بعضی روایت‌ها هستند که وقتی تمامش می‌کنی، دوست داری یک صفحه وُرد باز کنی و شروع کنی به نوشتن. روایت‌های طلوعی هم همین بود. الآنی که ساعت دهِ شبی پائیزی است، به فکر نوشتن از شهرم افتاده‌ام. اینکه چقدر کم از شهرم روایت دارم. از بدِ حادثه، عکسِ آنچه طلوعی هست، میانه‌ی خوبی با سفر ندارم. پس انبار تجربه زیسته‌ام خالی از مواد خام است. پس حداقل می‌توانم از شهر خودم بنویسم. 

و اما این کتاب:
اولین اثری بود که از طلوعی می‌خواندم. توقع همچون روایت‌های جان‌داری را داشتم. و حالا که تمام شده، به دنبال اثرهای رواییِ دیگرش هم هستم.

نثر طلوعی به نثر همینگوی خیلی نزدیک بود. شاید من این برداشت را داشتم. دیالوگ‌های کوبنده، جملات کوتاه. انگاری نثر، ایرانی نبود؛ اینکه انگاری یک ترجمه درجه یکی مثل پیمام خاکسار می‌خوانی. البته شاید اینکه اکثر روایت‌ها در شهرهای غیرایران رخ می‌داد هم بی‌تاثیر نباشد.

وقتی روایت دمشق را می‌خواندم، ضربان قلبم را می‌شنیدم. خیلی فوق‌العاده بود.

و آخرین حرف: بعضی وقت‌ها فکر می‌کردم طلوعی عمدا خودش را در شرایط خاص قرار داده که روایت ازش دربیاورد.
      

        داستان اول را دوست داشتم. چون ایده‌ی قشنگی داشت. پایان به نسبت قشنگ‌تر. داستان‌های بعدی چندان جذبم نکردند. به جز داستان کوتاه نویسنده‌ای که هر داستانی که می‌نوشت، به واقعیت تبدیل می‌شد. کتاب را به امید کشف یک نویسنده جدید و خوب برداشتم. چندان موفق نبودم.
      

        پنج روز پیش که تمامش کردم، یادم رفت درباره‌اش چیزی بنویسم. الآن هیچ کدام از داستان‌هایش را به یادم ندارم. فقط همین یادم مانده که دو سه داستانش خوب بود. دو ستاره فقط.
      

        یک داستان روانِ واقعی که وقتی می‌خواندی هیچ اتفاق عجیب و غریبی نه در داستان می‌افتاد نه در نثر. ولی خواننده را تحت تأثیر قرار می‌داد. همه‌چیز در کمال سادگی، عالی بود.
زیرعنوان کتاب نوشته شده: داستان زندگی کودکی مهاجر. خود نویسنده در کودکی مهاجرِ کارگر بوده‌. احتمالا زیاد دلیل اصلی سادگیِ عالیِ کتاب همین تجربه‌ی زیسته نویسنده باشد.
      

        راستش به‌خاطر اسم احمد شاملو روی جلد کتاب، گرفتمش. و الآن راضی‌ام. چون با ترجمه‌اش چنان بومی‌سازی‌اش کرده بود که انگاری داستان‌های هوشنگ‌ مرادی‌کرمانی یا محمدعلی جمالزاده را می‌خواندی. چهارده داستان کوتاه به هم پیوسته از یک خانواده سه نفره آمریکایی که مادر خانواده زحمت‌های خانواده را می‌کشد، ولگردی و بازی درآوردن‌های قصه‌ها با پدر خانواده است. ویلیام، پسر خانواده هم قصه‌های همین دردسرهای پدرش را روایت می‌کند.
ظاهراً معروف‌ترین اثر کالدول، جاده تنباکو است.
      

