بریده‌ای از کتاب انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر اثر یوال نوح هاراری

دانشمندان معمولاً سعی می‌کنند تحولات تاریخی را به عوامل سرد و بی‌روح اقتصادی و جمعیتی نسبت دهند. این کار با روش‌های منطقی و ریاضیاتی آنها سازگارتر است. در مورد تاریخ معاصر، محققان نمی‌توانند عوامل غیرمادی مانند ایدئولوژی و فرهنگ را نادیده بگیرند. مدارک مکتوب دست آنها را می‌بندد؛ به اندازه کافی سند، نامه و خاطرات وجود دارد که نشان می‌دهد جنگ جهانی دوم به دلیل کمبود غذا و فشار جمعیت رخ نداد. اما در مورد فرهنگ ناتوفی، اسنادی در دست نیست. بنابراین، وقتی به دوران کهن می‌پردازیم، مکتب مادی‌گرا چیرگی دارد. سخت می‌شود ثابت کرد مردمی که در جوامع بدون خط و نوشتار زندگی می‌کردند، بر پایه اعتقاد عمل می‌کردند نه ضرورت اقتصادی.