یادداشت‌های محمد (18)

            کتاب بسیار خوش‌خوانی است. نشانه‌اش هم این که علیرغم حجم بیش از ۲۰۰ صفحه‌ای‌اش، یک‌نفس و در کمتر از ۳ ساعت تمام شد.

به قول عزیزی، این کتاب روایت جمهوری اسلامی است. به هر گوشه‌ی آن که نگاه می‌کنید، بخشی از جمهوری اسلامی را می‌شود دید. دانشگاه حکیم سبزواری، دادستانی، بانک‌ها، مجلس شورای اسلامی، بانک مرکزی، وزارت نیرو، مپنا، نیروگاه اتمی بوشهر و ... .

به نظرم این کتاب را باید قُل دیگر کتاب «تندتر از عقربه‌ها حرکت کن» دانست. اگر نمی‌دانستم اسم مدیر کارخانه‌ی جمکو محمد رستمی است، حتماً فکر می‌کردم نوید نجات‌بخش است.

خلاصه که ممنونم از محمد رستمی و همکارانش به خاطر کارخانه‌ی جمکو، از محمد حکم‌آبادی و بچه‌های حسینیه‌ی هنر سبزوار به خاطر کتاب عملیات احیا و مهم‌تر و بیشتر از همه از جمهوری اسلامی.
          

            این که نویسنده سراغ موضوعی رفته که در عین شهرت بسیار مهجور و غریب مانده، مهم‌ترین نقطه‌ی قوت کتاب است. ای کاش دیگرانی این کار را برای سایر اسناد و رویدادهای تاریخی و مهم ما نیز بکنند.

جواد موگویی قلم روانی دارد و راوی چیره‌دستی است. این را در یادداشت‌های رسانه‌ای‌اش دیده‌ام. اما در این کتاب کوشیده با قلمی سرد و تقریباً خنثی روایت کند. فقط در فصل مربوط به نهضت آزادی کمی از این لحن سردش فاصله می‌گیرد.

کتاب پر از ارجاعات است و همین به اتقان آن کمک بسیاری می‌کند. اما نیازمند ویراستاری فنی و ادبی است. متاسفانه انتشارات شهید کاظمی از این جهت بسیار بدسابقه و شلخته است. کتاب طراحی جلد، فونت، مقوای جلد و کاغذ دلنشینی ندارد و این باز هم جزو نقایص پرتکرار این انتشارات ارزشی ولی غیرحرفه‌ای است.

بخش‌هایی از کتاب (به‌ویژه در فصل انجمن حجتیه) برایم جالب بود که به صورت بریده ثبت‌شان کردم.

---

این از کتاب. اما درباره‌ی اصل موضوع منشور روحانیت هم چیز زیادی نمی‌گویم جز این که هر کسی، هر کسی قصد دارد چیزی درباره‌ی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی بداند، این سند یکی از آن چیزهایی است که باید بخواند و بفهمد.
          

            کتاب ارزشمندی است و بقیه‌ی دوستان به کفایت درباره‌ی قدر و قیمت آن و اشکبار بودنش نوشته‌اند. به همین جهت تکرار نمی‌کنم.

اما یک سوال در تمام مسیر مطاله‌ی کتاب همراهم بود و تا آخر هم حل نشد. آن‌چه از خطاب و عتاب امیرالمومنین  نسبت به مردم نقل شده، عجیب است. یعنی عجیب است که حاکم اسلامی، هرقدر هم که از سوی مردم با بی‌مهری مواجه شود، این همه زبان به طعنه و سرکوفت و سرزنش باز کند و باز هم توقع همراهی از مردم داشته باشد. فرض کنید رییس سازمانی که در آن کار می‌کنید، رییس‌جمهور یا رهبر کشور یا حتی پدر خانواده، مدام به مردم و خانواده و کارکنانش سرکوفت بزند. باز هم می‌شود توقع همراهی و اطاعت داشت؟ آیا چنین فردی بیشتر شبیه به یک شخصیت ضعیف و غرغرو شبیه نمی‌شود؟

