کتاب دو نیمه دارد. یک نیمه خورش قیمه با سوسیس، نیمه‌ی دوم هم پیتزای قورمه‌سبزی! نیمه‌ی اول ایرانی است که ایرانیان‌ش ایرانی نیستند، نیمه‌ی دوم ناایرانیانی‌ند که تلاش می‌کنند روایتی ایرانی برسازند. 
 سه یار دبستانی و قلعه‌ی الموت و خداوند الموت و حتا خواجه‌ی تاج‌دار نه ادبیات بودند و نه تاریخ. چیزی بین این دو... همان شترمرغ که نه بار می‌برد و نه می‌پرد... بگذریم که شادروان ذبیح‌الله منصوری دست کم هنر این را داشت که متن خوش‌خوانی خلق کند!
کتاب ما را به روح خیام نزدیک نمی‌کند آن‌چنان که پناه بر حافظ مرحوم اسماعیل فصیح نکرد... ادبیات آن چیزی است که کتاب موت صغیر، گاه ناچیزی مرگ، نوشته‌ی علوان را برای ما می‌سازد. موضوع ابن‌عربی و خیام نیست، موضوع ادبیات است. جالب است که این دو کتاب شباهتی در خط هم دارند. هم سرگذشتی از نویسنده و هم سرگذشتی از کتاب نویسنده. اما علوان با هنرمندی ادبیات می‌آفریند و ادبیات ما را هم‌راه می‌کند...
        

          کتاب محترم #سمرقند را خواندم. امین معلوف نویسنده لبنانی فرانسوی که گویا هیچ وقت پایش را به ایران نگذاشته، در این کتاب از زمانه خیام و با محور قراردادن ماجرای کتاب رباعیات او و در مثلث شخصیتهای مهمی مثل حسن صباح و خواجه نظام الملک، تاریخ را بر سبیل داستان روایت می کند و انصافا شیرین. 
البته این ماجرا همراه کتاب رباعیات خودنوشت خیام، جغرافیاها و تاریخ‌های مختلفی از سر می‌گذراند و در نهایت سر از کشتی تایتانیک درمی‌آورد و در اعماق اقیانوس آرام می‌گیرد.
کتاب در بخشهای بعدی مشروطه را و قتل ناصرالدین شاه را و تلاشهای سیدجمال الدین اسدآبادی را و ماجرای انقلاب تبریز و ... را داستان می‌کند و شاید برایتان عجیب باشد که راوی کل داستان یک آمریکایی است.
کتاب خودآگاهی خوبی از استعمار انگلیس و روسیه دارد و البته با آمریکا مهربان است.
خواندن این کتاب را برای کسانی که حوصله ندارند تاریخ ایران را ریز به ریز پیگیری کنند میشود توصیه کرد.
دو اشکال بر کتاب مترتب است. اول اینکه اینکه نگاه روایت و روایت همچنان از سمت غرب است. یعنی همان نگاه مرکز عالم بودن غرب و توجه از بالا به پایین به شرق.
دوم با اینکه کار شخصیتهای جذابی دارد و حادثه ها همدیگر را حمایت میکنند، ولی معلوف نتوانسته جهان داستانی منحصر به فرد بسازد. البته این اشکال خیلی فنی است.
به هر حال معلوف اطلاعات زیادی از ایران جمع کرده برای نوشتن این کتاب ولی در نهایت ایرانی را آنطور که باید نشناخته.
        

          در کتاب‌ها افسانه‌ای آمده‌است که گفت‌وگو از سه یار دبستانی می‌کند که هر کدام به‌نحوی در آغاز هزارهٔ دوم اثر گذاشته‌اند: خیام که دنیا را نظاره کرده، نظام‌ملک که بر دنیا حکومت کرده‌ و حسن صباح که آن را به‌ وحشت انداخته.

می‌گویند آنان در نیشابور یاران دبستانی بوده‌‌اند. این افسانه حقیقیت ندارد چون سن نظام سی‌سال بیش از عمر بوده و حسن تحصیلاتش را در ری و بخشی در زادگاهش قم به انجام رسانده و یقینأ هرگز مقیم نیشابور نبوده‌است. آیا حقیقت امر در «دستنوشتهٔ سمرقند» یافت می‌شود؟‌شرح وقایعی که در حاشیهٔ آن نوشته شده تاکید می‌کند که این سه مرد برای نخستین‌بار در اصفهان با هم رو‌به‌رو شدند، در دیوان وزیر اعظم و به ابتکار خیام، شاگرد ناشی و کوردل سرنوشت.

