استانبول: خاطرات و شهر

استانبول: خاطرات و شهر

استانبول: خاطرات و شهر

اورهان پاموک و 2 نفر دیگر
3.4
7 نفر |
5 یادداشت

با انتخاب ستاره‌ها به این کتاب امتیاز دهید.

در حال خواندن

0

خوانده‌ام

12

خواهم خواند

15

شابک
9789644484704
تعداد صفحات
496
تاریخ انتشار
1398/9/4

توضیحات

        «مجذوب کننده… مشعشع… پاموک، همچون لاورِنس دارِل که با اسکندریه و جیمز جویس که با دوبلین شناخته شده اند، با استانبول شناخته خواهد شد.»
سن خوزه مرکوری نیوز
«استانبول مجموعه ای است هماهنگ از خود زندگی نامه نویسی، سفرنامه نویسی، جامعه شناسی و نقد و تحلیل… و هم قدرِ چهره مرد هنرمند در جوانی جویس، خاطره انگیز.»
میامی هِرالد
«پاموک با طراحی درخشان [موضوعات] کتاب… خلاقیت هنری غنی خود را نشان داده است؛ این مرثیه خاموش، عبرت آموز و مسحور کننده، خطاب به کودکیِ رستگار شده، و خطاب به استانبول، جهان را در برابر او به کرنش می آورد.»
اُبزِروِر (لندن)
«شاهکاری سه وجهی: تشریح جسم و جان شهر؛ گزارشی پر صلابت از سیاست بازیهای خانوادگی؛ جنگ و دیپلماسی؛ و کندوکاوی در پیشرویهای کورمال کورمال نویسنده در جوانی در جهت علاقه و استعداد ذاتی اش.»
گاردیَن (لندن)
      

لیست‌های مرتبط به استانبول: خاطرات و شهر

پیش رویجامعه های ماقبل صنعتی: کالبدشکافی جهان پیشامدرنبرج سکوت

سیاهه‌ی دوصد

100 کتاب

15 سال پیش «سیاهه‌ی صدتایی رمان» را نوشتم. در این فاصله‌ی پانزده ساله بیش از هزار کتاب جدی خوانده‌ام که 920 تا را شماره زده‌ام و یادداشتی ولو کوتاه نوشته‌ام درباره‌شان. بارها از من خواسته‌اند که افزونه‌ای بزنم بر سیاهه‌ی صدتایی و مثلاً سیاهه‌ی دوم را بنویسم و من همیشه بهانه آورده‌ام که هر که صد رمان بخواند، خود در رمان قریب‌الاجتهاد است و ادامه را به سلیقه‌ی تربیت‌یافته‌ی خودش انتخاب خواهد کرد. فرار از مصاحبه با همشهری جوان و پیگیری‌های مداوم خانم حورا نژادصداقت باعث شد تا قبول کنم سیاهه‌ی جدیدی بنویسم. اما این سیاهه، سیاهه‌ی دوم نیست. حتا سیاهه‌ی رمان هم نیست. در حقیقت انتخابی‌ست از به‌ترین کتاب‌هایی که در این پانزده سال خوانده‌ام. می‌خواستم به ترتیب اهمیت باشند که این ترتیب هم رعایت نشد. بیش از بیست ساعت کار مفید و پنجاه ساعت کار غیرمفید به انتخاب آثار گذراندم و حاصل‌ش شد همین «سیاهه‌ی دو صد». اما توضیحی مهم راجع به «سیاهه‌ی دو صد». تنها به رمان نپرداخته‌ام، اما به یقین می‌گویم که هیچ عنوانی هرگز از مفهوم ادبیات تهی نیست در این سیاهه. اگر دقیق‌تر بنگریم و رمان را ادبیات تعلیق بدانیم، می‌توان گفت که آن‌چه در این سیاهه آمده است حتا در سرزمین‌های دوردست از مرزهای کشور رمان، تنه می‌زند به رمان. یعنی کتاب تاریخی و مقاله‌ی بلند و حتا متن‌نامه‌های مذهبی در این سیاهه تعلیق دارند و از منظر ادبیات به آن نگاه شده است. اصح و ادق این که رمان‌نویس ام‌روز نیاز به متونی دارد که پیکره‌ی داستان را نشان بگیرد؛ پیکره‌ای که دیگر نه شخصیت است و نه فضا و نه حتا درام؛ پیکره‌ای که ذات مفهومی رمان است... همه‌ی عناوین انتخاب شده با این پیکره هم‌راستاست. «سیاهه‌ی دوصد» سیاهه‌ای است از جنس ادبیات برای رمان‌نویس... ثلث‌ش حتما سلیقه‌ی من نگارنده است اما یحتمل دوسوم‌ش مشترک است در بسیاری نگاه‌ها... خوش‌حالی دیگری دارم که نمی‌توانم پنهان‌ش کنم. پانزده سال پیش وقتی سیاهه‌ی صدتایی رمان را می‌نوشتم، دربه‌در می‌گشتم دنبال مولف فارسی‌زبان و رمان فارسی و داستان ایرانی... کم از ده درصد، رمان و داستان داخلی یافتم... تازه آن هم با اغماض... و حالا نویسنده‌گان نیمی از آثار «سیاهه‌ی دو صد» فارسی‌زبان‌ند... رضا امیرخانی، 15 اردیبهشت 1397