این سوال برایم حل نشد و حتی نسبت به اصالت سندی کتاب مردد شده‌ام. شاید هم کتاب با «زبان حال» و روایت داستانی نویسنده آمیخته شده باشد. نمی‌دانم.
دیدم که یکی از دیگر از خوانندگان هم به عجیب بودن روایت سینمایی و سکانس به سکانس کتاب از بعضی وقایع (مثلا جلسات خصوصی) اشاره کرده که در نقل‌های تاریخی با این همه فاصله‌ی زمانی نادر است. این هم ابهام درستی است و احتمال روایت «داستانی» و «زبان حال» بودن کتاب را بیشتر می‌کند.
به خصوص که دیدم ظاهرا کتاب از دوره‌ی صفویه محل توجه و رجوع بوده و ندیدم که کسی به نسخه‌های متقدم آن اشاره‌ی مستندی کرده باشد.
          

            کتاب روانی است و کوشیده تصویری کلی از وضعیت حوزه‌ی قم در دوره‌ی حیات آیت‌الله سیدصدرالدین صدر و امام موسی صدر ارایه کند. خوشبختانه تا حدود زیادی در این امر موفق بوده است.

متاسفانه اسناد و تصاویری که ناشر گفته در سایت بارگذاری شده، نشده و باید به عکس‌های موجود در کتاب اکتفا کنید که کاش تعدادشان بیشتر می‌بود.

اگر با ترسیم نمودارهایی، روابط خاندان صدر با یکدیگر یا مثلاً جمع نویسندگان مجله‌ی مکتب اسلام را هم مجسم می‌کردند، بهتر بود.

در بعضی موارد هم، به خصوص در موارد حساسیت‌برانگیز،(گویا عامدانه) به اجمال و ابهام رد شده‌اند که به نظرم زیادی محتاطانه بود و اگر صریح‌تر می‌نوشتند هم به جایی برنمی‌خورد.
          

            به خواندنش نمی‌ارزید؛ گرچه با توجه به حجم اندکش، مطالب مفیدی هم داشت.
مشکل بزرگش ترجمه‌ی بسیار بد آن است. چهار نفر استاد و دانشجو، خودشان را معطل چنین کار ضعیفی کرده‌اند که نقص ترجمه‌ش از همین عنوان‌بندی‌ش شروع می‌شود.
در کل کتاب بدی نیست؛ ولی کاش یک نفر دوباره ترجمه‌ش کند.
          

            کتاب مفیدی است و علیرغم حجم اندکش تقریباً همه‌چیز را دربرگرفته است. اگر زمانی معلم روش پژوهش شوم، احتمالاً این کتاب یکی از منابع تدریسم خواهد بود.
یکی از ویژگی‌های جالب آن، اشارات روان‌شناسانه‌اش است؛ مثلاً توضیحی که درباره‌ی تفاوت گفتار و رفتار مردم (مثال طرح فرهنگسازی دخانیات) دارد (صفحه‌ی ۱۱۸) و تعبیرش درباره‌ی تماشای فیلم مصاحبه‌ی خود (صفحه‌ی ۴۰).
بدیع و جالب بود.
          

            حاج عماد شخصیت پیچیده‌ و کم‌شناخته‌شده‌ای است.
یکی از نقاط قوت این کتاب آن است که شاید هرچه درباره‌ی جنبه‌های نظامی و امنیتی این شخصیت موجود بوده را گردآوری و عرضه کرده است.
اما همین مساله به نقطه‌ی ضعف کتاب هم بدل شده. یعنی ما تقریباً با یک جیمز باند مسلمان لبنانی طرفیم و کمتر درباره‌ی یک «مجاهد» می‌شنویم.
شاید نویسنده (اگر چنین عنوانی درست باشد) تقصیری نداشته و مستندات و مطالب چندانی درباره‌ی سایر وجوه زندگی شهید یافت نکرده یا شاید واقعاً این شهید کمتر واجد سایر وجوه بوده است.

