به نام او

🔹️اول از همه بگویم که شاهنامه فردوسی یکی از راحت‌ترین و سرراست‌ترین متون بین متون کهن فارسی است، حماسه‌سرای طوس با ساختاری منسجم داستان‌های خودش را با کمترین پیچیدگی روایت می‌کند.
ولی در نگاه اول ارتباط برقرار کردن با شاهنامه مشکل به نظر می‌رسد. خب دلایل متعددی می‌توان برایش برشمرد خب زبان فردوسی زبان فاخری‌ست، برجستگی دارد ولی اگر وارد دنیای او بشوی و با قولی بوطیقای کلام او را درک کنی به راحتی می‌توانی با آن کنار بیایی و برخلاف بسیاری از متون نیازی به استفاده از شرح و تفسیر نداری. فی‌المثل نظامی در بسیاری از جاهای منظومه‌های خود پیچیده سخن می‌گوید که نیاز به شرح و تفسیر دارد. شاهنامه چنین نیست.
نکته دیگر شاید حجم شاهنامه باشد که ممکن است مخاطب را به واهمه بیندازد. که برای حل این مشکل اصلا نیازی نیست همه کتاب را بخوانیم، ابتدا داستان به داستان جلو برویم (نشر قطره با شاهنامه دبیرسیاقی چنین کاری کرده است)

🔸️ و اما برای شاهنامه‌خوانی چه باید کرد؟
به نظرم اولین کار داشتن یک نسخه خوب است، نسخه خوب نه به معنای نسخه‌ای که تصحیح خوبی داشته باشد تصحیح مهم است ولی در مواجهه ابتدایی با این کتاب و برای اولین بار خواندن چندان مهم نیست پس حتما اصرار نکنیم که آخرین تصحیح از شاهنامه را که اتفاقا کار دکتر خالقی مطلق است پیدا کنیم، شاهنامه‌ای که نشر سخن از تصحیح ایشان منتشر کرده اصلا کاربردی نیست. به نظرم تصحیح مسکو با یک ویراست خوب بهترین گزینه است. ویرایشی که حتما پانویسِ معنی واژگان و ترکیبات دشوار را داشته باشد تا خواننده با خیال راحت و کمترین مشکل داستان را بخواند و جلو برود.

🔸️ویرایش‌های خوبی در بازار هست مثل ویرایش دکتر حمیدیان و دبیرسیاقی در نشر قطره، ویرایش قریب در نشر دوستان یا ویرایش توفیق سبحانی که نشر روزنه منتشر کرده ولی یکی از بهترین ویرایشها از شاهنامه متعلق به مرحوم پرویز اتابکی است، البته به نظر من بهترین است چرا که علاوه بر پانویس‌ها یک فرهنگ واژگانی و اعلام بسیار خوب در انتهای کتاب دارد. همچنین اتابکی در این ویرایش علاوه بر نسخه مسکو، نسخه‌های ژول مل، کلکته و نسخه خطی فلورانس را مدنظر قرار داده و بعضا اختلاف نسخه‌ها را نیز آورده است، ولی متاسفانه چند سالی‌ست که این کتاب که توسط نشر فرزان روز منتشر شده بود، در بازار موجود نیست و تجدیدچاپ نشده است ولی قسمت انتهایی کتاب به صورت کتابی مجزا توسط همین ناشر منتشر شده و در بازار موجود است، اگر خود شاهنامه را گیر آوردید خوش به حالتان اگر هم نه فعلا همین واژه‌نامه بسازید. و در کنار یکی دیگر از ویراست‌های خوب شاهنامه استفاده کنید تا شاهنامه اتابکی منتشر شود فقط یک توضیح لازم است که مرحوم اتابکی یکبار شاهنامه نسخه ژول مل را ویرایش کرده‌اند و در قالب چهار مجلد سالها پیش در انتشار علمی و فرهنگی منتشر کرده‌اند که با این نسخه‌ای که من معرفی کردم متفاوت است و برجستگی خاصی ندارد، به اشتباه آن را تهیه نکنید.
والسلام
          

            پیش از هر نقل و سخن٬ از جناب آقای دکتر جلال خالقی مطلق بابت سال‌ها تلاش جهت تصحیح و تشریح شاهنامه‌ی فردوسی٬ جناب آقای دکتر امیر خادم به جهت راه‌اندازیِ پادکستِ شاهنامه‌خوانی که آنقدر شیوا٬ روان و دوست‌داشتنی هر هفته به طور مرتب اپیزودِ جدید را بارگذاری می‌کنند که عاشقِ شاهنامه می‌شوید و در نهایت از دوستانِ عزیزم که در این وب‌سایت پس از اینکه ناراحتیِ خود را در عدمِ توانِ خواندن٬ درک و فهمِ‌ این اثرِ با ارزش به اشتراک گذاشتم به یاری من شتافتند و من را با پادکستِ جناب دکتر امیر خادم و تصحیحِ ۸جلدیِ شاهنامه به قلمِ دکتر جلال خالقی مطلق آشنا نمو‌دند تا من نیز از لذتِ خواندنِ داستان‌های زیبا و خواندنیِ‌ شاهنامه بی‌بهره نمانم٬ صمیمانه تشکر می‌کنم.

