بریده‌های کتاب از امید تا تردید

«رابرت ل. هایلبرونر»، اقتصاددان معاصر آمریکایی که پژوهش های گسترده ای درباره تاریخ اندیشه ها و همچنین تاریخ اقتصادی جوامع داشته است، معتقد است که اجتماع غرب قرون وسطا و نیز اجتماعات غیر مدرن دیگر غربی و شرقی، علیرغم همه تفاوت های ماهوی که با یکدیگر داشتند، در این ویژگی مهم مشترک بوده اند که اساس آن اجتماعات برپایه دنبال کردن «نفع شخصی» و «سودمحوری» (سودمحوریِ نامشروعِ نامشروعِ دم افزونِ سکولار مدرن) بنا نشده بوده و به طور اساسی این نگرش برای طیف وسیعی از افراد و گروه های این اجتماعات ناشناخته بوده است.

ولتر به لحاظ به لحاظ صفات شخصیتی و اخلاقی، فردی فرصت طلب بود که به اصول و قواعد اخلاقی پایبند نبود. رفتاری کاسبکارانه داشت و بعضاً خصوصیاتی شارلاتانیستی از خود نشان می داد.[شارلاتان یعنی شیاد و عوام فریب‌‌‌؛ کسی که ادعا دارد علم مشخصی برای عبور از بحران های اجتماعی می داند. علم و عظمت شارلاتان ها بی اندازه سطحی و در لفافه ای ازجملات و ژشت های دراماتیک پنهان است.]

ولتر یک روشنفکرِ ژورنالیستِ لیبرالِ پرشور و فعال است که به لحاظ تأثیرگذاری ژورنالیستی بر مخاطب نه چندان عمیق(و فارغ از ذکر و فکر) بسیار موفق بوده است.

ویژگی های اصلی عین ثابتِ مدرنیته را در بیانی فهرست وار اجمالی می توان این گونه برشمرد: . اومانیسم . سوبژکتیویته . نهیلیسمِ خودبنیادانگار نفسانی . سکولاریسم اومانیستی . دموکراسی اومانیستی . رویکرد تکنیکی نسبت به عالَم و آدم . علم مدرن . تکنیک مدرن . اندیشه ترقی . «سودانگاری_لذت طلبی سکولار_اومانیستی» به مثابه باطنِ سبک زندگی، اخلاق، فرهنگ، ادبیات، هنر، اقتصاد، تعلیم، تربیت، اجتماعیات و مناسبات خانوادگی و روابط انسانی در غرب مدرن . تأکید و تکیه بر اصالت عقل منقطع از وحی(عقل جزوی) خودبنیادانگارِ نفسانیت مدارِ استیلاجوی اعداد اندیش به عنوان منبع اصلی معرفت که برپایه آن تفکر حصولی اعداد اندیشِ اومانیستی(مدرن) سامان می یابد. . سرمایه سالاری به عنوان صورت نوعی اقتصاد مدرن که در تحقق عینی خود اجتماعات طبقاتی عالم مدرن و مفهوم طبقاتی اقتصادی_اجتماعی مدرن را پدید می آورد. . ایدئولوژی های مدرن به عنوان مجموعه دستورالعمل های سیاسی_اجتماعی برای تحکیم و بسط و قوام غرب مدرن

در تمامی این زبان های مهم اروپایی[انگلیسی، آلمانی، فرانسه و ایتالیایی]، در توصیف این دوران[عصر به اصطلاح روشنگری] از آن به عنوان درخشش و روشنایی ای نام برده اند که وجه تسمیه آن تلقیِ خودبنیادانگارانهِ نفسانی مدرنیست هاست که اسیر توهم و غفلت، تبعیت از ولایت دینی و تفکر وحیانی را معادل تاریک اندیشی دانسته و در مقابل آن بندگی ولایت نفس اماره در ساحت اسارت بار اومانیسم را روشنگری نامیده اند.

