معلم؛ همه‌کاره‌ی روستا

آقامعلمی وارد روستا می‌شود. این شروع رمان جلال است. رمانی که اگر خواننده با نگاه جلال آشنا باشد، خیلی زود خواهد فهمید که این آقامعلم داستان، چقدر به خود آقاجلال نزدیک است و انگاری خودش است. در کنار شخصیت معلم، قلم جلال، جمله‌نویسی به تناسب جا، کوتاه و بلند و توصیف‌های دو خطی اما کامل از اماکن و شخصیت‌ها، همه و همه نشان از جلال و قلمش داشت.
البته این رمان، به یک سفرنامه‌ی یک سال تحصیلی یک معلم هم بی‌شباهت نبود. معلمی که ابتدای سال تحصیلی وارد روستا می‌شود، پایان نُه ماه هم با همان کامیونی که آمده، می‌رود. و این وسط چه‌ اتفاق‌ها که نمی‌افتد و چه خرده‌روایت‌ها که نویسنده وارد نمی‌کند تا داستان سر و شکل بگیرد.
و شاید بشود گفت حرف حساب داستان، زندگیِ مردم روستایی بود در آستانه‌ی درآمدن از روستانشینی. و نویسنده که جلال باشد، لابه‌لای هر آنچه روایت می‌کرد، افکارش را هم می‌‌آورد روی کاغذ. که همین افکار، لو ‌می‌داد که معلم همان جلال است و جلال همان معلم. و آن وسط می‌ماندی که جلال دارد روستانشینی را ستایش می‌کند و شهرنشینی را مذمت و یا عکس آن. اما هر چه بود، جلال کاربلدتر از این حرف‌هاست که مخاطبش را آن وسط بکارد. تهِ داستان، حادثه، معلوم می‌کند که قصه‌ی این رمان سر زمین است. و زمین روستا که چه دعواها را بر خود می‌بیند.

و گرچه آقامعلم این روستا از بحث دینی، یک معلم درجه یک نبود، اما هر چه نباشد یک معلم بود و به قولی «همه کاره‌ی روستا»؛ و شاید هیچ‌کاره!
        

          جلال در قالبی طنز به سراغ دو میرزا بنویس یک شهر می‌رود و از احوال مردم در طبقات مختلف اجتنابی می‌گوید
کم کم یک دگرگونی بزرگ در شهر رخ می‌دهد که عیار کسانیکه فقط حرف می‌زدند حال مشخص می‌شود
در این داستان جذاب، جلال به خوبی اوضاع مردم یک جامعه را در نسبت با حکومت و تغییراتش بیان می‌کند و از نقش قلم و به اصطلاح روشنفکران! که فقط حرف می‌زنند می‌گوید
        

          بعد از خوندن چهار اثر از جلال دیگر داشتم ناامید میشدم که چطور جلال،جلال شد
این کتاب نشان داد جلال حالا فرم را هم کنار محتوا میداند!
        

          **یادداشتی  بر کتاب «نفرین زمین» اثر جلال آل احمد

«نفرین زمین» مثل یک دوربین قدیمی است که از زوایای مختلف جامعه ی روستایی ایرانِ دهه های پیش عکسبرداری میکند. جلال آل احمد در این کتاب، با زبانی روان و بی حاشیه، قصه ای را روایت میکند از مردم عادی ،اینجا نه شعار هست، نه زیاده گویی؛ فقط واقعیت هایی که آدم را به فکر فرو میبرد.  

 اقتصادِ وامانده**  
تصویر اقتصاد روستاها، پر از خانه های تکیده،  و دست های خالی است. فقر چنان لایه به لایه روستاییان را احاطه کرده که گویی تقدیرشان با گرسنگی و قرض گره خورده است.  

روشنفکران غربگرا؛ بلندگوهای بیصدا**  
آل احمد به خوبی نشان میدهد برخی از «نخبگان» آن روزگار، چنان در حباب تقلید از غرب گیر کرده بودند که صدای فریاد مردم خود را نمیشنیدند. شعارهای زیبا میدادند، اما پای عمل که میرسید، قدمی برنمیداشتند.  

زن؛ پرنده ای در قفس سنت**  
زنان روستایی در این کتاب، اسیر سنت های سخت و نگاه های مردسالارانه اند.  و حرف دلشان را تنها دیوارهای کاهگلی میشنوند.  

 روستا؛ کویر امکانات**  
نبود آب سالم، پزشک و جاده های مناسب، روستا را به محلی برای زنده ماندنِ محض تبدیل کرده بود.
 مردم یا به بیماری تسلیم میشدند یا به شهرها میگریختند.  

آموزشِ نایاب، خرافه های فراوان**  
بیسوادی، دامن مردم را چسبیده بود. خرافه ها جای علم را گرفته بودند و مردم، درمان دردها را در دعانویس ها و چشم زخم ها میجستند. گویا جهل، خود نوعی بیماری مهلک بود.  

