قصه‌ها و اتفاقات دوران صفویه و قاجار را احتمالا بارها در کتب تاریخی شنیده باشیم، اما در این کتاب قرار است از زاویه‌ای دیگر، در بستر فرهنگ به تاریخ تجدد ایران نگاه شود. شاید بررسی مسئله‌ی همجنس گرایی در آن دوران کمی عجیب بنظر برسد، چرا که گفتمان همجنس گرایی در چند دهه‌ی اخیر است که به راه افتاده است. البته این پدیده در تاریخ گذشته‌ی بشر هم دیده می‌شود، اما توجه به آن در دوران معاصر حائز اهمیت است.

ماجرا از آن‌جا آغاز می‌شود که غربی‌ها برای بازدید به ایران سفر می‌کنند. وقایعی که آن‌ها مشاهده می‌کنند و در سفرنامه‌هایشان می‌نویسند، هم برای سیاحان و هم برای ایرانیان بسیار تأثیرگذار بوده‌اند. گزارش‌های آنان حاکی از آن بود که در دربار و مراسمات شاهان صفوی همجنس گرایی مشهودی به چشم می‌خورد ، و مشابه همان در دوران قاجار. وجود صفتی به اسم  «اَمْرَد» (که به نوجوانی که ریش در نیاورده می‌گویند) برای غربیان عجیب بود، چرا که این صفت نشان زیبایی و کمال ظاهر یک فرد بود و معیار زیبایی و توصیفات عاشقانه بر این اساس بود. سپس رفت و آمد غربی‌ها و ایرانیان به کشورهای همدیگر، و همینطور رویارویی ایرانیان با فرهنگ زنانگی و جنسیتی در غرب موجب شد تا گفتمان همجنس گرایی و دگر جنس گرایی در ایران شکل بگیرد؛ چراکه قبل از آن تفکیک جنسیتی برای ابژه‌ی میل، عشق و زیبایی وجود نداشت و زن فقط نقش فراهم‌کردن تولید مثل را در زندگی مشترک ایفا میکرد و لزومی نداشت عشق و زیبایی همزمان به اون تعلق بگیرد. در واقع نفوذ غربیان بود که باعث ورود این دو مفهوم در گفتمان مردم آن زمان شد.

با ورود مدرنیته به ایران، معیارهای زیبایی شناختی و عشق تغییر یافتند، دیگر توصیفات زیبا متعلق به زنان بودند، نقاشی‌ها و شعرها مملو از دختران و زنان زیبارو شدند و مجامع عمومی به صورت مختلط بودند. چرا که این تغییر اساسی واکنش ناخودآگاه ایرانیان به قضاوت غربیان بود. پس از آن مردم و قانون گذاران، قوانین و فرهنگ را جوری تغییر دادند که با تغییرات رخ داده هماهنگ شوند و تضاد بین مدرنیته و فرهنگ قبلی را برطرف نمایند. 

با این اوصاف، کتاب از محتوای مفید و خوبی برخوردار است و نقطه‌ی قوت آن در ذکر منابع بسیار مداعاهایش است. اما بنظرم کتاب دارای انسجام خوبی نیست و می‌توانست بهتر باشد. همچنین، تحلیلی که در این نوشتار ارائه میشود بازه‌ی کمی از تاریخ ایران را نشان می‌دهد و اگر قرار باشد تحلیلمان، تحلیلی جامع و کامل باشد باید علاوه بر بررسی جریان مدرنیته در ایران به بقیه دوران‌ها در تاریخ ایران مثل هخامنشیان، اشکانیان، حکومت مغول‌ها، ورود اسلام و ساسانیان و... بپردازد. چرا که باید علت ظهور چنین تمایل و هنجاری را در فرهنگ ایران بررسی کرد. و همینطور یک کتاب قوی باید توانایی پیش‌ بینی روند داستان همجنس گرایی در آینده را داشته باشد.

        

