یادداشت‌های امیرهادی تخشید (11)

          این کتاب درس‌گفتارهای «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی» آدورنو است که در سال ۱۹۶۸ ارائه شده است. کتاب به هیچ عنوان مقدماتی و ساده نیست اما به شدت برای افرادی که درگیر جامعه‌شناسی بوده‌اند جذاب و راهگشا خواهد بود. خواندن این کتاب بعد از چند ترم سروکله‌زدن با جامعه‌شناسی، نکات بسیاری را برای من آشکار کرد. 
آدورنو در این درس‌گفتارها به سراغ دشواره‌های اساسی جامعه‌شناسی می‌رود که تا همین امروز دانشجویان و افراد درگیر این رشته را به خود مشغول ساخته است. دشواره‌هایی که مسیر معرفت جامعه‌شناسانه را برای دانشجویان این رشته سخت می‌کند و در حکم ابهاماتی معرفت‌شناسانه و روش‌شناسانه همواره آن‌ها را درگیر خود می‌سازد. به همین دلیل این کتاب در حکم یک کتاب بالینی قرار می‌گیرد؛ کتابی که هرازچندگاهی باید به آن رجوع کرد و از آن یاد گرفت. 
ابتدای کتاب هم پیشگفتاری از یوسف اباذری منتشر شده است که مطالعه آن می‌تواند رهنمودهایی اساسی درباره جامعه‌شناسی انتقادی و ضرورت آن به‌همراه داشته باشد. 
        

          معنا در تاریخ به عبارتی به خاستگاه مدرنیته می‌پردازد و تلاش می‌کند تا نسبت این جهان جدید را با دوران پیش از خودش -خاصتا نظم الهیاتی مسیحی- نشان دهد. تلاش لوویت در این کتاب بر آن است تا تاریخ اندیشه را با تمرکز بر معنای تاریخ در دیدگاه اندیشمندان دنبال کند. او در تلاش به پاسخ به این پرسش فلسفی است که تاریخ در پَس رویدادهای خود واجد چه معنایی است. لوویت در این مسیر به دنبال فهم به این نکته است که تا چه حد با پیگیری خاستگاه‌های تاریخی اندیشه‌ای، می‌توان مدرنیته را گسستی از جهان الهیاتی و مسیحی دانست. 

لوویت در این راه ابتدائا تفاوت نظم الهیاتی و نظم پاگانی (یونان باستان) را توضیح می‌دهد و نشان می‌دهد که چگونه در عصر کلاسیک و یونان باستان اساسا تاریخ ساحتی نبوده است که در آن افراد به دنبال معنای خاص و فرجام‌شناسانه‌ای باشند؛ بلکه اتفاقا تاریخ به‌واسطه تغییرات دائمی‌اش امری نازل تلقی می‌شود. در مقابل اما لوویت نشان می‌دهد که اساسا فهم فرجام‌شناسانه و غایت‌شناسانه، مولود تلقی مسیحی و الهیاتی است. امری که به اعتبار ایمان،‌ معنای خاصی را در پس رویدادهای تاریخی، بر کلیت تاریخ حمل می‌کند.

لوویت بعد از توضیح این دوره‌ها و ویژگی‌های آن، به سراغ تاریخ اندیشه می‌رود و بسیاری از فیلسوفان را از این زاویه مورد بررسی قرار می‌دهد. او در این فصول درواقع تلاش می‌کند تا منطق الهیاتی و خاستگاه دینی صورت‌بندی فکری این افراد را توضیح دهد. فیلسوفانی از هگل و مارکس گرفته تا کنت و ولتر مورد بررسی لوویت قرار می‌گیرند. این فصول به‌شدت صریح‌اند و ادعایی مهم را دنبال می‌کنند. تصور کنید فردی بیاید و خاستگاه و فرم‌های دینی را در اندیشه مارکس یا کنت نشان دهد و مدعی شود که تمام این اندیشمندان به‌شکلی ناخودآگاه و علی‌رغم ادعایشان بر علمی بودن و غیردینی بودن، همچنان در تداوم فرم و منطق دینی، اندیشه خود را پیش می‌برند.

درباره این کتاب می‌توان بسیار بیشتر صحبت کرد و ادعاهای دیگر لوویت در خصوص سکولار شدن، مسیحیت اصیل، تفاوت دوره مدرن و نسبت آن با دین و … را توضیح داد و همچنین به نقد‌ها و ملاحظات دیگری ناظر به ادعای لوویت پرداخت…
        

          شاید چند سال پیش  کتاب رو باید می‌خوندم تا دوستش داشته باشم. حین خوندن کتاب هر موقع درگیر توضیح دوستی و ارتباط بین دو شخصیت اصلی میشد حس میکردم این ماجراها گذشته از من. همه تجربه‌ها برام آشنا بودن، هرچند که متعلق به سال‌های قبل‌تری بودند. 
        