عصر[به اصطلاح] روشنگری در غرب، دوران خوش بینی و امیدواری است. دورانی که فیلسوفان روشنگری وعده می دادند که جهان بینی روشنگری به زودی صلح و رفاه و پیشرفت برای بشر به ارمغان خواهد آورد و حاکمیت خرد بشری(همان عقل اومانیستی که صورتی از آن در عقل تجربی عصر روشنگری ظاهر شده بود) موجب تحقق بهشت زمینی می شود. البته، کمتر از یک سدهٔ پس از این مدعاها و شعار ها و وعده ها در نیمه دوم سدهٔ نوزدهم و در پی بروز بحران های اقتصادی گسترده ناشی از نظام لیبرال_سرمایه داری و به دنبال آن بروز دو جنگ جهانی در سدهٔ بیستم ( که به روشنی، جوهر خشن و جنگ طلب و متجاوز ایده های عصر روشنگری را آشکار ساخت) و ظهور بحران های اخلاقی و روانی و فلسفی ناشی از سیطره عقل انگاری استثمارگر ابزاری سرمایه دارانه عصر[به اصطلاح] روشنگری، همه این امید ها و خوش بینی ها تبدیل به یأس و نامیدی و سرخوردگی شدند و کم کم افراطی ترین نگرش ها و آرای پوچ انگار و مأیوس و عبث از دل آن سر برآورند و حاکم شدند و فضای فکری، روانی و عاطفی عالم مدرن را گرفتار «اضطراب متافیزیکی»، «یأس فلسفی»، «سیطره تردید» و شکاکیت برآمده از نوسوفسطایی انگاری و ناامیدی مفرط و لبریز از احساس انحطاط و فروپاشی کردند.

ولتر متفکر نبود و اصالتاً در قلمرو «سطحیت خاص روشنفکرانه» به سر می بُرد. یعنی قلمروی میان «تفکر» و عالمِ متفکران از یک سو و «عقل متعارفِ عامیانه» و عالم توده عوام از سوی دیگر. روشنفکر در فاصله میان متفکر و عوام قرار دارد و امور و مفاهیم و احکام متفکرانه را سطحی و ساده می کند و در هیأت مشهورات ایدئولوژیک و تئوری های روشنفکرانه در میان توده پخش و ترویج و تبلیغ می کند.

در غرب قرون وسطا به لحاظ اجتماعی_اقتصادی و سیاسی سه محور قدرت در کنار هم و در عین حال در ستیز و کشاکش با یکدیگر بودند: شاه یا امپراطور، اشراف فئودال و کلیسای کاتولیک

امام صادق(ع) فرمودند: عقل آن است که خداپرستان خدا را با آن می شناسند و می پرستند و صالحان راه رسیدن به بهشت را به راهنمایی آن می پیمایند.

برخلاف اقوال و مشهوراتی که مورخانِ مدرنیست مطرح می کنند، غرب سده های میانه عالمی دینی نبوده است. غرب قرون وسطا، به لحاظ هویت خود، آمیزه ای از میراثِ متافیزیک یونانی(یونانیت) و «مسیحیت» تاریخی(مسیحیت تاریخی با آموزه های حضرت عیسی (ع) تفاوت دارد، هر چند که وجوهی از آن آموزه ها ممکن است در آن حضور داشته باشد). آنچه در افواه، «مسیحیت» نامیده می شود، مجموعه ای از مفاهیم و باورها و احکام و آموزه هاست که در فرآیند زمانی چند صد ساله ای از شده اول تا پنجم م، فیلسوفان و نویسندگانی که به «آباءکلیسا» معروف شده اند، آن را به تدریج شکل دادندو...

توجه به این نکته عبرت آموز است که اولین ظهور تکنیک مدرن و انقلاب صنعتی در غرب مدرن در هیأت نظامی بوده است و این امر نشانه ای روشن از عمقِ خشونتِ جنگ طلبانه روح عالم غرب مدرن است.

امانوئل کانت، روشنفکر_فیلسوف پرآوازه و مهم جهان بینی روشنگری و یکی از ایدئولوگ های لیبرالیسم کلاسیک به صراحت ،کارگران خدمتکاران زنان و همه افراد بدون سرمایه را به دلیل اینکه «استقلال ندارند و نمیتوانندسرور خود باشند» با دیگران (یعنی صاحبان سرمایه و دارایی) برابر ندانسته و از عضویت در جامعه مدنی و حقوق برابر محروم کرده است. پیش از کانت جان لاک، یکی دیگر از روشنفکر_ فیلسوفان روشنگری که ایدئولوگ اصلی لیبرالیسم کلاسیک نیز هست، کارگران، فقرا و افراد بدون سرمایه را در جامعه مدنی مطلوبش، از مشارکت سیاسی و رأی دادن محروم ساخته بود. لاک( که یکی از تئوریسین‌های حقوق بشر است) آشکارا جامعه مدنی را جامعه ای سرمایه سالارانه می‌داند و مؤلفه‌های اصلی حقوق بشر حاکم بر آن را، مفهوم لیبرالی آزادی، آزادیِ مالکیت نامحدود سرمایه دارانه و حق زندگی می داند و پرده از باطن سرمایه دارانه حقوق بشر و جامعه مدنی مدنظرش بر می دارد.