قلمِ جلال؛ سادگی هنرمندانه**  
زیبایی این کتاب در سادگیِ روایتش است. جلال بدون پیچاندن کلمات، حرفهای بزرگ میزند. طوری که گویی کنار دیوارِ کاهگلی روستا نشسته ای و به دردِ دلِ راوی گوش میدهی.  

**حرف آخر:**  
«نفرین زمین» فقط روایت گذشته نیست؛ انگار آل احمد آینده را هم پیش بینی کرده است. بسیاری از این دردها، امروز هم (حتی با این همه تغییر )در برخی گوشه های جامعه مان نفس میکشند. این کتاب یادآوری است که گاهی پیشرفتِ واقعی، نه در ساختن برج ها، که در نابودیِ زنجیرهای جهل و ستم است.
        

          "نفرین زمین"، حکایتِ معلمی است که به روستایی می‌رود و اتفاقاتی که رخ می‌دهد را در قالب یادداشت بازگو می‌کند. گاهی هم حال‌واحوالِ خودش را به صورت خرده‌روایت‌هایی که گفتنش چندان ضرورتی ندارد، می‌آورد.
در این کتاب، موضوعاتی از قبیل تفاوت جامعهٔ شهری و روستایی، نگرش و طرزِ برخورد مردم با زمین، خرافات و شیوهٔ زندگی روستاییان، شأنِ پایین زن در روستا و استفادهٔ جنسی از او، درگیریِ روستاییان با نظام فئودالی بر سرِ زمین و مسائلی از این دست پرداخته می‌شود.
می‌توان گفت کتاب برآمده از تجربه‌هایِ نویسنده در سال ۱۳۴۶ است و در بخش‌های زیادی، افکار و عقاید نویسنده و اهالیِ روستا در قالب دیالوگ‌‌ها‌ و سخنرانی‌ بیان می‌شوند. 
بیشتر متن، به شیوهٔ گزارشی جلو می‌رود و به‌ندرت شکل توصیف به خود می‌گیرد. زبان هم مثلِ همهٔ متن‌هایِ جلال، سرشار از جمله‌های کوتاه‌، بریده‌بریده، کلمات عامیانه و روان است.
شخصیت‌های متعددی در کتاب وجود دارند که مهم‌ترینشان معلم، مباشر، مدیر و درویش هستند. شخصیت‌های فرعی که غالباً اسمشان به "الله" ختم می‌شود هم، با تکه‌کلام‌هایی از قبیل "قربان"، "می‌دانی که"، "می‌بینی که" و "پدرآمرزیده" بازشناسانده می‌شوند.
جلال در یادداشتی، "نفرین زمین" را آخرین تریبون برای صحبت در باب زمین، آب و کشت، وابستگی اقتصادی به کمپانی و اصلاح اراضی می‌داند.
        

          من نوشته‌های دیگه‌ای رو هم از جلال آل احمد خوندم اما واقعا این نوشته کامله
نوشته‌ای که کاملا از بطن جامعه ایرانی و البته جامعه سیاست‌زده بیرون میاد.
جامعه‌ای که بدون هیچ چهارچوبی و با یه ولنگاری داره پیش می‌ره. می‌تونم بگم که این فقط تو کشور ما نیست و شاید مشابه این اعمال و کارها تو جوامع دیگه هم دیده بشه. اما عجیب‌ترین نکته درباره جامعه ما این هستش که بدون تغییر حتی در کوچیک‌ترین رکن‌هایی به ما منتقل شده و این ایرادات ریشه‌دار ما رو به رخ می‌کشه.
واقعا باید یک بار این کتاب رو بخونی
و یک بار برگردی و پندگیرانه بهش نگاه کنی.
        

          همیشه از خوندن آثار جلال آل احمد لذت میبرم. این کتاب هم بسیار خوندنی هست .

توصیفات زیبای کتاب شما رو به مقطعی از زمان و مکان از تاریخ میبره که برای خیلی ها غریب هست .
جریان داستان به شکل زیبایی نمادی از جامعه ایرانی در اون مقطع زمانی هست ،تقابل سنت و مدرنیته...
هر چند چندجایی از نگاه نویسنده خوشم نیومد ولی به نظرم فوق‌العاده ست، هم محتوا هم ظاهر

        

          فکر میکنم بعد از تجربه فرقه دموکرات آذربایجان و حلاجی کردن آن است که جلال خواسته چنین داستانی بنویسد. اگرچه شتابزدگی آن در پرداختن قصه از همه داستانهای قبلی جلال بیشتر است اما در تحلیل شرایطی که باعث انحراف و شکست هر تجربه عدالت طلبانه ای میشود خیلی زبردست است
        

          
*داستان نفرین زمین برای من به مانند یک سفرنامه و زندگی نامه و همچنین داستانی تاریخی به دهات آقا معلم در آن روزگاران بود.

 * معلمی را می بینم (که انگار خود جلال است!؟) که علاوه بر معلمی برای دانش آموزان ده، به فکر این هم هست که فرهنگ زندگی شان را رشد دهد.

* در داستان به خوبی روابط ارباب و رعیتی، زندگی در روستا،روابط روستاییان،عقاید و افکار مردمان آن روزگار و... به خوبی نشان داده شده است.