اما به نظرم خودِ گردآورنده‌ی کتاب هم به همین جنبه‌های اکشن علاقه‌ی بیشتری دارد (و سایر سوابق پژوهشی و سبک و سلیقه‌ی ایشان هم موید همین مطللب است) و این علاقه را می‌شود در عنوان و طرح جلد کتاب هم دید.
در جایی از کتاب هم اشاره‌ای به همین مضمون دارد و به نقل از یک راوی ناشناس چنین می‌گوید: «در مورد مسایل مذهبی خیلی فرشته‌ی مقدسی هم نیست. اما دستاوردهای عظیم نظامی‌ او این کمبود را جبران کرده و جای او در بهشت را تضمین می‌کند.» (ص ۷۳).

در چند جای کتاب هم به بی‌علاقگی شهید عماد به حرکت امام موسی صدر اشاره شده بود که نویسنده علت آن را رویه‌ی متساهل و طایفی (و به نوعی غیرمجاهدانه) ایشان و جنبش امل نسبت داد. حدس می‌زنم همان‌طور که در بخشی از کتاب تصریح شده (ص ۲۷)، این تحلیل انیس نقاش است و بعید نیست ریشه‌ی چنین نگاه و نقدی به امام موسی صدر را بشود به ارتباط نزدیک انیس نقاش با جریان ایرانی مخالف امام موسی صدر و چمران که به لیبی هم نزدیک بودند منتسب کرد. البته شاید.

به جز این دو نکته‌ی اصلی، یکی از ویژگی‌های خوب کتاب (که در کتاب دیگری از همین مجموعه هم دیدم)، انتخاب عکس‌های متنوع و باکیفیتی از شهید بود.

چند بخش متن برایم جالب بود که عکس بریده‌شان را می‌گذارم:
- واکنش به شدت منفی مردم لبنان به نیروهای مقاومت در روزهای اول (ص ۳۵).
- آموزش اولیه‌ی حماس و به خصوص شهید یحیی عیاش توسط حزب‌الله و سپاه (۱۱۲).

کتاب متن روان و کم‌غلطی داشت.
          

            حسن باقری جزو شخصیت‌های کم‌نظیر تاریخ معاصر ما است. هم به جهت سن و سال کمی که دارد و هم به جهت زمینه‌ی فعالیتش که کارهای اطلاعاتی و رزمی است، ظرفیت قابل توجهی برای قهرمان‌سازی به‌ویژه با تمرکز بر نوجوان‌ها و جوان‌ها دارد.

اما این کتاب حرف چندانی برای گفتن ندارد. سبک تدوین کتاب که تقلیدی از کتاب خاک‌های نرم کوشک است و چند خاطره‌ی پراکنده از شهید را کنار هم قرار داده‌. خاطرات ترتیب زمانی دارند اما شناسنامه ندارند یعنی ربط راوی خاطره به شهید روشن نیست، عکس خاطره ربطی به آن ندارد، بعضی خاطرات اصلا راوی ندارند و خلاصه این که در حد یک گردآوری ساده از چند خاطره باقی مانده است.
شاید تنها جنبه‌ی مفید کتاب، عکس‌های نسبتاً باکیفیت و متنوعی بود که در ابتدای هر خاطره قرار داده بودند. ظاهراً بقیه‌ی کتاب‌های این مجموعه (یاران ناب) هم همین نقطه‌ی قوت را دارند.

به‌روزرسانی: علت نامگذاری کتاب را هم متوجه نشدم. «من این‌جا نمی‌مانم» اسم هیچ‌کدام از خاطرات مندرج در کتاب نیست.
          

            تجربه‌ی خوبی بود.
این کتاب اندکی به دانش شما اضافه می‌کند و بیشتر از آن، مایه‌ی تذکر است. و ان الذکری تنفع المومنین.