          کتاب بدی نیست. 
پر از اطناب و تکراره. 
نثر اسفندیاری هم به شدت سرشار از تلاش‌های بلاغیه که موجب شده کتاب پر از شعر و موعظه باشه که غالباً هم ربطی به خود شریعتی پیدا نمیکنه. 
لحن کتاب اساسا جدلیه و همون‌طور که از زیرعنوان کتاب بر میاد نباید توقع این رو داشته باشید که با یک اثر روایی و یا زندگینامه‌ای مواجهید بلکه نویسنده تلاش کرده داخل چند محور به توضیح اهمیت شریعتی و ویژگی اندیشه‌هاش بپردازه. 
کتاب اصلا هم تحلیلی نیست بلکه استدلال‌های خودش رو تنها با ارجاع به سخنان شریعتی آن هم بدون اضافه کردن هیچ تحلیل و توضیح اضافی‌ای پیش می‌بره. 
مزیت کتاب هم از همینجا مشخص میشه که خداروشکر به واسطه دقت نظر اسفندیاری با اثری محققانه مواجهیم که نویسنده هر ادعا و داده‌ای رو با ارجاع به ماخذ تاریخی‌اش ثبت و ضبط کرده و از این جهت می‌تونه کمک‌کننده باشه که افراد با تکیه بر داده‌های مستندشده، اطلاعات خودشون رو در رابطه با شخصیت و اندیشه دکتر شریعتی ارتقا بدن. 

        

          به‌شدت بی‌مزه و گل‌درشت. 
حتما اگر قرار باشه در ستایش فردیت کتابی بخونم، گزینه‌های بهتری هستن تا این کتاب که بعد از بیست صفحه پایانش معلومه. 
چه‌قدر هم نحوه گره‌گشایی‌ آخرش هم مسخره است حقیقتا!

        

          کتاب حاضر واجد مزیت‌هایی است که آن را تبدیل به اثری خواندنی می‌کند که می‌تواند در مسیر آشنایی با شهید بهشتی، به‌عنوان شخصیتی به‌شدت ناشناخته، کمک‌کننده و حیرت‌‌آمیز باشد

۱- جمع و جور و روان است.
۲- مستند است و سرشار از ارجاع به بیانات خود شهید بهشتی است. (در واقع با قلم‌فرسایی خیلی مواجه نیستیم بلکه نویسنده سعی کرده با نقل قولِ بدون تصرف در بیانات بهشتی، به تقریر ابعادی از اندیشه او بپردازد.) 
۳- نویسنده به تغییرات قانون اساسی بعد از بهشتی در بازنگری سال ۶۸ توجه کرده است. 
۴-  جلسات مذاکرات قانون  اساسی و مشروح مذاکرات از محوریت‌های اصلی کتاب است. (محوری که متاسفانه به‌نظر می‌رسد میان پژوهشگران کمتر مورد توجه قرار گرفته است.)
۵- کتاب جامع نیست و ابدا نمی‌توان گفت خواندش فرد را با تمام ابعاد اندیشه بهشتی آشنا می‌کند؛ اما لااقل با طرح مواضع بهشتی به‌ویژه در نقاط اختلافی، می‌تواند تصویری اجمالی از بهشتی ارائه دهد. 

یک عیب کتاب هم در رابطه با عدم انسجام آن است. در واقع کتاب مجموعه‌ای از نوشته‌ها و سخنرانی‌های پیاده‌شده نویسنده است که به همین سبب  میان متون فصل‌های مختلف آن هم‌پوشانی وجود دارد. 
        

          تمایز و امتیاز کتاب قابل توجهی است که حین خواندنش از جسارت و جامعیتی که در پرداخت روشمند به مسئله داشت یاد گرفتم. چیت‌ساز در این اثر برخلاف لغزش‌های گاه و بیگاهش در پرداخت به مسائل، دست کم توانسته تا یافته‌های مصاحبه‌های خود در رابطه با تجربه تحصیل در مدارس غیرانتفاعی اسلامی دخترانه را سامان بخشد و آن‌ها را بسیار جامع صورت‌بندی کند. 

بخش‌هایی از کتاب به‌شدت گزنده و قابل توجه‌اند. نظیر توضیح ادراک حداقلی دانش‌آموختگان این مدارس از مفاهیم عدالت و بی‌عدالتی، نسبتی که این گروه با حاکمیت برقرار می‌کنند و رواج الگوهای خاص مصرفی در دوران تحصیل و بعد از آن تحت تأثیر گزینش مدرسه و مواجهه با آدم‌های متفاوت در دانشگاه. 

مهم‌ترین وجه این کتاب پرداخت به مسئله مدارس غیرانتفاعی اسلامی با نگاهی اجتماعی است که به دور از نیت‌خوانی‌های سیاسی و الهیاتی به مسائل وقوع‌یافته انضمامی می‌پردازد. امری که سبب می‌شود افراد به پیامد‌های ناخواسته این مدارس توجه کنند و به‌جای آنکه به توضیح نیت‌ها و رویکردهای ذهنی پیش برندگان این مدارس بپردازند، دریابند که چگونه چنین فرمی از آموزش، به لحاظ منطقی می‌تواند چنین تبعاتی (مثبت و منفی) را به همراه داشته باشد. 
        

          کمک‌کننده برای مواجهه اولیه با جامعه‌شناسی و فهم منطق «اجتماعی» بودن امور