          شگفت‌انگیز و نفس‌گیر بود کتاب و حیف و صد حیف که فقط دو فصل از نسخه‌ی انگلیسی رو اجازه ترجمه پیدا کردن. نجم‌آبادی از تقابل شرق و غرب و چرخش مفهوم سکسوالیته تو ایران قرن نوزدهم حرف می‌زنه. اینکه هم‌جنس‌دوستی که مذموم اروپایی‌ها بوده چطور به خفا برده می‌شه و مهم‌تر از همه به بستر نقاشی‌ها راه پیدا می‌کنه. تصویرها و تابلوهای زوج‌های عاشق هتروسکشوال در نظر اروپایی تنها زوجی عاشقن که هم رو در آغوش کشیدن ولی به درک نجم‌آبادی، مجله‌ی خانگی بزرگسال اون دوره‌ان، تصویر میل هم‌جنس خواه و دگرجنس‌خواه مرد بالغ، مردی نابالغ که با شرم به بیننده نگاه می‌کنه و بیش از اینکه سوژه‌ی میل باشه ابژه‌ست و زنی که بازهم نگاه‌ش به مرد مخاطبه. انگار که نقاشی‌ها پاسخی بودن به میلی که حالا به واسطه‌ی تقابل با اروپایی‌ها باید سرکوب می‌شده، میل مرد بالغ به مرد جوان و زن. مدرنیته، معشوق مذکر رو در پستوی پیشاندرنیته پنهان کرد و تمایلات هم‌جنس‌خواهانه مردان رو از امری طبیعی به غیرطبیعی و ناپسند بدل کرد. مرد به مثابه معشوق در دوره‌ی مدرن نتیجه‌ی انزوای زنان و تفکیک جنسیتی بودن فضا تلقی می‌شد و نامتعارف قلمداد می‌شد، رابطه با مرد جوان بچه‌بازی قلمداد شد و کودک همسری دختر جوان در همان سن، رایج و حتی اخلاقی بود. 
بیش از همه‌ی این‌ها البته دقت و اصرار نجم‌آبادی به اینکه باید مراقبت باشیم از رویکرد علت‌-معلولی به تاریخ اجتناب کنیم شگفت‌زده‌م کرد. علاوه بر اطلاعات عمومی درس روش‌تحقیقی و اخلاق تاریخ‌نگرای‌م از این زن برای خودم برداشتم. درود به شرفت.
        

          یکی از مدل های نوشتار در یادداشت های علوم انسانی به نظر این است که افراد و اندیشمندان یا پژوهشگران تنها یک گزاره را مد نظر دارند ولی دائم به دنبال مصداق یافتن برای این گزاره هستند 
تنها گزاره ی مهم این نوشتار به نظرم این بود:
_در ایران قدیم از جمله زمان ایران حافظ و قبل از آن تا زمان آمدن دوربین عکاسی و گرایش به رئالیسم الگوی زیبایی زنان و مردان یکسان بوده است. 
_معشوق ها اکثرا پسران نوجوان بودند و در ادبیات ما که از مفهوم شاهد استفاده می کنند منظورشان همان پسران نوجوان هست و در آمدن ریش مردانه آغاز کنار رفتن آنها از عشق است. 
_مردانی بودند که ریش خود را می زدند تا در مقام شاهد بمانند زنانی بودند که دائم دلشوره این عشق و علاقه را  داشتند.
نظر خودم : بخواهم خیلی روراست باشم، پیشینه‌ی لجنی داشتیم و باور اینکه این موضوع پیشینه ی ما هست حالم را بهم می زند.
        

          گفته های بقیه دوستان در خصوص این بخش از کتاب خانم نجم آبادی کافی و جامعه.
من از دید خودم که هنوز مطالعاتم زیاد نیست و به خصوص در این موضوع که کلا هیچی نخونده به حساب می آم بگم که: با وجود منابع زیادی که نویسنده استفاده کرده و در واقع می شه گفت منابعی که یکسریشون حتی نایاب به حساب می آن؛ بازم سر و ته حرف نویسنده معلوم نیست. یعنی تو مقدمه می گه این فقط اروپا نیست که روی ایران تأثیر گذاشته؛ بلکه ما تبادل فرهنگی داشتیم؛ در حالی که اون جنبه اش بررسی نشده یا لااقل اشاره بهش نشده (تو این بخش که ترجمه فارسی داریم ازش)
و واقعا اگر کامل بود؛ با توجه به سرفصل های جذابی که نویسنده ذکر کرده حتما لذت بخش تر بود و دقیق تر(هر چند که خود بخش یک هم جالبه که اجازه چاپ دادن بهش.) اما نیست! 
نویسنده هم هی ما رو به فصلای دیگه ارجاع می ده و لج آدم حقیقتا در می آد سر این:)
خلاصش اینکه: از کتابی که شاید ۲۰ صفحه کتابنامه اش هست انتظار بیشتری می ره. اما من نگاهی که به داده های هنری داشته تو همین بخش رو هم جدید و جالب می دونم.
امیدوارم بذارن بقیه اش رو بخونیم که حرصشو نخوریم:)
        

          برای یک واحدی در دانشگاه خوندمش، و حین خوندنش باور نمی‌کردم مترجم‌هاش تصمیم گرفتن حجم اینقدر کمی از یک کتاب رو بردارن ترجمه و منتشر کنن، تا حالا بعدا باقی‌ش آیا مجوز بگیره آیا نگیره. که به‌نظر می‌رسه نگرفته فعلا.
کتاب ناقصه قشنگ و حس مقدمه داره. هرچند این‌طور نیست که نفهمی نجم‌آبادی چی می‌خواد بگه ها، اما این‌طوریه که هی از خودت می‌پرسی وا خب چرا؟ بر چه اساس؟ خب که چی؟ و جواب این سوال‌ها احتمالا تو فصول بعدیه که نداری‌شون.
و سوال دیگه‌م هم از همه‌ی جمع‌های مطالعات زنان و فمینیسم سال‌های اخیره که این رو اینقدر بالا بردن و تبدیل به «همه باید بخوانند» کردنش در ذهن بقیه، که خداوکیلی با چنین کتاب ناقصی؟ اینقدر بی‌منبعیم یعنی؟

شخصا تا کاملش رو نخونم نظری نمی‌دم و حقی ندارم که بدم روی کار نجم‌آبادی.
        

