یادداشت‌های محمدکاظم حقانی فضل (73)

خون دلی که لعل شد: خاطرات حضرت آیت الله العظمی سیدعلی خامنه ای (مدظله) از زندانها و تبعید دوران مبارزات انقلاب اسلامی
        کتاب «خون دلی که لعل شد» را این چند روزه در سفر خواندم. کتابی پرفروش از زندگی آیت‌الله سید علی خامنه‌ای. نام عربی کتاب «إنّ مع الصّبر نصراً» است و عنوان ترجمه هم چنان‌که پیدا است از شعر معروف حافظ گرفته شده که
گویند سنگ لعل شود در مقام صبر/آری شود ولیک به خون جگر شود. 

کتاب متنی روان دارد و برای مخاطبی عمومی تهیه شده است. برای علاقمندان به شخصیت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای کتابی است مغتنم و برای پژوهش‌گران عرصه انقلاب اسلامی هم خالی از فایده نیست. کتاب البته شرح زندگانی نیست و فقط به دوران‌های زندان و تبعید شخصیت اول کتاب پرداخته است. با این حال هم بخش مقدماتی، هم توضیحاتی که در ضمن خاطرات آمده است اطلاعاتی فراتر را نیز در اختیار خواننده قرار می‌دهد و سیر زندگی ایشان را هم تا حدودی ترسیم می‌کند . 

نکته جالبی که شاید بسیاری ندانند آن است که آیت‌الله خامنه‌ای خاطراتش را به عربی تعریف کرده و سپس کتاب به فارسی ترجمه شده است. مخاطب اولیه کتاب هم خوانندگان جهان عرب هستند. به همین جهت بخشی از کتاب به چگونگی آشنایی ایشان با زبان عربی پرداخته و  در بخش‌هایی هم تلاش شده تسلط ایشان بر ادبیات و شعر عربی به تصویر کشیده شود. 

آیت‌الله خامنه‌ای در این خاطرات از باورهای عمیق خود به اسلام، ائمه، اسلام سیاسی، و از سبک زندگی ساده‌‌زیستانه خود به صراحت سخن گفته است. و در جایی نیز از «قدرت بیان» خودش سخن می‌گوید. در مواردی هم بر اساس خواب‌هایی  که خود یا دیگران دیده‌اند زندگی خویش را با یوسف نبی(ع) مطابقت می‌دهد. 

 به گمانم در این کتاب، پس از شخصیت اول داستان،  شخصیتی که بیش از دیگران حضور دارد هاشمی رفسنجانی است که در موارد متعددی مورد اشاره خاطره‌گو قرار گرفته است. پانویس توضیحی برای توجیه سیگار کشیدن آیت‌الله خامنه‌ای از کارهای ناشیانه ویراستار نهایی کتاب است. در انتهای کتاب تصاویر و اسناد متعددی درج شده است که به فهم بهتر کتاب کمک می‌کند. 
کتاب را در ۱۲ اسفند ۱۴۰۲ تمام کردم.
      

با نمایش یادداشت داستان این کتاب فاش می‌شود.

8

صلحی که همه ی صلح ها را بر باد داد: فروپاشی امپراتوری عثمانی و شکل گیری خاورمیانه ی معاصر
          صلح برای ما، جنگ برای آن‌ها

«صلح برای ما، جنگ برای آن‌ها» نتیجه‌ای است که با خواندن کتاب دیوید فرامکین با نام ‘’A Pease to End All Peace’’ به آن می‌رسید.
«صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد» عنوانی است که حسن افشار مترجم فارسی کتاب برای آن برگزیده است با عنوان فرعیِ «فروپاشی امپراتوری عثمانی و شکل‌گیری خاورمیانه‌ی‌ معاصر». کتاب را نشر ماهی در ۱۳۹۵ با ترجمه حسن افشار منتشر کرده است، با فاصله‌ای تقریبا سی‌ساله بعد از انتشار کتاب در ۱۹۸۹ میلادی در آمریکا.

کتابی در ۱۲ بخش و ۶۱ فصل که تلاش می‌کند ماجرای فروپاشی عثمانی و شکل‌گیری خاورمیانه با نقشه جدید را طی سال‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۲۲ گزارش و تحلیل کند. گزارشی با جزئیات فراوان از ماجراهای داخل حکومت عثمانی، جلسات کابینه بریتانیا، گفت‌وگوهای سران کشورها و سران قبایل عرب، مذاکرات صلح، تصاویر متعدد، و یادداشت‌های شخصی بازیگران سیاسی این ده‌سال که تعدادشان هم کم نیست. 

خلاصه کتاب آن است که سران متفقین (انگلیس، فرانسه و روسیه) در جنگ جهانی اول تلاش می‌کنند طرح صلحی را در خاورمیانه پیاده کنند تا درگیری‌های بین خودشان بر سر تقسیم این منطقه مهم در جهان به پایان برسد. هدف از این صلح صلح بین خودشان است نه صلح برای انسان‌ها و ساکنان این سرزمین. هدف اصلی حذف امپراتوری عثمانی و تقسیم آن است. ولی ظهور مصطفی کمال پاشا در ترکیه، انقلاب کمونیستی در روسیه، زنده‌شدن روحیه استقلال خواهی در کشورهای عربی، و دخالت آمریکا بازی را در هم می‌ریزد.  در این بین پیگیری‌های نخست‌وزیر سرسخت بریتانیا، دیوید لوید جورج برای اختصاص فلسطین به یهود تقریبا تنها خط مستقیمی است که دنبال می‌شود. 

