بریده‌های کتاب انسان آسمان: جستارهایی درباره امیرالمومنین (ع)

فرصت طلبی،بازی‌های سیاسی،هم‌پیمانی با شیطان،تاکتیک‌های مرحله‌ای و همسو شدن با جریان باد،از نظر ما مردود است.

اگر برای انسان مبنا و هدف و انگیزه‌ای غیر از خدا در نظر بگیریم،او را نابود و پراکنده کرده‌ایم و نبوغ و استعدادش را تباه کرده‌ایم و وحدت موجود در میان نیروها و توانمندی‌های او را از بین برده‌ایم.

آیا می‌توانیم فعالیت های روزمره را نادید بگیریم و هر طور بخواهیم عمل کنیم و بگویم آنچه مهم است ،دل انسان است و دل من نیز پاک است؟ نه،دل پاک جز در بدن پاک‌نمی‌تواند وجود داشته باشد.اگر بدن به پلیدی و گناه آلوده شود،دل نیز آلوده می شود . به همین ترتیب ،در جامعه الوده نیز انسان نمی تواند پاک بماند،چرا که انسان،هم از جامعه اثر می پذیرد هم در آن اثر می گذار‌د.

عاملی که بیشترین تأثیر را در انسان سازی ،دارد ساختن جامعه شایسته است. اگر جامعه و محیط شایسته شکل بگیرد، بیش از نماز و روزه در رشد و پرورش و کمال انسان تأثیر می گذارد و ما این واقعیت را به روشنی می‌بینیم که انسان از محیط و جامعه ای که در آن زندگی می‌کند تأثیر می پذیرد. بنابراین ولایت یعنی اینکه ،امت به پیشوای خود قدرت دهد تا جامعه ای شایسته برپا کند و تأثیر جامعهٔ شایسته در بالا بردن سطح انسان و رشد و کمال او بیش از نماز و روزه و زکات و حج است.

اگر رابطه‌ات را با خداوند اصلاح کنی، خداوند نیز خیر تو را بر زبان مردم جاری می‌کند. دیگر لازم نیست با مردم تعارف کنی، چون اگر رضایت و نارضایتی آنان ملاک کار تو باشد، این احساس در تو رشد می‌کند. این احساس مانند هر احساس دیگر با ممارست رشد می‌کند. مثلاً اگر ترس در وجود انسان باشد و به مقتضای آن رفتار کند آن ترس تقویت می‌شود. ... مانند درخت رشد می‌کند و برگ می‌دهد و بزرگ می‌شود و همهٔ وجود او را فرا می‌گیرد. اما اگر به ترس توجه نکند و آن را نادیده بگیرد و در صحنه‌های مختلف حاضر شود و آن کاری را که از آن می‌ترسد انجام دهد، ... این صفت از بین خواهد رفت. صفات دیگر مانند بخشش و بخل نیز همینطور است. ... تأکید می‌کند که اگر انسان در باطن حسود باشد اما آن را ظاهر نکند یعنی حسد خود را با زبان و کار خود آشکار نکند، این صفت در وی کمتر می‌شود و از بین می‌رود. عکس آن هم صادق است.

برادران عزیز، علی بسیار بسیار بزرگ است. اما علی مرواریدی نیست که در ویترین بگذارند یا فضیلت‌های وی را روی لوح‌‌ها بنویسند و ما به آن افتخار کنیم. هرگز، هرقدر که به سیره‌ی علی عمل شود و هر اندازه عملکرد ما با علی مطابق باشد و خویشتن را با میزان علی بسنجیم، به همین اندازه می‌توانیم بگوییم که علی از ما و ما از علی هستیم.

چشم علی (علیه السلام) با انگیزه ی منافع شخصی نگاه نمی کند، بلکه در راه اطاعت فرمان خدا کار می کند. خلیفه ی دوم، عمر بن خطاب، هنگام طواف خانه ی خدا، مردی را دید که خون از صورتش جاری است. مرد نزد عمر شکایت کرد و از او خواست که حقش را از علی(ع) که او را زده بود، بگیرد. عمر در اثنای طواف به امام برخورد کرد و گفت: ای ابالحسن، این مرد شکایت می کند و می گوید که تو او را زده ای. حضرت جواب داد: بله، من او را زده ام، زیرا در حین طواف دیدم که چشم چرانی می کند. در حین عبادت سرگرم گناه و نگاه کردن به صورت زنان بود، من هم او را زدم. عمر رو کرد به طرف مرد و گفت: عمر کاری از دستش بر نمی آید، زیرا چشم خدا بر تو افتاده و دست خدا تو را زده است.

مفهوم انسان از نگاه مؤمن با مفهوم انسان از نگاه غیر مؤمن متفاوت است. بنابراین، وقتی انسان مؤمن فعالیت‌های اجتماعی خود را بر اساس ایمان به خداوند انجام دهد، میان ایمان و نفس و جان او هماهنگی و سازگاری پدید می‌آید. [...] در حالی که اگر خاستگاه فعالیت‌های انسان در عرصهٔ اجتماعی، ایمان به خداوند باشد، در روابط و کارهای اجتماعی خود فردی مؤمن است و همهٔ فعالیت‌های او ایمان او را تقویت می‌کند و بدین ترتیب، او فردی استوار و هماهنگ می‌شود و از ایمان خود پاسداری می‌کند. نگهداری از دین و ایمان برای کسی که ادعا می‌کند می‌تواند در جامعه‌ای غیرمؤمن زندگی کند، ولی انسانی مومن باقی بماند، مانند نگه داشتن زغال افروخته در دست است. آینده‌ای که ما در آن زندگی خواهیم کرد، اینگونه خواهد بود. من با تکیه بر ایمان خود کارهایی را انجام می‌دهم و این کارها ایمان مرا رشد می‌دهند. از سوی دیگر، من در جامعه زندگی می‌کنم و فعالیت‌های دیگری نیز انجام می‌دهم. هر عملی که از انسان سر می‌زند، مبنای فکری و اعتقادی او را تقویت می‌کند و می‌پروراند. برای نمونه، اگر شما امروز از چیزی بترسید و از آن بگریزید، این گریختن شما، عامل ترس را در شما تقویت می‌کند، ولی اگر در برابر آن بایستید، عامل شجاعت را در خود رشد داده‌اید. انسان مجموعه‌ای از عناصر جدا از یکدیگر نیست و هرگونه فعالیت بیرونی بر گرایش‌های درونی و روحی او بازتاب دارد.