همان‌طور که نویسنده در مقدمه نوشته، در واقع مقدمه‌ای است بر آداب خوردن و نوشیدن و توجه دادن به آثار معنوی و باطنی آن.

به جز اندکی موارد نیازمند ویرایش، صفحه‌آرایی آن که دوست نداشتم و ایرادی که در ترتیب بعضی صفحات در صحافی وجود داشت، تجربه‌ی خوبی بود و خواندنش را به شما هم توصیه می‌کنم.
          

            یکی از دوستانِ جان و اهل فن دیروز این کتاب رو هدیه داد. هنوز نخوانده‌ام ولی حتماً خوب است. یادداشت تفصیلی بماند برای بعداً.
---
الان تمام شد. کتاب خوبی بود ولی به شکل متوسطی اجرا شده بود. «اجرای کتاب» عبارت مناسبی نیست ولی کلمه‌ی بهتری پیدا نکردم.

متن را که می‌خواندم، انگار که خود آقای محمد عرب نشسته روبرویم و دارد تعریف می‌کند؛ همین‌قدر بی‌تکلف و ساده.
اما همین سادگی گاهی موجب «عادی» شدن متن و محتوایش هم شده بود. یعنی متن گاهی پخته و دل‌نشین بود و گاهی هم مثل حرف‌های عادی افراد عادی در مهمانی‌ها و جلسات، یکنواخت و حوصله‌سربر بود.

با توجه به اسم نویسنده (جناب بهزاد دانشگر) و خاطره‌ی خوبی که از کتاب «تندتر از عقربه‌ها حرکت کن» داشتم، فکر می‌کردم با چنان متنی مواجه شوم که نشدم. حدس می‌زنم که خواسته‌اند خیلی به لحن و ادبیات راوی وفادار بمانند.

در ویراستاری فنی متن هم ایرادهایی وجود دارد که شاید نتیجه‌ی عجله کردن باشد. مثلا چندین غلط املایی و نقطه‌گذاری ساده و ابتدایی داشت.

یک ویژگی عجیب دیگر متن هم پاورقی‌هایی بود که نگارش انگلیسی بعضی از کلمات را نشان می‌دهد و تقریبا در همه‌ی موارد زاید بود. مثلا به جای نوشتن کلمه‌ی «زبان اسپانیایی» نوشته بودند «زبان اسپنیش» و نگارش انگلیسی اسپنیش هم در پاورقی آمده بود. نفهمیدم این پاورقی‌ها چه ضرورتی داشته.

از این ویژگی‌های اجرایی کتاب که بگذریم، اصل داستان زندگی آقای محمد عرب ارزش آن را دارد که شنیده شود و خوش به حالش که چنین سفری از تاریکی به نور داشته.
          

            چه کتاب شلخته‌ای و چه حیف که این موضوعات جذاب و دست‌نخورده به این راحتی اسراف می‌شوند.
کتاب پر از نقل‌ها و قطعات پراکنده است که گاهی هیچ ربطی به هم ندارند و به صورتی تصنعی کنار هم قرار گرفته‌اند.
گاهی حتی ربطی به محتوای کتاب هم ندارند (مثلا بدون هیچ دلیلی، یک نیم‌صفحه‌ی بزرگ به تصویر الله‌وردی‌خان و مقبره‌اش اختصاص یافته)
در بخش‌های زیادی هم نویسنده از لحن گزارشگر تاریخی خارج شده و در قامت یک ژورنالیست هیجانی، خواسته فجایع غرب را افشا و خطابه می‌گوید.
تنها حسن کتاب تصاویر آن است که دایره‌ی نسبتا گسترده‌ای از نقاشی و عکس‌های تاریخی را دربرمی‌گیرد. گرچه این‌جا هم گاهی با معکوس یا کج شدن بی‌دلیل عکس‌ها مواجهیم.
صحافی کتاب هم اصلا خوب نیست. در همان اولین نوبت مطالعه، تقریبا شیرازه‌ی همه‌ی کتاب از هم پاشید.
شاید به دلیل همین ایرادات است که بعد از گذشت  شش سال از انتشار کتاب، هنوز نسخه‌های آن فروش نرفته و فروشگاه‌های کتاب جمکران با همان نرخ ارزان قبلی در تعداد زیاد موجود دارند.
          