به جز آگاهی‌های تاریخی خواندن کتاب نیازمند دانستن جغرافیایی تاریخی منطقه نیز هست. در نقشه‌های امروز خط‌های مرزی و برخی اسم‌ها نسبت به آنچه در دهه دوم قرن بیستم می‌گذرد تغییر کرده است. 

یکی از نتایج فرعی کتاب، شکست این پندار است که همه چیز در ماجرای خاورمیانه بر اساس برنامه‌ریزی پیش‌رفته است و سیاست‌مداران انگلیسی دقیق و هدف‌مند کار می‌کنند. اختلافاتی که بین دولت‌مردان بریتانیا در این کتاب گزارش شده آن‌چنان گسترده است که خواننده می‌پذیرد بخش زیادی از آنچه در پایان جنگ جهانی رخ داده است برآیند حوادث پیش‌بینی نشده و ناآگاهی‌های بازیگران اصلی است. سردمداران بریتانیا از بسیاری از تحولات منطقه، توانایی‌های بازیگران دیگر، و حتی تفکرات همکارانشان بی‌خبر هستند، و گاه حتی بر سر جنگیدن و نجنگیدن در حد نخست‌وزیر و وزرا اختلاف‌های اساسی گزارش می‌شود.

کتاب «صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد» با قلمی داستانی نوشته شده و ترجمه حسن افشار هم روان است و خواندن متن کتاب خستگی‌آور نیست، ولی ماجرا آن‌قدر شلوغ است که اگر خواننده‌ای آگاهی پیشین از سرگذشت خاورمیانه و جنگ جهانی اول نداشته باشد سردرگم می‌شود. به بیان دیگر اگر کسی بخواهد یک خط تحلیلی روشن از وقایع داشته باشد از این کتاب چیزی دستگیرش نخواهد شد. 

تصور می‌کنم نویسنده می‌توانست بسیاری از یافته‌هایش از اسناد و گفت‌وگوها را در کتاب نیاورد و آسیبی هم به هدفش نرسد. با این حال اگر خواننده پیش از خواندن این کتاب، بازیگران اصلی خاورمیانه و جنگ جهانی را بشناسد و رویدادهای سازنده این دوران را در ذهن خود داشته باشد، این کتاب می‌تواند تصویر او را این دوران ده‌ساله آشکارتر کند. 

کتاب فرامکین یک ترجمه فارسی دیگر هم دارد که دنیای اقتصاد آن‌ را در دو جلد منتشر کرده است. این ترجمه با نام «صلح کردند که جنگ بماند» و عنوان فرعیِ «چگونگی فروپاشی امپراتوری عثمانی و برآمدن خاورمیانه جدید» عرضه شده و داود حیدری و مفید علیزاده مترجمان آن هستند.

گاه‌نگاشت ۷۹
کانال تلگرامی گاه‌نگاشت

https://t.me/MKHAGHANIFAZL
        

12

فلسفه شناخت

6

در جستجوی ذوالقرنین: گیلگمش، کوروش و اسکندر در کتیبه های سومری و بابلی، تواریخ یونانی و میراث ادیان
          کتاب در جستجوی ذوالقرنین، تلاشی است برای شناسایی شخصیت ذوالقرنین که قرآن در سوره کهف در چندین آیه ماجرای او را نقل کرده است. در بین ایرانیان به ویژه پس از انتشار نظر علامه طباطبایی بسیاری شخصیت ذوالقرنین را بر کوروش کبیر تطبیق می‌کنند که نخستین بار از سوی ابوالکلام آزاد و یا  احمدخان هندی مطرح شده است. با این حال نویسنده این کتاب با مطالعه زندگی کوروش و گزارش آن نشان می‌دهد که کوروش نمی‌تواند ذوالقرنین باشد. در بخشی از کتاب نیز تطبیق او با اسکندر مقدونی را نقد می‌کند و بالاخره به این نتیجه می‌رسد که تنها شخصیت قابل تطبیق بر ذوالقرنین گیلگمش پادشاه افسانه‌ای سومری است. 

نویسنده از روایات شیعی فراوانی استفاده کرده است و تطبیق اسکندر و ذوالقرنین را نتیجه روایات اهل سنت و روایات اسرائیلیات وارد شده از علمای یهود می‌داند. 

به نظرم کتاب زیاده‌نویسی کم‌ نداشت و می‌شد که کتاب خلاصه‌تر باشد. قلم نویسنده خسته‌کننده نیست و اطلاعات زیادی هم از کتاب به دست خواننده می‌آید.
        

20

آشنایی با معرفت شناسی ( ویراست  سوم )

12