سمرقند، امین معلوف
        

          مقدمه کتاب اینجوری شروع میشه که:
.
"در قعر اقیانوس اطلس کتابی نهفته است و این سرگذشت آن کتاب است که برایتان حکایت می‌کنم. شاید شما سرانجام آن را بدانید، چون روزنامه‌های وقت آن را گزارش کرده و از آن پس نیز چندین کتاب آن را نقل کرده‌اند:
هنگامی که کشتی مسافربری تایتانیک در شب چهاردهم آوریل سال هزار و نهصد و بیست و نه در نزدیکی سواحل ارض جدید غرق شد، معتبرترین قربانی آن یک جلد کتاب بود، نسخه منحصر به فرد رباعیات عمر خیام؛ حکیم و شاعر و ستاره شناس ایرانی به قلم خودش."
.
همین مقدمه عجیب کافیه تا بفهمیم با چه داستان عجیب و پرکششی طرفیم. امین معلوف در این کتاب چند فراروایت رو به هم وصل میکنه و یک شاهکار خلق میکنه. کتاب شامل دو بخش اصلیه، بخش اول که شرح زندگی عمر خیام در دوران سلجوقیان و کشمکش‌هاش با فرقه اسماعیلیه و حسن صباح و بخش دوم که داستان چگونگی بدست آوردن دست‌نوشته سمرقند توسط راوی داستانه و در دوران قاجار و انقلاب مشروطه روایت میشه.
نویسنده با استفاده از شخصیت‌ها و روایت‌های واقعی و مستند و ربط دادن اون ها به هم یک داستان عجیب رو خلق کرده و موقع خوندنش بارها آدم به شک میفته که این داستان واقعا اتفاق افتاده یا نه. شبیه کاری که اروین یالوم در کتاب "وقتی نیچه گریست" انجام داده.
در بخش اول خیام خودش به عنوان شخصیت محوری کتاب در کنار حسن صباح و خواجه نظام الملک حضور داره و در بخش دوم هم شخصیت هایی مثل سید جمال الدین اسد آبادی و میرزا رضای کرمانی در رمان حضور دارن.
.
در کل تجربه خوندن این کتاب برام یکی از ناب‌ترین تجربه های امسال بوده و امیدوارم این شاهکار بیشتر خونده بشه.
        

          روایت های تاریخی کتاب را با سوظن باید خواند!
و با احتیاط تصویرسازی از شخصیت های مطرح شده در این کتاب را  نظاره کرد، خیلی با احتیاط

خوبی اش فهم ارتباطات حوادث و آدم هاست.

ولی حتما با کتاب های مستند تاریخی به دنبال واقعیت باشید.
        

          کتابی با قصه گوییِ جذاب از تاریخ و شخصیت‌های ادبی و تاریخی ایران زمین.دو فصل کتاب در دوران خیام و حسن صباح می‌گذرد و دو فصل دیگر در دوران مبارزات انقلاب مشروطه. نخ تسبیح این دو بخش هم خیام است. عده‌ای اشکالات تاریخی به کتاب گرفته‌اند. ولی باید توجه داشت که با کتابی داستانی مواجهه هستیم نه تاریخی. تعلیق‌ها و ماجراهای عاشقانه و بیان تاریخ با قصه عالی است. با این کتاب مشتاق شدم دیگر کتاب‌های نویسنده را هم بخوانم.
        

          کتاب دو قسمت کلی داره.
قسمت اول شامل دو بخشه که بخش اول با روایت برهه‌ای از زندگی خیام شروع می‌شه و با آشنایی‌‌ش با نظام‌الملک و حسن صباح و ادامه پیدا می‌کنه، بخش دوم بیشتر به فعالیت‌های حسن صباح و گروه حشاشین می‌پردازه و مقداری شخصیت خیام کمر‌نگ‌تر می‌شه. می‌شه گفت این دو بخش (فارق از اینکه تا چه حد مستند تاریخی هستن) داستان‌وار و دلچسب جلو می‌ره.
 اما قسمت دوم کتاب داستان حول محور انقلاب مشروطه می‌چرخه. 
نقش خیام توی این قسمت از کتاب خیلی کمر‌نگ می‌شه و فقط در حد یک "دست‌نوشته" ازش یاد می‌شه.
به طوری که اگه کتاب خطی رباعیات خیام (که البته شروع‌کننده‌‌ی خیلی از اتفاقات‌ هست) توی این قسمت از کتاب حضور نداشت، علناً قسمت اول و دوم کتاب به هم ربط پیدا نمی‌کردن.
از طرفی، به نظرم این قسمت درگیر جزئیات خیلی زیادی می‌شه که ممکنه برای کسایی که زیاد اهل تاریخ‌ نیستن جذاب نباشه.
در کل اگه ایرادات تاریخی به کتاب نگیریم و صرفاً کتاب رو به عنوان یه رمان در نظر بگیریم، کتاب شروع نسبتا خوبی در قسمت اول داره، ولی قسمت دوم به اون اندازه جذاب نیست، پایان‌بندی رو هم به دیده‌ی اغماض می‌تونیم پایان‌بندی جالبی در نظر داشته باشیم.
        