107

پست‌های مرتبط به استانبول: خاطرات و شهر

یادداشت ها

          به نام او

یکی از دلچسب‌ترین کارها در زندگیِ من پیاده‌روی و گشت و گذار و دیدن اماکن، خیابان‌ها و کوچه پس‌کوچه‌ها ست. به همین خاطر بیشتر خیابان‌ها و کوچه‌های منطقه محل کار و زندگیم را پیاده گز کرده‌ام و وجب به وجبش را می‌شناسم. خیابان‌‌های ری، مولوی، آهنگ، ۱۷ شهریور، پیروزی، مجاهدین، شریعتی، جمهوری، انقلاب و... .
سوای اینکه تهران را از دل و جان دوست دارم، هویت شهری هم برایم خیلی مهم است و سعی می‌کنم وقتی به شهرهای مختلف سفر می‌کنم خودم را از این مشاهدات محروم نکنم.

با این توضیحات می‌توانم بگویم که یکی از بهترین و دلچسب‌ترین کتاب‌هایی که از اورهان پاموک نویسنده شهیر ترک خوانده‌ام، کتاب استانبول است. کتابی که بر خلاف سایر آثار ترجمه شده از وی رمان نیست بلکه به پرسه زدنهای پاموک در کوچه پسکوچه‌های استانبول اختصاص دارد. هرچند که استانبول در اکثر کارهای پاموک نقش فعالی دارد ولی در این کتاب پاموک با اصل قرار دادن زندگی شخصی خود هرآنچه که در مورد استانبول می‌داند را برای ما بازگو می‌کند. و همین امر سبب شده است که استانبول خاطرات و شهر یکی از خوش‌خوان‌ترین کتابهای او باشد.

بخشی از این کتاب: 《زمانی که هنوز تلویزیون نبود، این یک وقت‌گذرانی دلچسب بود. اما عادت کشتی شماری من که با خیلی‌های دیگر در آن سهیم‌ام از ترسی ناشی می‌شود، ترسی که خیلی‌های دیگر را هم در استانبول می‌فرساید. استانبوالی‌ها بعد از آنکه دیدند  ثروت خاورمیانه چکه‌چکه از شهرشان بیرون رفت، بعد از آنکه دیدند شهرشان با شکستهایی که روسیه و غرب به امپراتوری عثمانی تحمیل کردند به تدریج رو به زوال رفت و سرانجام به چنگ فقر، حزن و تباهی افتاد، تبدیل به مردمی درون‌گرا و ملی‌گرا شدند. بنابراین ما به هرچیز جدید به خصوص که نشانی از غرابت داشته باشد (ولو خودمان آرزوی‌اش را داشته باشیم)، بد گمان‌ایم.》
        