        دیالوگ‌های این آمریکایی را خیلی می‌پسندم. هم در داستان‌های کوتاهش، هم وداع با اسلحه، هم پیرمرد و دریا و هم همین رمان که در کل دوستش نداشتم. این رمان، با اینکه قصه‌اش باب میلم نبود و [ذبم نمی‌کرد، ولی این‌قدر سرعت داستان بالا بود، که دلت می‌خواست ادامه بدهی فقط.
سرعت و دیالوگ، بهانه‌ی دو ستاره‌ای است که به این اثر همینگوی می‌دهم.
      

        ایده‌ی خوب رمان که با پرداخت به‌نسبت خوب‌تر، عالی شده بود. رنگ‌وبوی ناامیدی که در ابتدای داستان پاشیده می‌شد، رفته‌رفته به امیدواری بدل می‌شد؛ که البته با ریتم داستانی و شخصیت آلن قابل پیش‌بینی هم بود. گرچه هنوز نتوانستم با پابان غافل‌گیرکننده‌اش کنار بیایم.

- برداشت شخصی از گوشه‌ای از داستان: دنیایی که تو بر آن تسلط نداری، می‌تواند پر از خشونت و ناامیدی باشد، اما تو، حالِ خودت تنها و خانواده‌ات را که می‌توانی خوب کنی! و اگر همه اینگونه فکر کنند، دنیا جای بهتری برای زندگی نخواهد بود؟
      

        خوبیِ روایت این است که بی‌حایل از آدم‌ها می‌خوانی. خوبیِ کتاب مجموعه‌روایت این است که بالاخره خودت را توی یکی از روایت‌ها پیدا می‌کنی! و من بخش‌بخش خودم را در هر روایت، جدا جُستم. و فهمیدم من و امام حسین و محرم و عاشورا حالا حالاها با هم کار داریم. و چه‌ کارهای نکرده داریم.
از بیست‌وسه روایت، روایت آخر فوق‌العاده بود. پنج‌شش تا عالی بود و باقی خیلی خوب. حق است چهار ستاره و نیم را بدهم.
      

        دیگر ذائقه‌ام به رمان‌های قرن نوزدهمی و کلاسیک نمی‌خورد. چند دقیقه پیش که به صفحات پایانی این کتاب ۱۴۲ صفحه‌ای روانکاوانه رسیده بودم، با خودم مرور می‌کردم که چطور رمان‌های قطور داستایوفسکی را می‌خواندم!

از این کتاب بگویم: دو سه شخصیت اصلی داستان، انگاری تک‌وتنها در جهانی افتاده بودند؛ بدون خانواده!
در رمان‌های روانکاوانه آن‌قدر نویسنده در ذهن شخصیت‌ها وول می‌خورد که شخصیت‌ها خوب جا می‌افتند. این رمان هم مستثنی نبود.
ایده اصلی و کلی تقریبا می‌شود گفت شبیه «مرگ ایوان ایلیچ» تولستوی بود. کتابی که شاید شش‌هفت سال پیش خواندم و هنوز تهِ ذهنم به یادگار دارمش.
اگر رمان تولستوی را پنج ستاره بدهم، به این رمان بیشتر از دو ستاره و نیم نمی‌دهم. گرچه پایان به نسبت خوبی داشت.
      