 * نقد هایی که در داستان در قالب گفتگو ها و یا افکار معلم شکل می‌گیرد، نقدهایی است که ما را به قضاوت و سیر در افکار خودمان وادار می کند.
مثلاً در جای جای داستان فرهنگ وارداتی از غرب نقد می شود و برای من پاسخ تعدادی از سوالاتم بود به هنگام بازدید از خانه ها و آب انبار های قدیمی.

* توضیحات بسیار زیبا و گاه ملموس در داستان وجود داشت که خواندن شان برای من بسیار زیبا و لطیف بود،به مانند:« در آن تاریکی مطلق، نم ستاره ها بود که به درون می تراوید،با هوایی از سردی گزنده و سکوتی سنگین.» صفحه ۷۷ -۷۸ کتاب

* مقایسه های زیبایی از شهر و ده داشت،انجا که فرق اصلی شهر و ده را در رابطه ی«زمین» می نویسد،
که در آن شهری در یک کف دست خاک گلدان ش را محصور می کند و... و اینگونه زمین برای او تفنن است، اما برای دهاتی که زمین را می کارد،یعنی زمین را زنده نگه می دارد و از عقیم ماندنش جلوگیری می کند،او که بوی خاکش را می شناسد،جنسش را،طاقتش را،در آخر از آن محصول برمی دارد و این است که زمین برایش شخصیت دارد. ص ۲۱۴ کتاب

* در هنگام خوانش کتاب،برای درک بعضی کلمات،جملات و اصطلاحات دچار مشکل می شدم، که ای کاش توضیحاتی بابت آنها در پاورقی و یا پایین کتاب انجام می گرفت تا ارتباط بهتر و کامل تری با فضای داستان اتفاق می افتاد.
        

          این کتاب شرح حال جامعه ای کوچک از ایران است  از زبان یک معلم که اولین معلمی هست که وارد آن روستا شده است.
در این جامعه کوچک نه حرف از حجاب است و نه حرف از دشمنی با آمریکا و اسراییل و نه حرف از گله داشتن مردم از فقر و نداری. این جامعه دچار مرض ناآگاهی و تسلیم در برابر زور است بحث قوی و ضعیف است مملکتی که هر کس به کوچکترین نون و نوایی برسد هر چه تواند بر زیر دست خود ظلم می کند. ارباب بر رعیت ، سرهنگ بر سرباز ، معلم بر هر زن بی سرپرست، فرزند یکی از سربنه که بر دختر چوپان .
یعنی جامعه ای که نفتشان به تاراج می رود و گرسنگی شان هیچ تغییر نمی کند و اجنبی آقا بالاسرشان می شود که دیگر طاقت این یکی را نمی آورد. جلال چه زیبا و با زبان ساده مردم روزگار خودش را وصف کرده است
        

          همان جلالی که می‌شناسم، همان جلالی که دوست دارم... 

حقیقتاً شگفت‌زده شدم؛ از این تسلط بر زبان و انتخاب کلمات و عبارات و اصطلاحات، از این همه نکات جامعه‌شناسانه در مورد ایران و ایرانی، از این سهل و ممتنع بودن روایت و از این جلال که هر بار می‌تواند مرا غافل‌گیر کند.
برای این کتاب، باید ریویویی کامل و نکاتی بسیار بنویسم که در حین خواندنش به ذهنم رسید؛ از طنز تلخ و دردآوری که در کتاب جریان داشت تا نقش شخصیت‌ها و نگاه جلال به حکومت و... اما این کار را می‌سپارم به زمانی که کتاب را برای بار دوم خواندم، و البته که می‌دانم آن روز نزدیک نیست...
        

          «نون والقلم»
داستانی جذاب از جلال ال احمد که به سبک قصه گویی های قدیم پدربزرگ مادربزرگ ها روایت شده و همین موجب حلاوت و شیرینی هرچه بیشتر آن گردیده است.
البته مضمون داستان بیشتر از فرم به چشم می آید که به ماجرایی می پردازد که کمی شبیه «قلعه حیوانات» است، داستان تسخیر شهری که سردمداران جدید آن با شعارهای جدید و‌ ضد حکومت قبلی کار را بدست گرفتند اما نهایتا پا جای همان دولت سابق نهادند و خود دچار تمسک به خشونت و سیاست ورزی به معنای مذمومش شدند.
تقابل دو‌شخصیت برجسته داستان یعنی «میرزا اسدالله» و «میرزا عبدالزکی» تماما نماد دو جریان فکری هستند که اولی روشنفکر و مصلحت اندیش و دومی فرصت طلب و ظاهربین.
گفتگوهای بین «طلاب»،«لوطی ها»،«روشنفکر»،«انقلابیون»،«مردم عوام»، و«حاکم قبل و خدمه اش» بن مایه ی اصلی حرف های جلال را در این کتاب دربر دارد،که نقد و بررسی هر کدام در این نوشته نمی گنجد.

در پایان مطالعه ی این اثر قابل تامل از این نویسنده ارزشمند وطنی را به دغدغه مندان عرصه سیاست،تاریخ و میهن توصیه می کنم.