1

          کتاب استانبولِ اورحان پاموک داستان حُزن است؛ حزنِ زوال شکوه گذشته. حزن مردمی که هر روز شاهد سوختن کاخ‌های شاهزاده‌های عثمانی می‌نشینند و نگران اند که از چشم غربی‌ها چگونه به نظر می‌رسند. اما این کتاب فقط داستان شهر نیست، داستان زندگی نویسنده هم هست که همراه خانواده به تماشای این کاخ‌سوزی‌ها می‌نشستند. اندک اندک در ذهن خواننده مقایسه‌ای شکل می‌گیرد بین زندگی خصوصی نویسنده و سرنوشت استانبول: هر دو از تباری ثروتمند بوده‌اند، ولی این ثروت دچار زوالی حسرت‌بار شده است. ثروت خانوادگی پاموک برای آنها خوشبختی به بار نیاورد، جز جدایی‌ها و دعواهای خانوادگی، و اشیای عتیقۀ بی‌مصرف و پیانوهایی که هیچ کس در خانه نواختن‌شان را بلد نبود؛ و حسرت به غرب، و عقب ماندگی، و تلاش برای غربی شدن از سر توهم و بی‌مایگی: «در واقع هیچ‌کس از روی یقین نمی‌دانست که غربی‌مآبی چه فایده‌ای دارد». تصورِ دیگریِ خوشبخت، از کودکی در دل اورحان وارد می‌شود: «می‌دانستم پسر توی عکس نیستم. با این حال مدام از خودم می‌پرسیدم ممکن است این اورحانی باشد که توی آن خانۀ دیگر زندگی می‌کند؟» اورحانی دیگر که در جایی دیگر خوشبخت است. «خود را متقاعد می‌کردم که من او هستم، و با این تصور که او خیلی خوشبخت است، در لذت غرق می‌شدم.»  استانبول/قسطنطنیه که روزگاری مرکز امپراتوری‌های بزرگی بوده، حالا جهان تقریبا وجودش را از یاد برده است. این شهر «چنان مفلوک، آشوب‌زده، و منزوی شده که در همۀ تاریخ دوهزارساله‌اش نبوده است. برای من استانبول همیشه شهر ویرانه‌ها و حزن امپراتوری بود.» پاموک به دنبال یافتن هویت گمشدۀ خود و شهرش می‌گشت: «گاهی خود را به سبب اینکه در شهر کهنه و بی‌بنیۀ مدفون زیر خاکسترهای امپراتوری ویران‌شده‌ای به دنیا آمده‌ام، بداقبال می‌پندارم. اما صدایی در درونم همواره می‌گوید این در واقع تقدیر من بوده است.» همان طور که عکس‌های خانوادگی که خوشبختی در آنها موج می‌زد، دروغی بیش نبودند. این عکس‌ها در همه جای خانه دیده می‌شدند. اما همچون خرابه‌های سرستون‌های رومی و چشمه‌های عثمانی، تَرَک‌هایی در آنها افتاده بود که نشانۀ دعواهای مالی بر سر ارث و میراث خانوادگی بود. استانبولی‌ها این خرابه‌ها و کاخ‌های سوخته را در زندگی روزمره تحمل می‌کنند، همچون زخم‌هایی خونابه‌چکنده که جایگاهِ تاریخیِ ازدست‌رفته‌شان را هر روز با حزنی عمیق یادآور می‌شوند.
پاموک می‌پرسد مگر ثروت خانوادگی برای اعضای خانواده خوشبختی آورد؟ پس چرا گمان کنیم محل تولد هم خوشبختی می‌آورد؟ همین تناقض‌ها است که به پاموک کمک می‌کند هویت خود را در کشف و روایت همین حزن بیابد: «من زندگی را یا صرف مبارزه با این حزن، یا مانند همۀ استانبولی‌ها، مال خود ساختن این حزن کرده‌ام.» پس دست به قلم می‌برد و در سنین جوانی، زمانی که هنوز نمی‌دانست می‌خواهد معمار شود یا نقاش، از حزن استانبول می‌نویسد. او کشف می‌کند که، به قول احمد راسم، «زیبایی هر منظره در حزن آن نهفته است». این کشف بزرگی است که شاید فقط برای بعضی زندگی‌ها رخ دهد، وقتی می‌فهمند این خودِ رویدادهای زندگی نیست که آن را می‌ُسازد، بلکه روایت و تفسیر ما از آنها است که سعادت و نکبت آن را رقم می‌زنند. سخن از پذیرش تقدیر نیست، چون چیزی به خودی خود و عینی به نام تقدیر وجود ندارد: آنچه هست تفسیر ما از رویدادها است که روایت و تقدیر زندگی را متجلی می‌کند. او برای فهم ریشه‌های فرهنگی و تاریخی تفسیر ما از مفهوم «حزن» به سراغ قرآن و متون صوفیانه می‌رود؛ جایی که هم برداشت منفی از حزن به چشم می‌خورد و هم برداشت مثبت: «نزد صوفیان، حزن تألم روحی است که انسان به علت دوری از خدا احساس می‌کند... در واقع فرهنگ اسلامی توانسته به حزن اعتباری ماندگار بدهد... که ما آن را مایۀ فخر و مباهات به شمار می‌آوریم.» به نظر من، انعکاس این برداشت صوفیانه در دوران جدید، در اشعار سهراب سپهری نیز مشهود است، آنجا که می‌گوید: «و فکر می‌کنم/ که این ترنم موزون حزن تا به ابد/شنیده خواهد شد./.../ نه وصل ممکن نیست/ همیشه فاصله‌ای هست.» در واقع همانطور که به عقیدۀ پاموک شعر طریقی برای نگاه به زندگی است، می‌تواند حزن را به تأییدکنندۀ زندگی تبدیل کند و به نوعی آری‌گویی تراژیک، به قول نیچه، رهنمون شود.
پاموک تصمیم می‌گیرد این حزن را از طریق نویسندگی، زندگی کند. در آن روزهای آشفتگی دوران دانشجویی که می‌خواست رشتۀ معماری را رها کند و نقاش شود، مادرش مدام در گوشش آیۀ حسرت و زوال می‌خواند: «هنر، نقاشی و خلاقیت چیزهایی‌اند که فقط اروپایی‌ها حق دارند جدی تلقی کنند، نه ما که در نیمۀ قرن بیستم در استانبول و با فرهنگی زندگی می‌کنیم که به اعماق فقر سقوط کرده» ... «در چنین جایی چیزی عمل نمی‌آید» ... «اینجا پاریس نیست، استانبول است»... «نمی‌دانم پسرم. شاید توی اروپا آدم اگر خیلی بااستعداد و باپشتکار باشد و شانس هم بهش رو کند، بتواند به شهرت برسد. اما توی ترکیه...» ... «فکر می‌کنی پدر آن دختر قشنگی که نقاشی‌اش می‌کردی برای چی فرستادش سوئیس، اگر بخواهی توی یک کشور فقیر مثل کشور ما که پر آدم ضعیف و عاجز و بی‌سواد است زندگی شایسته‌ای داشته باشی، باید ثروتمند باشی». همین غرولندهای نومیدانه پاموک را از سرخشم و حسرت به پرسه‌زنی در خیابان‌ها و کوچه پس‌کوچه‌های استانبول می‌کشانْد تا به همۀ چیزهایی که از دست داده بود فکر کند. جایی که آموخت «با شادیی غیرطبیعی از تعلق داشتن به چنین مکان غم‌بار، کثیف و حقیری حظ ببرد». او به خیابان‌های تسلی‌بخش شهرش می‌گریزد، تا پس از پرسه‌زدن، پشت میزش بنشیند و از حال و هوای این کوچه‌وخیابان‌ها و از کیمیای وجود آنها بنویسد، چیزی که آن غربیِ مثلاً خوشبخت از آن محروم است.
        

12