        بعضی رمان‌هایی که زیادی توی چشم می‌آیند، خواندنش می‌زند توی ذوقم؛ دلم می‌خواهد همان ده پانزده صفحه اول کتاب را ببندم. حالا اگر ششصد صفحه هم باشد دیگر بدتر. ولی هر صفحه که از این رمان استرالیایی پیش می‌رفتم، بیشتر می‌گرفت من را. از بش شگفتی داشت برایم. نویسنده هر ده صفحه یک برگ برنده‌ی جدید داشت و رو می‌کرد. و جالب اینکه برگ‌های برنده‌اش تمامی هم نداشت. اینکه چطور ششصد صفحه بنویسی و مکرر خواننده‌ات را با دهان باز مجبور کنی صفحه را ورق بزند، واقعاً کار ساده‌ای نیست.
از قالب هیجان‌انگیز و نثر نفس‌گیر و کوبنده‌ی رمان که بگذریم، مضمونش هم خواننده را وادار می‌کرد فکر کند. دیالوگ‌های ساده‌ای که نویسنده راحت از کنارش می‌گذشت و خواننده را با تلنگر تنها می‌گذاشت. البته ناگفته نماند که ذات فلسفی شخصیت اصلی داستان، کمی دیالوگ‌ها و نثر را می‌برد به سمتی که خواننده‌ی با تحصیلات می‌توانست کم‌وبیش ازش سردربیاورد. اما آن‌قدرها زیاد نبود که حال خواننده را بگیرد؛ چون منِ زیست‌شناسی خوانده هم می‌فهمیدمش. (توی پرانتز بگویم که شخصیت‌های تبهکار و تحصیل‌نکرده رمان که گاه‌گاهی حرف‌های فلسفی عجیب‌وغریب می‌زدند که باورپذیری‌اش سخت بود. البته محال نه)
وقتی کتاب را تمام کردم، خیره بودم به روبه‌رو و فکر می‌کردم تولتز حرف حسابش چه بود: آدم تبهکار و قاتل دنیا نمی‌آمد و این جامعه و پدر و مادر است که قاتل و تبهکار تربیت می‌کند؟ دوستان نقش اول را در تربیت فرزندان ایفا می‌کنند؟ چه بچه‌هایی که نابغه هستند و جامعه آن‌ها را طرد می‌کند؟ جامعه آن‌قدر نامرد است که تبهکار جلاد را می‌پرستد؟
نمی‌دانم. باید بیشتر درباره‌ی رمان بخوانم. با تولتز هم باید بیشتر رفیق شوم؛ وقتی کتاب را می‌خواندم، انگار یکی قلقلکم می‌داد و می‌گفت: بنویس... بنویس.
دو حرف آخر تا یادم نرفته: دم پیمان خاکسار گرم که دیوانه‌وار عالی ترجمه کرده. نثر زنده و بومی شده‌ای بود. عاشقش شدم. و اینکه دیدم پشت جلد نوشته شده: «حق نشر این کتاب به زبان فارسی خریداری شده.» دمت نشر هم چشمه گرم.
      

        کتاب رو اتفاقی برای جلسه انجمن داستان انتخاب کردیم که جمع‌خوانی کنیم و درباره‌اش حرف بزنیم. وقتی کتاب رو توی طاقچه خوندم، نوشتم: خوندن کتاب مثل یه خواب عصرگاهی، بعد یه روز پرکار می‌مونه؛ دوست‌داشتنی.
چقدر می‌شود ساده، داستان خوب نوشت.
      

        یک متفکر ایرانی مسلمان فرصت داشته که سه حکیم مسلمان را در دانشگاه آمریکایی معرفی کند و خلاصه‌ای از آثار و اندیشه‌هایش را خلاصه شرح بدهد؛ از دید سیدحسین نصر، این سه حکیم، ابوعلی‌سینا، سیدشهاب‌الدین سهروردی و ابن‌عربی است. این کتاب هم تاریخ است، هم فلسفه و عرفان. 

خیلی مغرور نشویم که ابوعلی سیناها و خواجه‌نصیرها و ملاصدراها را داریم، چون همین‌ ابوعلی‌سینا از فلسفه ارسطو و افلاطون بهره برده. از طرفی خیلی هم خودمان را بدبخت نبینیم که الآن‌ها کلی علم‌مان را از غرب می‌گیریم؛ چون خیلی از غربی‌ها، از کتاب‌های مسلمانان و ایرانی‌ها بهره‌ها برده‌اند.
در این موضوع، کتاب «دانش مسلمین» محمدرضا حکیمی، جامعِ جامع است.
      

