بریده‌های کتاب سارا مستغاثی

می‌دانم داستان انسان همیشه چقدر غم‌انگیز بوده است. اما غالبا می‌خواهم آن را فراموش کنم، زیرا غیر از این چگونه می‌توانستم قدرت کافی بیایم تا بخندم؟ و اگر نمی‌خندیدم، چگونه می‌توانستم منظره‌ی زندگی را تحمّل کنم؟

ایمان آن مرد به اعداد و ارقام مرا خسته کرده است. بله، می‌دانم. آمریکایی شدن دنیا یکی از غم‌انگیزترین صحنه‌های اجتناب‌ناپذیر است که تمدّن صنعتی پیش از آن که نابود شود از آن خواهد گذشت.

دو مسلمان هندی شکوه و نظم خود را حفظ می‌کنند. هر صبح و شب به هنگام طلوع و غروب خورشید روی بوریاهاشان زانو می‌زنند و نماز می‌خوانند. مذهب‌شان بدانان نظمی می‌دهد که در اصل از آفتاب است، و تو احساس می‌کنی که روح‌هاشان همچون گل آفتاب‌گردان از حرکت آفتاب پیروی می‌کند.

پرسیدم: "فودوشین؟ یعنی چی؟" _ "یعنی که قلبت را بی‌حرکت نگه داری، پابرجا در مقابل شادی و اندوه."

همراه با مسیحیت‌شان، اروپاییان تفنگ و سفلیس و توتون و تجارت برده‌شان را نیز بدین سرزمین بکر بردند. تمدّن غربی ریشه‌های خود _بازرگانان بی‌انصاف، دزدان دریایی فرنگ، ربایندگان زنان، دائم الخمرها_ را همه جا گسترد و هزاران ژاپنی درون کشتی‌ها بار شدند و به عنوان برده در بازارهای دوردست جهان به فروش رسیدند.

این که به کسی اعتماد کنی، یعنی به او چاقویی بدهی‌ تا تو را زخمی کند.

مادرم هربار که مرا مشغول کتاب‌خواندن می‌دید، می‌گفت "برو بیرون و زندگی کن"، گویی فعالیت در سکوت من، با آنچه در نظرش مترادف زندگی کردن بود، در تضاد قرار داشت.

"توماس آکمپیس به شاگردان خود توصیه می‌کرد که "کتاب را جوری که سیمون عادل، عیسای نوزاد را در بغل می‌گرفت و مورد مهر و محبّت قرار می‌داد، در دست بگیرید. وقتی کارتان با خواندن تمام شد، کتاب را ببندید و خدا را به خاطر مندرجات آن شکر بگویید. چون در ملکوت خداوند است که چنان گنج نهفته‌ای یافته بودید."

آدم‌هایی که در پارک قدم می‌زدند، به اندازه‌ی آدم‌های کتاب‌ها، واقعی نبودند...در کتاب‌ها بود که با جهان روبه‌رو شدم: هضم شده، دسته‌بندی شده، عنوان‌بندی شده، فکر شده و کماکان مهیب.

در افسانه‌ای در سده‌ی چهارم آمده است که حنانی و هوشایا از محققان تلمود، هفته‌ای یک بار به مطالعه‌ی سفر یتزیرا می‌پرداختند و سپس با ترکیب صحیح حروف، گوساله‌ی سه ساله‌ای خلق می‌کردند و آن را کباب کرده و به عنوان شام شب خود می‌خوردند.

پرستش کتاب یکی از پایه‌های اصلی جوامع باسواد است. اسلام در این زمینه حتی یک گام پیش‌تر برمی‌دارد: قرآن نه تنها یکی از مخلوقات خداوند است، بلکه یکی از صفات او است مانند حاضر بودنش در همه‌جا و رحیم بودنش.

می‌دانم که در صفحه‌ی کتابی از کتاب‌های قفسه‌ام، که از آن بالا به من می‌نگرد، همان پرسشی که من امروزه با آن دست به گریبانم سال‌ها پیش و به قلم شخصی که هرگز از وجودم کمترین اطلاعی نداشت مطرح شده است.

جنگ یک بازی مردانه است. شاید برای این که آدم‌کشتن برای آن‌ها که بچّه‌ای به دنیا نیاورده‌اند راحت‌تر است.

عجیب این‌که وقتی هرروز این تصاویر را می‌بینی، جنگ به تو یاد می‌دهد که به دیدن خون عادت کنی، مجبور می‌شوی با آن کنار بیایی. از یک جایی به بعد می‌فهمی آدم‌ها کرور کرور می‌میرند و جسدهایشان روی هم تلنبار می‌شود و همه‌ی این‌ها در ذهنت تبدیل به اعداد انتزاعی می‌شود. برای این که دوام بیاوری سنگ‌دل می‌شوی. فقط وقتی بر خود می‌لرزی که کسی را که کشته شده است می‌شناسی، چون برای درک واقعیت مرگ باید به آن هویت بخشید، با چهره‌اش آشنا شد و آن را شخصی کرد. در غیر این صورت رنج می‌کشی اما رنجی مبهم و گنگ، انگار یک زره‌ی فلزی تنگ به تن کرده باشی.

تصاویر کتاب‌ها چنان به جهان خیالی من رخنه کرده بودند که اصلا حس نمی‌کردم از جهانی غریبه می‌آیند. کم‌کم فانتزی کتاب‌ها وضعیت عادی را برایم تعریف کرد و جهان واقعی خودم بیگانه شد. خیالم نیز، درست مثل کشورم، استعمار شده بود.

هگل آزادی را "در خانه بودن" تعریف می‌کند.

حالا کتاب به چه دردش می‌خورد؟ شخصیت‌هایی که عاشقشان بود همه خیالی‌اند و هیچ‌وقت نمی‌توانند چیزی را درست کنند. هیچ‌وقت بیرون از صفحات کتابشان معنایی ندارند.

"پِریا می‌خواد نویسنده بشه یا توی کتاب‌فروشی کار کنه." "ولی برای کار واقعی‌ش چی؟ منظورم سرگرمی نیست." "این‌ها هم کار واقعیه دیگه." "نه، یعنی، وکیل چی؟..." "نمی‌خواد وکیل بشه." "دکتر؟ مدیر؟ نه؟"

ای کاش با این همه پیشرفت در دنیا یک دکمه‌ی "توقف" برای زندگی ساخته شده بود؛ این تمام چیزی بود که من از دانشمندان می‌خواستم. دکمه‌ی توقف خواسته‌ی زیادی بود اما فقط همین دکمه برای وقتی که نمی‌خواستی چیزی بشنوی، کافی بود.

هیچ‌وقت هوشمندی لازم را نداشتم. باید بگویم هیچ‌وقت حتی به طور تصادفی نتوانستم در مسیر اصلی باشم و همیشه همه‌چیز از جایی که هیچ نشانی ازش نداشته‌ام سر راهم قرار گرفته. مادرم می‌گوید به خاطر این است که به جای زندگی در دنیای واقعی، در ذهنم زندگی می‌کنم. می خواهم ازت بپرسم: مگر همه در ذهن‌شان زندگی نمی‌کنند؟ باید کجا زندگی کنیم؟ هستی یعنی ذهن‌های ما. قبول داری، فلورا بل؟