یادداشت‌های ایمان سهرابی (57)

           دلم تکان خورد با دیدن جلد کتابی که بیش از ٢۵ سال پیش خوانده بود آن زمان که تازه چشم به جهان باز می کردم و از مناسبات این دنیایی آگاه می شدم. کدام خاطرات که با دیدن این جلد برایم زنده نشد. عجب دنیای عجیبی! 
        

          گرچه از زمان نگارش کتاب مدت زمان مدیدی می گذرد، به نظر می رسد یکی از دقیق ترین و روان ترین و مختصرترین کتااب ها در زمینه حقوق بین الملل خصوصی نوشته دکتر محمد نصیری است و همچنان می توان به عنوان تکیه گاهی متسحکم از آن بهره برد، به آن استناد کرد و از مطالعه و تدریسش لذت برد. 
        

          و چنین است که معتقدم اخلاق طبیعی(که به خاطر دین پرستی عمیقی که به آن جان می دهد سزاوار احترام است) از نظر بنیادی می تواند با اصول اخلاقیاتی برابری کند که بر شالوده ایمان به تعالی شکل گرفته اند... و آن چه در تعارض ها و مجادله های ایمان باید حاکم باشد محبت است و دوراندیشی.
گفت و گوی دلنشین و خواندنی امبرتو اکو و کاردینال مارتینی به همت روزنامه لاکوره را دلاسرا با این جملات پایانی و شگفت انگیز اکو به پایان می رسد؛ همفکری جذابی از دیندار بودن و بی دین بودن و امکان اخلاقی زیستن بدون پشتوانه دینی و نظر من شاید به طراحی جلد کتاب نزدیک تر باشد که بی ایمانی هم چنان یک نقطه تاریک و مبهم و کشف نشده است.
با این حال همچنان که اکو یادآور شد دو گزاره همواره باید حاکم باشد: محبت و دوراندیشی. 
        

          سایه‌های تاریک ذهن|
مهم‌ترین گزاره در زندگی‌تان را تصور کنید؛ هر گزاره‌ای؛ مادی یا معنوی. این گزاره مربوط به ثروت باشد یا قدرت؛ شهرت باشد یا حکمت؛ معنویت باشد یا عقلانیت. هر چیزی. حالا فرض کنید برای شما اثبات می‌شود این گزاره از اساس پوچ است. احتمالا تصور سختی است یا شاید در مقابل آن مقاومت کنید.
حقیقت این است که همه آن چه تصور می‌کنیم، برساخته ذهن ماست و اصلا شاید حقیقتی آن طور که می‌خواهیم تصور کنیم، در واقع امر موجود نباشد. اگر حقیقتی هم هست، همان فقدان حقیقت است که در گوشه‌ای از ذهن خاک می‌خورد و من اسم آن گوشه را می‌گذارم سایه تاریک ذهن.
رولف دوبی تلاش می کند با این ۵۲ کلید یا ابزار پروژکترش را متمرکز کند بر همان سایه تاریک ذهن. ابتدای هر فصل به خوبی نشان می‌دهد تصور درباره هر گزاره‌ای برساخته ذهن ماست و در میانه و انتهای آن تلاش می‌کند آن سایه‌های تاریک را نمایان سازد. ذهن برای دوبلی همچون کره جغرافی متحرکی است که با چرخشی آهسته قسمت‌های تاریکش را زیر نور خورشید می‌گیرد. 
        

          ارتباط؛این پدیده شگفت انگیز، غریب و قریب. در هر ارتباطی همواره ترکیب متفاوت و متعارضی از احساسات وجود دارد و در مقابل همه آن ها منطق، استدلال و تعقل قرار می گیرد. تشویش، اضطراب و ترس گاهی آدم را به مرز جنون می رساند و گاهی آدم عطای ارتباط را به لقایش می بخشد.
سیر عشق اگر نه بهترین کتاب دوباتن که شاید غیر سطحی ترین آن ها باشد. پر است از تجربه های تکرارشونده برای هر انسان در آغاز راه ارتباط. ظرافت ها و فراز و فرودهای رابطه به خوبی در این نوشته تبیین می شود و یک دید دقیق به هرکس می دهد که مشتاق شروع ارتباط است.
پس از خواندن کتاب ارتباط همچنان یک پدیده شگفت انگیز و غریب و قریب خواهد بود با این تفاوت که رویدادهایش دیگر برای خواننده غیر منتظره نیست. دانسته ارتباط برقرار کردن شاید بهتر از نادانسته آغاز کردنش باشد. 
        

