بریده‌های کتاب سیری در نهج البلاغه

شیخ محمد عبده، مفتی اسبق مصر که نهج البلاغه را با شرح مختصری در مصر چاپ کرد و منتشر ساخت و برای اولین بار به توده ی مصری معرفی کرد، مدعی است که اصلاً نهج البلاغه را نمی شناخته و نسبت به آن آگاهی نداشته است، تا اینکه در یک حالت دوری از وطن این کتاب را مطالعه می کند و سخت در شگفت می ماند؛ احساس می کند که گنجینه ای گرانبها دست یافته است. همان وقت تصمیم می گیرد آن را چاپ کند و به توده ی عرب معرفی نماید.

سخن نمایندهٔ روح است؛ سخن هر کس به همان دنیایی تعلق دارد که روح گوینده‌اش به آنجا تعلق دارد.

ارزش هر کسی همان است که می‌داند. نهج البلاغه، حکمت 81.

علی از می و معشوق و یا مفاخرت و امثال این‌ها -که میدان‌هایی باز برای سخن هستند - بحث نکرده است. بعلاوه او سخن را برای خود سخن و اظهار هنر سخنوری ایراد نکرده است. سخن برای او وسیله بوده، نه هدف. او نمی‌خواسته است به این وسیله یک اثر هنری و یک شاهکار ادبی از خود باقی بگذارد. بالاتر اینکه سخنش کلیت دارد. محدود به زمان و مکان و افراد معینی نیست؛ مخاطب او «انسان» است و به همین جهت نه مرز می‌شناسد و نه زمان.

نماز که مظهر کامل اظهار عبودیت است، چنان در اسلام شکل خاص یافته است که حتی فردی که می خواهد در گوشه ی خلوت به تنهایی نماز بخواند خود به خود به انجام پاره ای از وظایف اخلاقی و اجتماعی از قبیل نظافت، احترام به حقوق دیگران، وقت شناسی، جهت شناسی، ضبط احساسات، اعلام صلح و سلم با بندگان شایسته ی خدا و غیره مقید می گردد.

جرج جرداق مسیحی: " علی تنها در میدان جنگ قهرمان نبود، در همه جا قهرمان بود: در صفای دل پاکی وجدان، جذابیت سحرآمیز بیان، انسانیت واقعی، حرارت ایمان، آرامش شکوهمند، یاری مظلومان، تسلیم حقیقت بودن در هر نقطه و هرجا که رخ بنماید. او در همه این میدان‌ها قهرمان بود."

جبر ها و تحمیلها مادام که به صورت یک نیاز درونی در نیامده است مانند جبر ها و تحمیل های سیاسی، آنقدر خطرناک نیست؛ خطرناکترین جبرها و تحمیلها و قید و بند آنست که به صورت یک نیاز درونی درآید و آدمی از درون خویش به زنجیر کشیده شود.

همانطور که بشر بی‌تمدن زمان قدیم بتی را که به دست خود می‌ساخت، معبود و مسجود قرار می‌داد و آن را می‌پرستید، بشر دوران معاصر نیز مصنوع خود [پول] را می‌پرستد و زندگیش تحت تسلط و اقتدار اشیائی است که به دست خود ساخته و پرداخته است...

از نظر اسلام، هر کار خیر و مفیدی اگر با انگیزه پاک خدایی توام باشد، عبادت است. لهذا درس خواندن، کار و کسب کردن، فعالیت اجتماعی کردن اگر لله و فی الله باشد، عبادت است.

از ابوعلی سینا نقل شده که میگوید: کانَ علی (علیه‌السلام) بینَ اصحاب محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) کالمعقول بینَ المحسوس. یعنی؛ علی در میان یاران رسول خدا مانند "کلی" در میان "جزئیات محسوسه" بود و یا مانند "عقول قاهره" نسبت به "اجسام مادیه" بود.

نماز گناهان را مانند برگ درخت می ریزد و گردن ها را از ریسمان گناه آزاد می سازد. پیامبر خدا نماز را به چشمه ی آب گرم که بر در خانه ی شخص باشد و روزی پنج نوبت خود را در آن شست و شو دهد تشبیه فرمود. آیا با چنین شست و شو ها چیزی از آلودگی بر بدن باقی می ماند؟ (نهج البلاغه، خطبه ی 197)

اهل دنیا مردن بدن خویش را بزرگ می‌شمارند اما آنها(متقین) برای مردن دل خودشان اهمیت قائل هستند.

عبادت نردبان قرب است، معراج انسان است، تعالی روان است، پرواز روح است به سوی کانون نامرئی هستی، پرورش استعدادهای روحی و ورزش نیروهای ملکوتی انسانی است، پیروزی روح بر بدن است، عالیترین عکس‌العمل سپاسگزارانۀ انسان است از پدیدآورندۀ خلقت، اظهار شیفتگی و عشق انسان است به کامل مطلق و جميل على الاطلاق و بالأخره سلوک و سیر الی الله است.

محقن بن ابی محقن به علی علیه السلام پشت می‌کند و به معاویه رو می‌آورد و برای اینکه دل معاویه را که از کینه علی علیه السلام می‌جوشد خرسند سازد گفت: از نزد بی زبان‌ترین مردم به نزد تو آمدم. آنچنان این چاپلوسی مشمئز‌کننده بود که خود معاویه او را ادب کرد. گفت: وای برتو! علی بی‌زبان‌ترین افراد است؟! قریش پیش از علی از فصاحت آگاهی نداشت، علی به قریش درس فصاحت آموخت.

سخن اگر از دل برون آید و پیام روح باشد در دل نفوذ می‌کند اما اگر پیام روح نباشد و صرفاً صنعت لفظی باشد از گوشها آن طرف‌تر نمی‌رود.

حواس ما از آن جهت رنگها و شکلها و آوازها و غیر اینها را درک می‌کنند که به مکان و زمان محدود می‌شوند؛ در یک جا هستند و در زمانی دیگر نیستند، مثلاً اگر روشنی همیشه و همه جا به طور یکنواخت می‌بود قابل احساس نبود، اگر یک آواز به طور مداوم و یکنواخت شنیده شود هرگز شنیده نمی‌شود. ذات حق که صرف‌الوجود و فعلیت محض است و هیچ مکان و زمان او را محدود نمی‌کند، نسبت به حواس ما باطن است اما او در ذات خود عین ظهور است و همان کمال ظهورش که ناشی از کمال وجودش است سبب خفای او از حواس ماست.

کلمات امیرالمؤمنین (ع) از قدیمی ترین ایام با دو امتیاز همراه بوده است و با این دو امتیاز شناخته می شده است: یکی فصاحت و بلاغت و دیگر چند جانبه بودن و به اصطلاح امروز چند بعدی بودن.

نهج البلاغه چندین دنیا دارد دنیای زهد و تقوا، دنیای عبادت و عرفان، دنیای حکمت و فلسفه، دنیای پند و موعظه، دنیای ملاحم و مغیبات ،دنیای سیاست و مسئولیت‌های اجتماعی، دنیای حماسه و شجاعت ...

عدالت نباید فدای مصلحت بشود