سپس امیرالمؤمنین‌علی(ع)جمله ای فرمود که در تاریخ ضرب المثل شد: مردان سلحشور همواره بیدارند، که هرکه خود به خواب رود، دشمنش به خواب نرفته است.

پارسایی آن نیست که تو مالک چیزی نباشی؛ آن است که چیزی مالک تو نباشد.

آدم از مصاحبش، از معاشرش، رنگ می‌گیرد.

_ عقل، به یاد سپردن تجربه‌هاست. _ آرزوهای خیالی، فریب‌دهندهٔ انسان احمق است.

اسلام دکانی نیست که بخواهیم منافع آن را حفظ کنیم و مردم را برای خدمت به آن مسخر کنیم؛ شیوه‌ای که سازمان‌ها و نهادهای دینی پیش گرفته‌اند.

سرنوشت ما آیندهٔ ماست که همان امید و آرزوی ماست. زندگی انسان به امید اوست، زیرا اگر امیدی نداشته باشد و برای آینده در انتظار چیزی نباشد، از آیندهٔ خود جدا افتاده است. [...] کسی که منتظر است تا آینده‌ای درخشان در برابر خود بیابد، بدون آنکه برای رسیدن به آن تلاش کند، احمق است. گونهٔ دوم "امید" همان چیزی است که خودت برای آن برنامه‌ریزی می‌کنی و خودت اصول و قواعد آن را مشخص می‌کنی و خودت آن را می‌سازی.

اگر دقت کنید و تحلیل کنید، می‌بینید تمام صفات خبیثه، از قبیل دروغ و حرص و نفاق و غیبت و بخل، تماماً منشأشان ضعف و حقارت روحی است. [...] آدم دروغ می‌گوید، برای اینکه می‌خواهد منفعتی به او برسد، اگرچه منفعتِ موهوم؛ پس یا به طمعِ منفعتی دروغ می‌گوید و یا از ترسِ مضرتی. می‌ترسد از اینکه در موردی گرفتار شود. [...] پس دروغ گفتن یا از ترس است یا از طمع. ترس و طمع منشأشان چیست؟ ضعف و حقارت روحی است. آدم ضعیف می‌ترسد و آدم فقیر طمع دارد. آدمی که تواناست نمی‌ترسد، آدمی که احساس قدرت روحی دارد، طمع ندارد. پس اگر توانستی ضعف و حقارت روحی یک نفر را از بین ببری، دیگر دروغ نخواهد گفت. پس چرا ما دروغ می‌گوییم؟ چون کوچکیم، بیچاره‌ایم. چرا طمع داریم؟ چون احساس فقر می‌کنیم، هرچند میلیون‌ها ثروت داشته باشیم. چرا من حرص می‌زنم؟ برای اینکه قلبم فقیر است. [...] آدمی که خودش را وابسته به خدای بزرگ و توانا و عالم و عزیز می‌داند، دیگر از چیزی نمی‌ترسد، از فقر نمی‌ترسد، کریم است. این آدم رأفت دارد. به مردم رحم می‌کند و همچنین... علی از این نوع بود. [...] صفات خدا را داشته باشید. صفات خدا چیست؟ علم است، عدالت است، تقواست، قدرت است، رأفت است و رحمت است. پس اگر کسی ایمان به خدا داشت، منشأ تمام این صفات ایمانش است.

انسان فقط پدیده ای مادی و خاکی نیست که روی زمین راه برود و از پیرامون خود بهره گیرد و به آن بهره ای ندهد‌. علی بن ابی طالب(ع) چنین انسانی را مرده توصیف می‌کند و می فرماید: مقهور شدن در زندگی تان، مرگ است و پیروزمندانه مردنتان،زندگی است. منظور تنها مقهور شدن در برابر دشمن نیست، بلکه مقهور شدن در برابر محیط نیز همین گونه است. مقهور:شکست خورده

عزیزان، این مسیر مسیری نیست که معجزه آسا و شاذ باشد و یا به عده ی خاصی منحصر باشد و دیگران از آن محروم باشند. این حقیقت اسلام است. اسلام است که علی را این گونه تربیت کرد. اطلاعت پروردگار است که از میان مردم چنین الگویی می سازد. ما هم در این مسیر قرار داریم و می توانیم آن را طی کنیم. این مسیر از دسترس ما دور نیست. اصلا به همین سبب علی(ع) را امام میخوانیم. زیرا ما هم باید مثل او شویم. این است معنای امام؛ نه اینکه آن را مثل گوهری ارزشمند بدانیم و آن را مقدس بشماریم و به آن دل ببندیم، ولی اثری از او در زندگیمان دیده نشود. این مساوی است با کشتن امام.

امکان ندارد انسان تلاش کند و موفق نشود. پیروزی و موفقیت از جانب خداست و نه زاده و نه زاییده شده است. ... هر کس در راه پیروزی گام نهد به نتیجه می‌رسد.

ایمان به خدا منشأ تمام صفات کمالی انسان است.