          فلسفه از پرسش آغاز می شود و شوپنهاور از خوشبختی می پرسد. این که خوشبخت کیست؟ مباحث را تقسیم می کند و می نویسد از آن چه هستیم، آن چه داریم و آن چه می نماییم. در نهایت اندرز می دهد و اصول عملی توصیه می کند و در فصل شگفت انگیز پایانی به پایان عمر می پردازد: تفاوت سنین جوانی و پیری.
برای هر گزاره به تفصیل توضیح می دهد؛ مثال های متعدد مطرح می کند و به راحتی از کنار عبارت ها عبور نمی کند. احتمالا باید خلاصه کتاب در باب حکمت زندگی شوپنهاور را در جمله ابتدایی خودش به نقل از شامفور خلاصه کرد: یافتن خوشبختی در درون خود دشوار است و در بیرون غیر ممکن. 
        

          مرگ برای زندگی| تنها کسانی می توانند زندگی را زندگی کنند که ترس از مرگ را درک. آن ها که پیش از مردن می میرند. آن ها بهترین گزینه ها برای زندگی کردن هستند. 
        

           فصل بندی مناسب با تقریر مطلوب مطالب به دور از اطناب و تطویل اما قدیمی و در برخی موارد نادرست. نیاز جدی برای به روزرسانی کتاب وجود دارد. سادگی و روان بودن آن را برای تدریس در مقطع کارشناسی بسیار مناسب می کند. 
        

           تفصیل دقیق و تشریح عمیق مطالب نقطه قوت و فصل‌بندی نامناسب نقطه ضعف مهم‌ترین اثر دکتر بیگ‌زاده است. تدریس کتاب برای مقطع کارشناسی مفید همراه با کمی چالش خواهد بود. 
        

          آرام و با طمأنینه؛ رها و سرمست چون نیلوفری بر مرداب آسوده باش و زندگی کن. تقلا نکن و نترس؛ شورش نکن و ناسازگار نباش. خودت را به نسیمی بسپار که در حال عبور است و بیهوده بر احوال دنیا شکوه مکن.
ذهن آگاهی مهم ترین توصیه این کتاب خوش سیما و خوش خوان است؛ توصیه ای ساده اما پرمغز برای گذران روزهای پر معما و شگرف. ترجمه خوب و چاپ عالی و توصیه مصطفی ملکیان برای کاهش رنج و التیام درد. 
        

          قراین کافی برای ناامیدی وجود دارد و با استناد به گینگدن کلیفورد- کسی که اولین بار از اخلاق باور سخن گفت- "همواره، همه جا و برای همه کس نادیده گرفتن قرینه‌ای که به باورهایش ربط دارد یا کنار نهادن قرینه ذی ربط به شیوه‌ای سطحی نادرست است."
خب چه ‌می‌شود کرد؟ کمپانی می گوید اول استعاره‌های زندگی خود را دریاب: زندگی بازی است یا داستان، کتاب است یا دفتر، سفر است یا ساختمان، تراژدی است یا کمدی و از پس آن استعاره‌های امید را جویا شو: امید به مثابه بهار، کلید، کاشتن یا کشتی.
حالا وقت آن است که به جای خواستن و داشتن و انجام دادن به فکر بودن باشیم. بسترهای امید از کار و قصه و معاشرت را شناسایی و مشی خود را از میان سبک‌های سه گانه زیستن انتخاب کنیم: سبک زندگی دیندارانه، عارفانه یا عاقلانه.
وقت زندگی فرا رسیده است با اتکا به خود:
به سان رود که در نشیب جاده سر به زنگ می‌زند
رونده باش
امید هیچ معجزی زمرده نیست
زنده باش 
        

