ایران، اجرا می‌شد.

علاوه بر آن، نخست وزیر کشور - که انتخاب او، از اختیارات شاه بود _اغلب(مانند میرزا آقاخان نوری یا محمد علی امینی) با تأیید انگلیس و - از ۱۳۳۲ به این سو - آمریکا انتخاب می‌شد. سایر وزیران، خاصه وزرای وزارتخانه‌های مهم و کلیدی، که ظاهراً توسط چنین نخست‌وزیران سرسپرده و وابسته‌ای انتخاب می‌شدند، نیز می‌بایست به تأیید شاه، که خود عامل تحت سلطه، و کاملاً سرسپرده و وابسته به انگلیس و آمریکا - از ۱۳۳۲ به این سو - بود، می‌رسیدند.ضمن اینکه این مقامات، در مقاطع حساس سیاسی، می‌بایست مستقیماً، و در شرایط عادی، به صورت تلویحی، مورد تأیید دولت‌های استعمارگر مسلط وقت (انگلیس و سپس آمریکا) نیز قرار می‌گرفتند.در غیر این صورت، یا اصلاً به چنین مقام‌هایی نمی‌رسیدند، یا چنانچه (معدود کسانی مثل امیرکبیر یا دکتر محمد مصدق) - در شرایطی کاملاً خاص و استثنایی - به این منصب‌ها دست می‌یافتند، مدت زیادی در این جایگاه دوام نمی‌آوردند و در کارشان موفق نمی‌شدند. (همان گونه که امیرکبیر را عزل کردند و به فاصله کوتاهی کشتند، و مصدق را با کودتای آمریکایی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ عزل و تبعید کردند.)

به هر رو، آشکار شدن نقش، قدرت و اهمیت روحانیت در واداشتن مردم به قیام علیه استعمار و استبداد در این قبیل ماجراها بود که سببِ روی کار آمدنِ فردِ قلدرِ بی دینِ غربزدهٔ دست نشانده ای همچون رضاخان میرپنج در کشور، طی یک کودتای نظامی انگلیسی در ۲۴ اسفند سال ۱۲۹۹ خورشیدی (رسماً از اردیبهشت ۱۳۰۴ ش.) شد.سپس نیز همگان دیدند که یکی از مهم ترین اهتمام های این افسر بی سوادِ قزاق در دوران سلطنت شانزده ساله اش (تا ۲۳ شهریور ۱۳۲۰)، مبارزهٔ آشکار و نهان با اسلام و مظاهر فرهنگ اسلامی، و حذف نفوذ روحانیت از عرصهٔ جامعه، از طریق کشف حجاب و ممنوع کردن مراسم عزاداری و خلع لباس روحانیان و حاکم ساختن افراد لا مذهب یا فاقد باورهاوتقیدات و عِرق مذهبی بر شئون مذهبی مردم و کارهایی از این گونه بود.سپس نیز، طی سی و هفت سال سلطنت فرزندِ کاملاً غربزده و دست نشاندهٔ بیگانگان او – محمدرضا پهلوی – همین سیاست را_با شیوه هایی بعضاً ظریف تر و غیرمستقیم تر _ ادامه دادند؛ تا دو مانع اصلی تداوم سلطه بیگانگان و حکومت خودکامهٔ مروجِ فساد و ستم و تبعیض و غارت منابع ملی و اسلام ستیزی، یعنی «تشیع» و «روحانیت انقلابی» را به حاشیه برانند و آن ها را از نقش آفرینی و تأثیرگذاری اجتماعی و سیاسی بیندازند.

او[جورج اورول] که، خاصه پس از شرکت در جنگ کمونیست‌ها علیه فرانکو - دیکتاتور اسپانیا - راه خود را از کمونیست‌ها جدا کرد، با قبول دعوت و سفارش اینتلیجنت سرویس (سازمان ضداطلاعات انگلیس)، برای جلوگیری از اشاعهٔ تفکر کمونیستی و نفوذ شوروی در انگلیس از طریق ادبیات داستانی، اقدام به نوشتن دو داستان بلند ضدانقلابی، به نام‌های «قلعهٔ حیوانات» (۱۹۴۳) و «۱۹۸۴» (۱۹۴۹) کرد.

با این همه، نوشتن و انتشار نقد و تفسیرهای متعددِ مثبت تبلیغاتی و ترویجی دربارهٔ «قلعهٔ حیوانات»، ساخت پویانمایی از آن در سال ۱۹۵۴، ساخت فیلمی با استفاده از لب تکانی بر تصاویر فیلمبرداری شده از حیوانات واقعی در سال 1999،آغاز به ساخت پویانمایی سه بُعدی از آن در سال 2014، واجرای آن به صورت نمایش در تالار های تئاتر ملی لندن و چند تئاتر دیگر در سال های 1984 و 1985،یا اجرای نمایش عروسکی آن در سال 1398 در شبکهٔ تلویزیونی ضد انقلابی «من و تو»، و ترجمهٔ این کتاب به مهمترین زبان‌های زندهٔ دنیا، گوشه‌ای از تلاش‌های وسیع جهانِ سرمایه‌داری، در پشتیبانی همه جانبه از این اثرِ همسو با اهداف و مطامع ایدئولوژیک و اقتصادی خود است.در این میان، مترجمان، معرفان، مفسران، منتقدان و ناشران مخالف یا ترسان از انقلاب، در کشورهایی که در آنها انقلاب صورت گرفته است یا در معرض انقلاب‌اند نیز، نقشی پشتیبان، در ترویج این اثر داشته است.

اما هدف اصلی ارول از نوشتن این داستان مؤثر - به خلاف «قلعهٔ حیوانات» - ایجاد وحشت در دل مردم نسبت به غلبه بلوک شرق بر جهان - به ویژه بر غرب - و واکسینه کردن جهان نسبت به این رژیم و ابرقدرتی بود که آن زمان، محبوبیت قابل توجهی در میان بخش بزرگی از مردم، خاصه جوانان غربی، پیدا کرده بود. همان‌گونه که او در مقدمه چاپ جدید «قلعه حیوانات» نوشته بود: «اسطورهٔ شوروی باید از بین برود!»

اورول در سال ۱949، به سازمان جاسوسی خارجی انگلیس گفت که به علت بیماری شدید، خود قادر به نوشتن مطالبی علیه کمونیسم و شوروی، برای انتشار در رادیوها و مطبوعات نیست؛ اما نویسندگان دیگری را، برای انجام این کار، به آنان معرفی خواهد کرد.