          کتاب سمرقند اثر یک نویسنده لبنانی فرانسوی است که هم پابستگی‌های شرقی دارد و هم دل‌بستگی‌های غربی!
امین معلوف در این کتاب تلاش کرده با تکیه بر روایت زندگی یکی از چهره‌های معروف و خوش‌نام مشرق زمین در مغرب‌ عالم، پیوندی را بین حکمت بدیع و نوآورانه خیام در هزار سال قبل با زندگی اکنون ما پدید آورد. در این بین برای محکم‌کاری پلی هم در سده‌ ۱۹ و عهد ناصری و مشروطه در ایران زده است.
نویسنده در بستر روایت زندگی حکیم عمر خیام و بررسی آراء و اندیشه‌های او اشاره‌ای به ایران عهد سلجوقی و درگیری‌های سلجوقیان خصوصا خواجه نظام‌الملک و حسن صباح نموده است.
در سمرقند، خیام نه تنها یک شاعر بلکه یک اندیشمند، فیلسوف و انسان آزاداندیش است که با قدرت و تعصب مبارزه می‌کند. انتخاب بازه‌های زمانی سلجوقی و ناصری در این کتاب به خوبی توانسته است تضاد دو دوره تمدنی در جهان ایران را به نمایش بگذارد. هم‌چنین این سفر تاریخی تضاد و تمایزاتی را هم بین تمدن غرب و شرق و یا مدرنیته و سنت پدید آورده است.
معلوف با لحنی شاعرانه ضمن حفظ کشندگی داستان زندگی خیام و بعد سرگذشت کتاب او در ایران  قاجاری و کشتی تایتانیک، تا حد خوبی پایبندی خود را به تاریخ و روایات مستند حفظ کرده است. کج‌نگری‌های او به نقش روحانیت در عصر مشروطه بیشتر ناشی از روایت مستشرقان غربی و سو‌گیری‌های آنان است لذا در برابر خود کتاب قابل بخشش است. با این همه روایت او از خیام بیش از آن‌ که خورند شرق، ایران و اسلام باشد خوشایند غرب و عصر روامداری و تکثر‌گرایی است.
در بخش نگارش تاریخ قاجاری و بیان سرگذشت اثر نایاب دست‌نوشته خیام، بن‌مایه روایت هر چند در بوستان عاشقی اما با نگاه روشنفکری است. نویسنده در این قسمت ضمن اشاره به حضور رنج‌آور  قدرت‌های خارجی در ایران که نمایانده روح شرقی و ضداستعماری اوست به توصیف فضای نخوت، نومیدی و سرخوردگی ایرانیان پرداخته است.
هنرمندی نویسنده در بخش‌های پایانی کتاب به اوج خود می‌رسد او ضمن اشاره‌های مکرر به ارزشمندی اثر خیام و تمنای بازگشت ایرانیان به گذشته درخشان خویش، با غرق کردن نسخه دست‌نویس او همراه کشتی تایتانیک از نابودی و حسرت امکان احیای یک امر ایرانی در جهان معاصر سخن گفته است.
فقدان میراث علمی و حکمی ایرانیت تابناک، در پهنه قله و سرآمد فناوری غرب یعنی کشتی تایتانیک اشاره تحسین‌برانگیز نویسنده به بی‌فایدگی توجه به غرب و رویگردانی از پیشینه مشرق زمین است. این باور آن‌جا عمیق می‌شود که همزمان با این فاجعه، شیرین‌بانوی شاهزاده مترقی ایرانی نیز به یک‌باره از جهان ناپدید می‌شود. شیرین در این کتاب نماد مادر میهن و امکان زایش دوباره ایران و ققنوس سربلندی و کام‌روایی وطن است.
معلوف هرچند مسیحی اما در این اثر همراهی همد‌لانه‌ای را با  اسلام و مسلمانان داشته است.
سمرقند امین معلوف، نه فقط شرحی بر خیام و تاریخ ایران، بلکه آیینه‌ای برای نگریستن به سرنوشت روشنفکری، وطن و میراثی است که اگر فرونشیند، جهانی را با حسرتی خاموش ترک خواهد کرد. حال آن‌که می ‌توانست انسان ایرانی به تارک بلند کمال برکشیده و بر تخت کامروایی بنشاند.