          پس از قرن‌ها از زمانی که سقراط گفت می‌دانم که هیچ نمی‌دانم، براین مگی فیلسوف بریتانیایی که با بخش قابل توجهی از فیلسوفان معاصر به گفت و گو نشسته و آرا قریب به اتفاق فیلسوفان را بررسی کرده بود، در یکی از دو کتاب پایانی خود در پاسخ به پرسش‌های اولین و آخرین نوشت: نمی‌دانم.
«لاادری‌گری اگر از نوع حقیقی‌اش باشد، مُقام حیرا است»و «لاادریان حقیقی نقشه راه حقیقت‌اند». مگی در ۵ فصل به زمان و فضا، به دریافتن موقعیت خودمان، به مخصمه بشری، به امکان درک‌ شدن تجربه و به منشأ این افکار می‌پردازد؛ تألمات شخصی خود را در فصلی جداگانه بیان می‌کند و در پایان برای مخمصه‌ای که در آن گرفتار آمدیم، نسخه می‌پیچد.
در موقعیت‌های مختلف پاسخ معتقدان و پیروان ادیان بزرگ را این گونه می دهد که »من آن‌ها را در این بحث وارد نمی‌کنم زیرا آن‌ها از اصل واقعیت جهل ما به عنوان اساس ادعای خودشان مبنی بر در اختیار داشتن حقیقت استفاده می‌کنند« چرا که آن‌ها در پایان اذعان می‌کنند که »خداوند به شیوه‌های مرموز عمل می‌کند« و این مطلقا ارتباطی با پرسش‌های ما ندارد.
مگی از مسائل مختلف ماورالطبیعه نیز صحبت می‌کند: از نور، از جسم، از قدرت بسیار محدود و ناچیز ما در دیدن، در شنیدن، از رابطه جنسی، از درک ناقص و از امکان یا عدم امکان یافتن پاسخ این پرسش‌ها. 
        

           جمع و جور، مختصر و مفید درباره فیلمنامه به انضمام یک فیلمنامه و یک نمایشنامه از یک پدر و پسر درباره یک سوژه. انتظار چندانی از کتاب نداشته باشید اما اگر اولین بار است می‌خواهید درباره فیلمنامه نویسی بدانید کتاب را بخوانید. ارجاع‌های جذاب و اندکی نیز دارد به چهره‌های سینمایی عصر. 
        

           مختصر و مفید درباره حقوق اداری ایران با بیانی نرم و آهسته. مناسب برای آن ها که دانشجوی رشته حقوق نیستند و می خواهد در کوتاه ترین زمان مهم ترین اطلاعات را در این رابطه بدانند. 
        

          در کشاکش ایمان و بی ایمانی| این که همواره به دنبال رابطه علی باشیم بین پدیده های عالم، به امری تکراری و بدیهی تبدیل شده است حال آن که باید از این رابطه علی هم دوباره پرسش کنیم؛ کنکاش کنیم و پرونده آن را گشوده نگاه داریم. به قول دکتر فولادوند "منطق حاصل ذهن ماست" و ایمان برآمده از آن منطق می تواند مسیر انحرافی باشد.
و اما دورنمات نویسنده ای که من درست یک سال و ۱۵ روز پس از مرگ او متولد شدم. نویسنده فیلسوف آلمانی زبان که داستان پلیسی را و به تبع آن حقوق و قانون را فاتحه می خواند و مسیری روشن می کند از جهانی که گاهی و شاید اغلب رابطه علی بر آن حاکم نیست؛ جهان خودمان. 
        

          کتاب خوان نیستید؛ هر وقت دست به کتاب می برید، خواب به چشم تان غلبه می کند یا اصلا حال تان از خواندن کتاب بهم می خورد اما جو روانی که کتاب خوان ها ایجاد کردند، اذیت تان می کند. راه حلش مطالعه این کتاب است آن هم در کمتر از یک ساعت.
تقسیم بندی کاربردی از انواع کتاب، معرفی نویسنده ها و آثار ادبی برجسته، مخاطب قرار دادن خواننده با چاشنی طنز و ترجمه خوب همه چیزی است که از این کتاب می توانید انتظار داشته باشید.
یک نقل قول مهم هم توجه من را جلب کرد؛ نابوکوف نویسنده و منتقد برجسته ادبی می گوید: شاید عجیب به نظر برسد، کتاب را نمی شود خواند، کتاب را فقط می توان بازخوانی کرد. 
        

