بریده‌های کتاب علیرضا فراهانی

دکارت می‌گفت بزرگ‌ترین انسان‌ها قابلیت انجام بزرگ‌ترین بدی‌ها و بزرگ‌ترین فضایل را دارند. کسانی که در فلسفه به دنبال راه‌حلی برای سرگشتگی خود می‌گردند، باید بدانند که فلسفه، همان‌طور که می‌تواند راهنمایی کند، ممکن است فریب دهد و به گمراهی بکشاند.

فیلسوف‌ها هم مانند ما انسان هستند، یعنی بیش از حد انسان‌اند. آن‌ها نیز مانند دیگر انسان‌ها ضعف‌های شخصی دارند و ممکن است گاهی از کوره در بروند. این واقعیت نباید باعث کاهش احترام ما نسبت به آثار آن‌ها شود، اما نباید ویژگی انسان بودن آن‌ها را نیز فراموش کنیم.

دهقانان نگران آینده بودند، نه فقط به این خاطر که دلایل زیادی برای نگرانی داشتند، بلکه همچنین به این دلیل که می‌توانستند برای رفع این نگرانی کاری انجام دهند. آنها می‌توانستند یک دشت دیگر را تسطیح کنند، مجراهای آبیاری جدیدی حفر کنند و بذر بیشتری بکارند. کشاورز مضطرب و نگران در فصل تابستان مانند مورچه‌های دروگر پر تب و تاب و سختکوش بود و عرق می‌ریخت تا درختان زیتونی را بکارد که روغنش را فرزندان و نوه‌هایش می‌گرفتند، و خوردن غذایی را که امروز دلش برای آن غش و ضعف می‌رفت تا زمستان یا سال بعد عقب بیندازد.

از همان ابتدای پیدایش، کشاورزی به نگرانی اصلی برای آینده بازیگر صحنه نمایش ذهن بشر تبدیل شد. در حالی که کشاورزان برای آبیاری کشتزارهای خود به باران وابسته بودند، آغاز هر فصل بارانی به معنای آن بود که هر روز صبح به افق خیره شوند، چشمانشان را تنگ کنند و باد را بو بکشند: آیا آسمان ابری است؟ آیا باران به موقع و به اندازه کافی خواهد آمد؟ نکند طوفان همه بذرها را بشوید و با خود ببرد؟

انقلاب کشاورزی اهمیت آینده را به مراتب بیشتر از آنچه بود، کرد. کشاورزان همواره می‌بایست به فکر آینده باشند و در خدمت به آن زندگی کنند. اقتصاد کشاورزی مبتنی بر چرخه فصلی تولید بود و شامل ماه‌های طولانی کاشت و سپس دوره‌های کوتاه برداشت محصول می‌شد. ممکن بود کشاورزان به دنبال برداشت محصولی پربار، شب را با نهایت جد و جهد جشن بگیرند، اما تقریباً یک هفته بعد دوباره در سپیده دم بیدار می‌شدند تا به کار طولانی روزانه در مزرعه بپردازند. اگرچه غذای کافی برای امروز، هفته بعد و حتی ماه بعد وجود داشت، آنها باید به فکر سال بعد و سال‌های بعد از آن نیز می‌بودند. نگرانی برای آینده نه تنها در چرخه فصلی تولید بلکه همچنین در سرشت اساساً ناپایدار نظام کشاورزی ریشه داشت. از آنجا که اغلب روستاها با پرورش چند نوع بسیار محدود از گیاهان و حیوانات اهلی روزگار می‌گذرانیدند، در برابر خشکسالی، سیل و بیماری‌های همه‌گیر قادر به دفاع نبودند. ناچار بودند بیش از مصرف خود تولید کنند تا ذخیره‌ای برای آینده داشته باشند.

دانشمندان معمولاً سعی می‌کنند تحولات تاریخی را به عوامل سرد و بی‌روح اقتصادی و جمعیتی نسبت دهند. این کار با روش‌های منطقی و ریاضیاتی آنها سازگارتر است. در مورد تاریخ معاصر، محققان نمی‌توانند عوامل غیرمادی مانند ایدئولوژی و فرهنگ را نادیده بگیرند. مدارک مکتوب دست آنها را می‌بندد؛ به اندازه کافی سند، نامه و خاطرات وجود دارد که نشان می‌دهد جنگ جهانی دوم به دلیل کمبود غذا و فشار جمعیت رخ نداد. اما در مورد فرهنگ ناتوفی، اسنادی در دست نیست. بنابراین، وقتی به دوران کهن می‌پردازیم، مکتب مادی‌گرا چیرگی دارد. سخت می‌شود ثابت کرد مردمی که در جوامع بدون خط و نوشتار زندگی می‌کردند، بر پایه اعتقاد عمل می‌کردند نه ضرورت اقتصادی.

یک ضرب‌المثل مشهور می‌گوید: «رفتاری را که در آغاز از آن خوشحال می‌شویم، در پایان از آن نفرت خواهیم داشت.» بهترین کاربرد این ضرب‌المثل هنگامی است که فردی عاشق فرد دیگری با اختلال شخصیت می‌شود.

کسی مایل نیست بگوید که فقط به این دلیل که مصلحت اقتصادی ایجاب می‌کند، برده‌های متعلق به فلان اصل و نژاد را نگه می‌دارد. اروپایی‌های سفیدپوست آمریکا نیز، همچون فاتحان آریایی هند، می‌خواستند نه تنها از نظر اقتصادی خود را موفق نشان دهند، بلکه خود را پرهیزگار، عادل و بی‌غرض نیز معرفی کنند. افسانه‌های دینی و علمی در خدمت توجیه این تبعیض قرار گرفتند.