            کتاب خوبی است و هرچند کاملاً آگاهانه برای مخاطب نوجوان نوشته شده، اما برای مثل منی که سالیانی است از این دوره دور شده‌ام هم به قدر کافی جذاب و مفید بود.
مجید ملامحمدی که نویسنده‌ی شناخته‌شده‌ای است، تلاش کرده روایت یکپارچه‌ای از داستان زندگی سلمان ارایه کند که البته از میانه‌ی راه دیگر با خاطرات پراکنده مواجهیم و نه یک داستان کامل.
متن به جز خرده‌ایرادات ویرایشی فنی (مثل استفاده‌ی گهگاهی از کوتیشن‌مارک به جای ویرگول)، مساله‌ی دیگری ندارد و البته از نظر جلد و تصویرسازی ضعیف و حتی نازیبا است.

با این همه، قوت کلی متن و اتقان تاریخی آن، کتاب را قابل توصیه و حتی ترجمه کرده است. مثلاً می‌شود مجموعه‌ی این چند جلد را به عنوان یک درس تاریخ اسلام در مقطع متوسطه ارایه کرد.
          

            خواندن از کره‌ی شمالی، به هر حال جذاب است؛ بیشتر از همه به خاطر نادانسته‌های ما از این کشور.
خواندن از رضا امیرخانی جذاب است؛ به خاطر قلم روان و شیرینی که دارد.
امیرخانی و کره‌ی شمالی که به هم برسند، ترکیب کم‌نظیری شکل می‌گیرد که می‌توانست خیلی جذاب‌تر از چیزی شود که الان هست.
شخصاً انتظار داشتم توصیفات بیشتری از محیط و کالبد شهری و اجتماعی کره‌ی شمالی را در کتاب ببینم. اما تقریباً به خرده‌روایت‌های پراکنده‌ی مردم‌نگارانه محدود مانده.
          

            کتاب خوبی بود و میخواست روایتی داستانی از یک ماجرای واقعی ارایه کند؛ که موفق شده بود.

یکی از مزیت‌های کتاب هم، پرداختِ مثبت و دوست‌داشتنی به نقش سربازان و افسران ارتش در جنگ بود.

البته بهتر بود در نهایت اطلاعات بیشتری از ماجرای اصلی ارایه می‌کرد. مثلا چند عکس، نقشه‌ی محل و ... .
          

            بعد از سال‌ها، بالاخره در خرداد ۱۴۰۱ موفق شدم که آن را بخوانم. کتابی بسیار فقیر، کم‌مایه‌ و پر از اشکالات املایی و ویرایشی است.
فقط چند بخش آن برایم جالب بود. یکی روایت آیت‌الله مهدوی از برتری کمیته نسبت به سپاه در برقراری امنیت شهری (صفحه ۱۸۵)
و دیگری بعضی از قسمت‌های فصل مربوط به ادغام که می‌توانست به جریان‌شناسی سیاسی آن دوره کمک کند.
و یکی هم سه دوره‌ی مدیریت کمیته (صفحه ۱۶۸) که ظاهرا با افزایش عقلانیت، کیفیت پایین آمده است.
ماجرای کمیته‌های انقلاب یکی از داستان‌های پیچیده و عبرت‌آموز جمهوری اسلامی است که کمتر به آن پرداخته شده
و حتی حالا که اسم نهاد همسان آن، جهاد سازندگی، بیشتر به گوش می‌رسد هم، مغفول و مظلوم مانده است.