بریده‌های کتاب پختستان

پَختستان شرح روشنی از این ماجراست که ما آدم‌ها حقیقت را چطور لوث می‌کنیم و کوتاه‌اندیشی‌هامان را چه راحت به پای علم می‌نویسیم و به حساب قوانین ازلی می‌گذاریم. حکایت پختستان حاکی از این معنی است که منطق ما، در موارد بسیار،مانع منطقی بودن ماست. تمثیل ظریفی است از اسارت انسان در ذهنیت خود، و در عین حال، اشاره نغزی به امکان گسستن این زنجیر. به این امید که بندیان حصار، به جستجوی بعدهای نامرئی، «همت بلند و بلندتر دارند و در بست فراخنای فکر بکوشند»، ابوت نسخه ساده‌یی تجویز می‌کند: «پروریدن آن نعمت کمیاب، که نامش فروتنی است.»

دولتمرد و دانشمند و حکیم،حکومت اشرافی انگلیس را یاری دادند تا زیادت طلبی و سلطه جویی را در لباس تمدن به عالم و آدم تحمیل کند. سوئیفت و ابوت از رگ این خیراندیشان دورو، به نشتر هجو، خون سیاه جاری می‌کنند. اجتماع زمان خود را در قالب تمثیل‌های تلخ از دنیاهای خیالی تعریف می‌کنند؛ اما تعریف‌ها از محدوده یک اجتماع در می‌گذرد و نوع بشر را مجموعاً در بر می‌گیرد. می‌بینیم که آدمیزاد، در نقاب خرد، همیشه بی‌خرد بوده، و به دست خود عرصه تاریخ را تبدیل کرده به یک «زباله‌دانِ» فراخ، انباشته از فریب و ستمکاری. خودکامگی و مصلحت‌اندیشی همواره بر عدالت و حقیقت جویی افسار زده، و انحطاط ناشی از این تحمیل، پا به پای سیر تمدن، انسان را در تباهی نشانده است.

معمولا مطالب ناملموس را -چون جهل و خرد، یا بیم و امید - با الگوهای ریاضی تعریف نمی‌کنند، و اصولاً آنها را در قالب‌های ریاضی گنجاندنی نمی‌دانند. اما ابوت درست همین‌ها را به خدنگ بی‌خطای ریاضیات نشانه گرفته، و در پی آن، احوال و عوالمی را که بیرون از حوزه ادراکات ذهنی ماست به زیر ذره‌بین ریاضی کشیده است. در الگوی دوبعدی ابوت - پَختستان - هیچ چیزی جز طول و عرض، و اشکال مسطح هندسی نمی‌گنجند، و از این جهت، مفهوم ارتفاع در ذهن موجودات مسطح آن اقلیم خرافه می‌نماید.

دانایان ما از دوران قدیم دایم درگیر این سوال بودند که «منشا نور چیست؟» ما کوشش‌های مکرر برای حل معما جز انباشتن تیمارستان‌ها از مشکل‌گشایان ناکام، حاصلی نداشته؛ و چون وضع مالیات‌های سنگین هم در ممانعت از این تحقیقات کاری از پیش نبرده، در دوران اخیر، مجلس قانونگذاری آن را علیالاطلالاق ممنوع اعلام کرده است.

روزگاری، به پیروی از بدعت‌های کهن، قوای فعلیه و عواطف رقیقه مردم، مقهور این عقیده باطل بود که «سلوک آدمی بسته به عزم و تلاش تشویق و تحسین و تمرین و تربیت یا هر چیز دیگری جز شکل ظاهر است». لاکن دایره‌ها، به یُمن کاردانی خود، این بدعت‌ها را از ریشه برانداختند. کسی که نخستین بار به نوع بشر فهماند که انسان ساخته ترکیب ظاهر خویش هست پانتوسیکلوس همان بزرگ دایره بود، که به عنوان نشاننده فتنه رنگ، در صفحات پیش وصفش گذشت. پانتوسیکلوس می‌گفت: «اگر فی‌المثل به شکل یک دو ساق یکی با دو ساق نامساوی زاییده شوی، قهرا به اعمال خلاف دست خواهی زد، مگر آنکه دو ساقت را یکسان کنی. و برای چنین کاری باید رجوع کنی به شفاخانه مخصوص دو ساق برابران. همچنین اگر مثلث، یا مربع، یا حتی کثیرالاضلاع اما نامنتظم به دنیا آمده باشی، شفای دردت را باید در یکی از شفاخانه‌های اختصاصی منتظمین سراغ بگیری، وگرنه عمر را در گوشه زندان حکومت یا با گوشه جلاد حکومت به سر خواهی رساند.»

یک شکل نامنتظم از بدو تولد مورد لعن والدین و طعن برادران و خواهران است؛ خدمتکاران نادیده می‌گیرندش؛ جامعه تحقیرش می‌کند، مظنونش می‌شمارد؛ هیچ شغلی که ملازم با مسئولیت و اعتماد و منشأ کارهای مفید باشد در دسترس او نیست. پلیس حرکاتش را یک یک زیر نظر دارد تا روزی که به سن رشد برسد و خود را به معاینه بسپارد. آن وقت میزان انحرافش اگر متجاوز از حد مجاز شناخته شد، یا از میانش برمی‌دارند یا در یک اداره دولتی به سِمَتِ دفترداری دونپایه دفنش می‌کنند. چنین موجود حقیری حق ازدواج ندارد؛ در حرفه‌یی حقیر و ملال آور، با دستمزد بخور نمیر، محکوم است به جان کندن، و در اداره خوردن و خفتن؛ حتی در تعطیلات باید از نزدیک تحت نظر باشد. در چنین احوالی، چه جای تعجب است اگر خمیره انسان، حتی در خالص‌ترین کسان، لامحاله به تلخی گراید و به انحراف میل کند؟

لکن امروزه داناترین دایرگان و دیوانیان دریافته‌اند که اِعمالِ فشارِ مدام بر جماعت نسوان، نه فقط سخافت و اُفتِ نژاد را در پی خواهد داشت، بلکه به ازدیادِ قتل‌های خانگی چندان می‌افزاید که زیان قوانین غِلاظ و شِدادِ هر ایالتی لامحاله بر سودش خواهد چربید؛ چون هر بار که مخدرات، به دلیل خانه نشینی یا بر اثرِ مقرراتِ مزاحم، از کوره به در روند، بعید نیست که خشمشان را بر سر شوهران و فرزندان خالی کنند. در اقالیم نامعتدل، گاه ضمن یکی دو ساعتی آشوب دسته جمعیِ نسوان، آحاد ذکور دهکده‌ای از دم نابود شده‌اند.