نکته مهمی که درباره اختراع توپ و تفنگ و بهره گیری نظامی از باروت باید به آن توجه داشت، این است که به اعتراف پژوهندگان تاریخ صنایع و علوم در غرب(از جمله پی یر روسو) چینی ها از سده های ماقبل میلاد باروت را اختراع کرده بودند، اما نسبت غیرتکنیکی و تائوئیستی_شبه اسطوره ای آنان با هستی موجب شده بود که هرگز به فکر اختراع سلاح جنگی آتشین از باروت نیفتند. همان گونه که نبودِ نگاه تکنیکی_ماشینی موجب شد مصریان که در سدهٔ اول ق م موفق به اختراع ماشین بخار شدند، هرگز از آن به عنوان ماشین و سامانه تکنیکی برای استخراج توأم با استثمار و تخریب طبیعت استفاده نکنند و نمونه های بسیار دیگر از این دست که می توان عنوان کرد.

آن گونه که بسیاری از مورخان غربی سده های نوزدهم و بیستم و اقتصاددانان معاصر بیان می کنند، استعمار غرب مدرن از طریق استخراج و غارت طلا و نقره کشف شده در قاره آمریکا، قلع و قمع و به اسارت گرفتن ساکنان بومی آن قاره و گماردن آنان به کارهای مشقت بار و طاقت فرسا در معادن و تبدیل آفریقا به شکارگاهی برای صید سیاه پوستان و به راه اندازی و گسترش تجارت برده بوده است که توانست انباشت اولیه سرمایه را انجام بدهد و از مرحله سرمایه داری مرکانتالیست(سوداگر) تجاری به مرحله سرمایه داریِ کارگاهی(مانوفاکتوری) و پس از آن سرمایه داری صنعتی وارد می شود.

تفکر نوعی مواجهه آدمی با هستی است که در ورای مرزهای مشهورات و عادات رخ می دهد، شیخ محمود شبستری در کتاب ارزشمند گلشن راز در توضیح معنای تفکر چنین سروده است: تفکر رفتن از باطل سوی حق به جزو اندر بدیدن کل مطلق برخی شارحان در شرح مقصود شیخ محمود شبستری، تفکر را عبور از ظاهر به باطن معنا کرده اند.

عصر[به اصطلاح] روشنگری با اتفاق سیاسی ای که مورخان مدرنیست_فراماسون با لحنی ستایش آمیز، آن را «انقلاب شکوهمند» یا «انقلاب باشکوه» نامیده اند در ١688 آغاز می شود و تا پایان سدهٔ هیجدهم تداوم می یابد. انقلاب باشکوه، در حقیقت، کودتایی سیاسی بود که جناح سرمایه داری پیوریتن انگلستان ( که از طرف محافل و حلقه های پیش ماسونی و الیگارشی سرمایه دار یهودی مستقر در آمستردام حمایت می شد) علیه «جیمز دوم»، پادشاه خاندان استوارت، انجام داد.

با جرأت می توان گفت آنچه «انقلاب فرانسه» نام گرفته است، تحولی سیاسی در جهت غایات لیبرالیستی و تأمین اغراض و منافع سرمایه داری مدرنیست فرانسه با هدایت و رهبری محافل و لژهای فراماسونی بوده است. حضور حرکت های مردمی در آغاز انقلاب بسیار محدود و به طور عمده منحصر به شهر پاریس بود و پس از پیروزی مرحله اول انقلاب، زنجیره ای از شورش های دهقانی علیه ارباب فئودال(که وجه سیاسی آن کم رنگ تر از جنبه اقتصادی اش بود) آن را تکمیل کرد، اما در کل، می توان گفت که انقلاب فرانسه(1789)به هیچ روی یک انقلاب ریشه دار مردمی مبتنی بر حضور گسترده توده ای نبوده و از این منظر، نه فقط با انقلاب تماماً مردمی ایران(1357)قابل مقایسه نیست، بلکه حتی در حد انقلاب چین(1949)و انقلاب الجزایر(1962) و انقلاب مصر علیه رژیم «مبارک» (2011)و حتی شاید انقلاب روسیه(1917)نیز نبوده است.