عجیب این است که برتری ژنتیکی از نظر مقاومت بدنی به فرودستی اجتماعی تبدیل شد. دقیقاً به این دلیل که آفریقایی‌ها با آب و هوای استوایی سازگارتر از اروپایی‌ها بودند، به برده‌های اربابان اروپایی تبدیل شدند. در نتیجه، این عوامل تعیین‌کننده جوامع جدید و رو به رشد آمریکا به دو کاست تقسیم شدند: اروپایی‌های سفیدپوست حاکم و آفریقایی‌های سیاه‌پوست تحت انقیاد.

فرهنگ واحد جهانی همگن نیست. درست مانند بدن یک موجود زنده که از اندام‌ها و سلول‌های مختلف تشکیل شده است، فرهنگ جهانی ما نیز شامل شیوه‌های زندگی و مردمی بسیار گوناگون است؛ از دلال‌های سهام نیویورک گرفته تا چوپان‌های افغان. این افراد در ارتباط نزدیک با یکدیگر و به هزاران شکل بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. هنوز با هم دعوا می‌کنند و می‌جنگند، اما در دعواهایشان از مفاهیم مشترک و در جنگ‌هایشان از سلاح‌های مشترک استفاده می‌کنند. برخورد واقعی تمدن‌ها به دیالوگی میان ناشنوایان می‌ماند؛ هیچ‌کدام نمی‌تواند بفهمد که دیگری چه می‌گوید. امروز وقتی ایران و آمریکا به روی هم شمشیر می‌کشند، هر دو به زبان دولت‌های ملی، اقتصادهای سرمایه‌داری، حقوق بین‌المللی و فیزیک هسته‌ای صحبت می‌کنند.

برخورد واقعی تمدن‌ها به دیالوگی میان ناشنوایان می‌ماند؛ هیچ‌کدام نمی‌تواند بفهمد که دیگری چه می‌گوید. امروز وقتی ایران و آمریکا به روی هم شمشیر می‌کشند، هر دو به زبان دولت‌های ملی، اقتصادهای سرمایه‌داری، حقوق بین‌المللی و فیزیک هسته‌ای صحبت می‌کنند.

اولین اسم ثبت شده تاریخ متعلق به یک حسابدار بوده است، نه پیامبر یا شاعر یا فاتحی کبیر.

داستان دام تجملات پیام مهمی با خود دارد. جستجوی بشر برای زندگی راحت‌تر، نیروهای عظیمی را برای تغییر آزاد کرد که جهان را به شکلی دگرگون ساخت که هیچ‌کس پیش‌بینی یا آرزوی آن را نکرده بود. هیچ‌کس انقلاب کشاورزی یا وابستگی انسان به کشت غلات را برنامه‌ریزی نکرده بود. یک سلسله تصمیمات بی‌اهمیت، بیشتر با هدف سیر کردن چند شکم و دستیابی به کمی امنیت، منجر به این شد که خوراک‌جویان باستان روز به روز بیشتر وادار شوند که وقتشان را صرف سطل‌های آب زیر آفتاب سوزان کنند.

یکی از قوانین سفت و سخت تاریخ این است که تجمل به ضرورت بدل خواهد شد و بذر الزامات جدیدی را خواهد کاشت. وقتی کسی به یک کالای تجملی خو بگیرد، آن را حق مسلم خود خواهد دانست و از آن پس بنای زندگی‌اش را بر آن شیوه خواهد گذاشت. نهایتاً به جایی می‌رسد که دیگر نمی‌تواند بدون آن زندگی کند.

بی رُخَت از پا افتادم، بی لبت رفتم ز دست/ قدر گل، بلبل شناسد، قدر باده مَی‌پرست #امیرخسرو_دهلوی

شد زلف را نصیب که بوسید پای او/ عمر دراز، بهر چنین کارها خوش است #امیرخسرو_دهلوی

ابر، باران و من و یار سِتاده به وداع/ من جدا گریه‌کنان، ابر جدا، یار جدا #امیرخسرو_دهلوی

به عقیده بوی (Boy) و پاین (Pine)، برای تأکید بر ارزش عملی نظریه، می‌توان این‌گونه استدلال کرد که نظریه "چرایی پشت چگونه" نقش‌های مختلف مشاوران را تبیین کرده و چارچوبی ارائه می‌دهد که مشاوران می‌توانند درون آن به حرفه خود عمل کنند. مشاورانی که تحت هدایت این نظریه قرار دارند، می‌توانند وظایف خود را در نقش‌های مختلفی که بر عهده دارند، به خوبی انجام دهند؛ زیرا برای کارهایی که انجام می‌دهند، دلایل محکم و کافی دارند.

ما خودمان مشکلات را می‌آفرینیم و سپس خود را قربانی آن‌ها می‌کنیم. این نبردی است که با همکاری ذهن شکل می‌گیرد. من دوزخ خودم هستم و سازنده مشکلات خودم. ذهن ابزاری بسیار نامطمئن است. اگر آن را کنترل کنیم، می‌تواند وسیله‌ای مفید باشد؛ اما اگر کنترلش نکنیم، مشکلاتی ایجاد می‌کند. ذهن ماشینی پر بازده است که می‌تواند میلیون‌ها مشکل را بدون نیاز به مواد اولیه به وجود آورد.

تفاوتی بین "درد تمیز" و "درد کثیف" قائل شوید. درد تمیز همان احساسات طبیعی و خودانگیخته، خاطرات و سایر رویدادهایی هستند که در زندگی هر کسی پیدا می‌شوند؛ اما درد کثیف یا رنج‌ها زمانی به وجود می‌آید که فردی سعی می‌کند دردهای طبیعی زندگی را کنترل کرده یا از آن‌ها اجتناب نماید.