        افغانستان را با جانستان کابلستان شروع کردم و آن‌قدر قلم امیرخانی گرفت من را که از محتوا دور شدم. بعد رسیدم به «در پایتخت فراموش» محمدحسین جعفریان که احمدشاه مسعود را در ذهن من شاهنشاه افغانستان کرد. وقتی وطن‌دار، روایت‌های افغانستانی‌هایِ مهاجرِ اهل علم و هنر، به ایران را خواندم، نوشتم که نباید از این نوشته‌ها مهاجرین افغان را قضاوت کرد. چون همه‌ی آن‌هایی که قلم زده‌اند آدم‌حسابی‌اند. و سؤال اینجاست که آیا همه‌ی مهاجرین افغانی آدم حسابی هستند؟
تا رسیدم به کورسرخی؛ آمدم یک روایتش را بخوانم و بروم به کاری برسم. وقتی به روایت ششم رسیدم تازه توانستم کتاب را زمین بگذارم. چون این حجم از زخم را منِ خواننده نمی‌توانستم با هم هضم کنم. و همین الآن هم سختم است بنویسم از آنچه خوانده‌ام. هنوز که چهارپنج‌ ساعت از مطالعه روایت‌ها گذشته، تصویرهای پدردختری روایت اولِ کتاب هنوز جلوی چشم‌هایم است.
نویسنده زنِ افغان، دقیقا از «جان» و «جنگ» روایت می‌کند. گزنده و تلخ و خونین و گاه زنانه؛ زنانه‌ای که هیچ خبری از لطافت نیست.

اگر از تاریخ کشور همسایه‌ام اطلاعات بیشتری داشتم، و اگر جا داشت، حتماً بیشتر از پنج ستاره می‌دادم به کتاب. متاسفانه از تاریخ کمونیست و طالبان و تکفیری‌ها و احمدشاه مسعود و غیره اطلاع چندانی ندارم. امیرسودبخش در پادکست رخ، اپیزود افغانستان دارد. باید در اولین فرصت بشنوم.
      

        دوست داشتم با بهترین اثر وفی، خواندن آثارش را شروع کنم. نه اینکه بخواهم همه‌ی آثارش را بخوانم، اینکه اگر قرار است یک کتاب از این نویسنده بخوانم، بگذار بهترینش باشد. طبق یادداشت اول کتاب، این مجموعه داستان آخرین اثرش بود(البته کتاب آخر نیست). نمی‌دانم بهترینش هم هست یا نه. من زندگی‌های پنهانِ توی داستان‌ها را دوست داشتم. از نثرش هم بدم نیامد. جمله‌های کوتاه، دیالوگ‌های محکم و سریع را پسندیدم و بعضی توصیف‌هایش را نه. هر کدام از داستان‌ها گذری سریع از یک زندگی بود که تنهایی در آن درخشان بود. احساس می‌کردم برش‌هایی از هر داستان، تجربه‌های زیسته نویسنده هم بوده. شاید این برداشت ناشی از اول‌شخص بودن اثر باشد.
این را وقتی کتاب را می‌خواندم به ذهنم رسید: «داستان‌های کتاب خیلی ساده‌ی ساده، مهم‌ترین روحیات زندگی زنانه و حتی مردانه را به تصویر کشیده است.»
      

        مقدمه کتاب نوشته بود که داستان‌های مونرو ریتم آرامی دارد. همان‌طور هم بود. ولی این کُندی خسته‌کننده نبود. و من همینش را دوست داشتم. وگرنه  گره داستان بدون باز شدن تمام شد. شاید هم من نفهمیدمش.

شاهکارهای ۵ میلی‌متری از چند جهت دوست‌داشتنی است:. ۱. با نویسنده‌های بزرگی آشنا می‌شوی که نمی‌شناختی از قبل. مثلا مونرو نوبل گرفته و من نمی‌شناختم. ۲. قطعا انتخاب‌کنندگان داستان برای مجموعه شاهکارهای ۵ میلی‌متری، از بهترین اثر یک نویسنده استفاده می‌کنند؛ پس با یک داستان خوب از نویسنده‌ای که نمی‌شناسی شروع می‌کنی. ۳. در عرض چهل‌وپنج دقیقه یک کتاب را می‌خوانی؛ خصوصا وقتی قبلاً رمان کُند چندصدصفحه‌ای خوانده‌ای! دقیقا می‌شورد و می‌برد.