          بازخوانی تاریخ از دل تناقض‌ها؛ روایتی دیگر از عشق و زیبایی در تاریخ ایران؟

کتاب زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش نوشته‌ی افسانه نجم‌آبادی، درباره‌ی دگرگونی نگاه جامعه ایران به عشق، زیبایی و جنسیت در قرن نوزدهم است. ادعا می‌کند که در آن دوران، زیبایی فقط زنانه نبود؛ مردان جوان هم می‌توانستند دل‌فریب باشند. همچنین، روابط عاطفی هم‌جنس‌گرایانه امری پذیرفته‌شده بود.

نجم‌آبادی اشاره می‌کند که با ورود ارزش‌های غربی، این دیدگاه‌ها تغییر کرد. عشق میان زن و مرد به شکل غالب تبدیل شد و دیگر شکل‌های رابطه کم‌اهمیت شدند.

به نظرم در این کتابی که ناقص و به شکل نامفهومی ترجمه شده نویسنده به تفاوت‌های طبقاتی و جنسیتی توجه نکرده است. کتاب بیشتر روایت طبقه‌ی نخبه است.

 تمرکز آن بر متون ادبی و هنری است، نه تجربه‌ی روزمره‌ی مردم عادی. تحلیل‌ها گاهی یک‌سویه و فاقد نگاه انتقادی به منابع هستند.


پی‌نوشت: اصل کتاب به زبان انگلیسی است و کامل ترجمه نشده. 
من مطالعات زیادی در حوزه تاریخ ندارم. این یادداشت رو یک نقد قابل استناد در نظر نگیرید.
        

          در انتظار جلد دومم...
        

          با اینکه نویسنده ایرانی است ولی زبان کتاب اصلی فارسی نیست و این کتاب، برگردانِ دو فصلِ اول از کتاب اصلی خانم نجم آبادی است. 

این نویسنده، در ردای یک پژوهشگر، تاریخ قاجار را کندوکاو میکند تا از دل آن برخی مطالب را کشف کند. پس باید با آن یک برخورد علمی داشت. اما اینکه مطالب آن را بتوان تایید کرد؟! راستش کمی دشوار است. 

مقدمه کتاب باعث شد که کتاب برایم جذاب جلوه کند. نویسنده در دو فصلی که از کتاب اصلی آورده شده است، به صراحت برخی مسائل را مطرح می کند و روی آن اصرار می کند و سعی میکند برای آن شاهد بیاورد که به شدت واضح البطلان است! مثلا اشاره نویسنده از قول پژوهشگری دیگر به اینکه هیچ جای قرآن کریم همجنس خواهی (اصطلاحی که ترجمه شده است و پای آن به همجنس بازی هم کشیده میشود) به صراحت تقبیح نشده است! گویا نویسنده داستان قوم حضرت لوط (ع) را ندیده است! یا آن را تصریح نمی داند! یا آنکه نویسنده گهگداری در کنار کلمه «حور» در بیان نویسندگان دوره قاجار، کلمه «غلمان» را هم از خود اضافه می کند! یا وقتی هوشمندانه، پای مخاطب را به برداشت از نقاشی ها باز می کند ولی جنسیت مخاطب را صرفا مذکر در نظر می گیرد! این مدل برخورد ها به شدت توی ذوق می زند و از ارزش علمی این کتاب کم می کند. 

خلاصه دغدغه این کتاب در اثبات و عادی انگاری عشق و محبت مرد به مرد (که آن را به زن به زن هم می خواهد تعمیم بدهد) در دوره قاجار و قبل از آن است. نویسنده با بیان مثال هایی از برخورد و مواجهه ایرانیان با اروپاییان، پنهان کردن محبت مرد به مرد را در زیر سایه این برخورد می بیند! یا حتی درصدد طرح جنسیت بینابینی، بین زن و مرد، به نام امرد است!

با آن که ظاهر کتاب، یک کتاب علمی است اما ضعف شدید در صحت گزاره های مطرح شده در کتاب، تعمیم های نابه جا، بزرگنمایی ها و دخل و تصرفات نویسنده، آن را به کتابی ضعیف تبدیل کرده است که به گمان من ارزش خواندن نیز ندارد. هرچند که کتاب مختصری است ولی حیفِ وقت...