          شمشیر آهیخته در جدال با فرومایگی و ابتذال| به دو نفر علاقه خاصی دارم. این که می گویم خاص یعنی بسیار خاص شاید شیفتگی و شاگردی: یکی شان محمد علی موحد است. او که لیست کردن کتاب هایش بیش از دو برابر حجم این یادداشت است: از خواب آشفته نفت و شمس تبریزی تا فصوص الحکم و سفرنامه ابن بطوطه. حالا بحث موحد نیست که باید مفصل درباره او بنویسم. بحث کتاب آخرش هم نیست: در کشاکش دین و دولت که در باره آن هم باید بنویسم؛ بحث بر سر تقدیم نامه آن است: -نورهان- به پاس شصت و هشت سال دوستی با ابراهیم گلستان؛ شمشیر آهیخته در جدال با فرومایگی و ابتذال. آن دومی ابراهیم گلستان است.
گلستان هم چون موحد حقوق را به عنوان رشته انتخاب می کند در دانشگاه تهران اما بر خلاف او نیمه کاره رهایش می کند و عکاسی و فیلمسازی را ادامه می دهد. گلستان متولد ۱۳۰۱ است و موحد ۱۳۰۲: یکی ساکن ساکس انگلستان و دیگری تهران. تقدیم نامه موحد سبب شد کتاب های گلستان را تهیه و بخوانم: اولینش نامه به سیمین بود.
عباس میلانی روزی به دیدار گلستان می رود و از هر دری صحبت به میان می آید از جمله از جلال و از سیمین. میلانی خطاب به گلستان می گوید چرا این ها را نمی نویسد؟ گلستان هم دست در کشوی میزش می کند و مجموعه اوراقی بالغ بر ۱۰۰ صفحه بیرون می آورد. نامه به سیمین است نامه ای سال ۱۳۶۹ آن را نوشته و از دانشور می خواهد در راه سفر به امریکا به او هم سری بزند. میلانی پیگیر می شود و در نهایت نامه به سیمین منتشر.
تیغ تیز نقد گلستان در این نامه حسابی جراحی می کند: ادبیات، سینما، تاریخ، سیاست، شعر، فیلم، ایران، استعمار، فردوسی، غفاری، قاجار، انگلیس. گلستان می گوید «برای پیش رفت باید در جست و جوی اقلیم فکری دیگری بود و از زور پس ماندگی و درماندگی و کوچک بینی به آن چه هست یا بدتر، به آن چه که در گذشته بوده بوده است و اکر بوده است به حدی که با آرزوهای ما و خواب و خیال های ما آغشته شده و از تناسب واقعیت بیرون رفته است نبوده است ، بس نکرد و فخر نکرد و خود را نفریفت».
گلستان که هم فرانسه می داند و هم عربی، هم داستان نوشته است و هم ترجمه. هم مستند ساخته و هم سینمایی. «خانه سیاه است» به کارگردانی فروغ فرخزاد را او تهیه کرده و موج نوی سینمای ایران را با «خشت و آینه» شکل داده است؛ هر چند به اندازه طرفدار مخالف هم دارد تا جایی که شخصیت سعدی در فیلم «یک بوس کوچولو» را استعاره ای از گلستان می دانند؛ استعاره ای که فرمان آرا آن را به سخت ترین شکل ممکن در هم کوفته است.
        

          ایراد اصلی در خاطرات زیدآبادی نیز چون بسیاری خودنوشت های دیگر پابرجا است؛ جای خالی اشتباهات. این که پس از دو دهه و نگاه به گذشته هنوز شخصی نتواند خطا در عملکردش پیدا کند یا از بازگفتن آن ها طفره رود، عجیب به نظر می رسد.
با این حال اما قلم در دست زیدآبادی چون خمیربازی است و می تواند بدون محدودیت هر شکلی را خلق کند و هر تصویری را بسازد. آستانه تحمل رنج او نیز ستودنی است اگرچه بر این باورم او در صدر رنجدیدگان قرار ندارد و چه بسیار از این قشر که دور و بر خودمان با تقلای وافر مشغول گذران زندگی هستند.
جلد سوم خاطرات او حجم کمتری از اطلاعات را نسبت به دو جلد قبلی در اختیار خواننده قرار می دهد علی رغم آن که نقاط عطف فراوانی دارد: ۱۸ تیر، ۲ خرداد، قتل و ترور و مجلس ششم. تیغ تیز سانسور شاید در این قلت بی تاثیر نباشد. 
        

          پرسش ها به غایت اساسی است و پاسخ های هاوکینگ مختصر و مفید. او به عنوان معروف ترین اندیشمند قرن ۲۱ پس از انیشتین جهان‌بینی خاصی دارد برگرفته از غور و فحص در کهکشان و ستاره و اجرام آسمانی؛ جهان‌بینی که باعث می شود به پرسش های علوم انسانی با مشاهدات علوم طبیعی پاسخ گوید.
ترجمه و چاپ چنین کتابی بی تردید از نشر نو برمی آید با کیفیتی عالی و متنی روان بدون مقدمه و نقدهای زائد چسبانده شده به این دست آثار.
این کتاب آخرین اثر استیو است به نگارش درآمده اندکی پیش از فوتش و اندکی پس از آن نظریه او درباره سیاهچاله اثبات می شود با تصویری که از آن به دست می آید؛ آن چه او به طور مختصر در این کتاب به آن اشاره می کند. 
        

           نوشتن درباره بزرگان قلم غیور می خواهد و نویسنده جسور. شاید وقتی دیگر ...