دوستانی که همانند من به خواندن شاهنامه علاقه دارند و سطح ادبیاتِ فارسیِ آنان آنقدر نیست که به تنهایی قادر به فهم و درک متون آن باشند می‌توانند از طریق کانال تلگرام زیر:
@readingferdowsi
و یا جستجوی نامِ «شاهنامه خوانی» به فارسی٬ یا جستجوی نامِ
«ReadingFerdowsi»
به انگلیسی در اپلیکیشن‌های پادکست چه در سیستم عامل آی-او-اس چه در سیستم عامل اندروید به پادکستِ جناب دکتر امیر خادم دسترسی داشته باشند و ضمنا بنده‌ی حقیر سوای اینکه زیر هر پست فایل پی‌دی‌اف کتاب را قرار می‌دهم کل فایل‌های ۸جلدِ تصحیح شاهنامه‌ی آقای دکتر جلال خالقی مطلق را یکجا در گوگل درایو برای‌ِ شما بارگذاری نموده‌ام و از طریق لینک زیر می‌توانید به کل آن دسترسی داشته باشید.
https://drive.google.com/drive/folders/1OHeG7hZ7anj9CJuGAYCoTlkJkMmwdyR3?usp=sharing

این جلد که جلدِ اول شاهنامه است٬ پس از دیباجه به شرح داستان‌ها و اتفاقات دورانِ پادشاهیِ گیومرت(۳۰سال)٬ مرگ پسر گیومرت(سیامک) به دست دیو٬ انتقام هوشنگ(پسرِ سیامک) از دیو و پادشاهی ِاو(۴۰سال)٬ پادشاهیِ طهمورت(۳۰سال)٬ پادشاهیِ جمشید(۷۰۰سال) که اوایل پادشاهی لایق اما در گذرِ زمان دچار غرورِ کذب شد و نهایتا به دست ضحاک افتاد٬ پادشاهیِ ضحاک بر ایران(۱۰۰۰سال) و ازدواج او با ۲ دخترِ جمشید(شهرناز و ارنواز)٬ قیامِ‌کاوه‌ی آهنگر٬ شکست ضحاک توسط فریدون و به زنجیر کشیدنش در کوه دماوند توسط فریدون٬ ازدواج فریدون با همسرانِ ضحاک و به دنیا آمدن ۳پسر(۲پسر از شهرناز و ۱پسر از ارنواز)٬ حسادت‌های پسران بزرگترِ فریدون(سلم و تور) نسبت به برادر کوچکتر(ایرج) که ولیعهد پدر شده بود و نهایتا کشتن برادر کوچکتر٬ گرفتن انتقام پدربزرگ(ایرج) توسط منوچهر و به تخت نشستن منوچهر پس از مرگ فریدون٬ پادشاهی منوچهر(۱۲۰سال)٬ داستان‌های پهلوانان منوچهر از جمله سام و فرزند عجیبش زال٬ بزرگ شدنِ زال نزد یک پرنده افسانه‌ای(سیمرغ) و عاشق شدن او و عشق بازی‌هایش با سودابه(دختر مهراب از نوادگانِ ضحاک) و نهایتا راضی کردن شاه و پدرش برای ازدواج با او و بچه دار شدنش از رودابه(بدنیا آمدن رستم)٬ مرگ منوچهر و پادشاهیِ پسرش نوذر(۷سال)٬ حمله‌ی افراسیاب به ایران و شکست دادنِ پادشاهِ ترسو و بی لیاقت (نوذر) و پادشاهیِ افراسیاب بر ایران(کوتاه مدت)٬ دلاوری‌های سام و زال در میدان‌های نبرد و مرگ سام٬ کین خواهیِ زال و شکست دادن او توسط رستم و بر تخت نشاندن (زَوطهماسپ از نوادگانِ فریدون ۵سال)٬ داستان‌ِ حماسیِ نبرد رستم و افراسیاب و فرار افراسیاب از میدان نبرد و شکست‌های پی در پی او در ایران که از حمله به ایران او را پشیمان کرد و نهایتا پادشاهی کیقباد(۱۰۰سال) و مرگ او و سپردن تختِ پادشاهی به پسر بزرگش(کاووس یا همان کی‌کاووس) در میان ۴ فرزندش.

به عنوان سخنِ پایانی باید عرض کنم که خیلی زشت و تباه است که افسانه‌های یونانی٬ رومی و... از جمله افسانه‌های تبای را بخوانیم٬ از آنها لذت ببریم و همه جا از زیبایی آن نقل کنیم و بدون خواندنِ شاهنامه از دنیا برویم. دوستانِ عزیزم٬ عمر ما انسان‌ها همانطور که فردوسیِ بزرگ و والامقام در شاهنامه بارها٬ بارها و بارها تکرار می‌کند کوتاه است و مشخص نیست تا کی زنده‌ایم پس قبل از اینکه دیر شود پیشنهاد می‌کنم اقدام به خواندنِ این اثرِ بزرگ و با ارزش اقدام کنید.

نمره؟!؟ جدا فکر می‌کنید در این سایت جز ۵ستاره لایقِ نمره‌ی دیگری‌ست؟!؟ اگر من به افسانه‌های تبای ۵ستاره دادم حقِ شاهنامه حداقل ۹۵ تا ۱۰۰ستاره هست و چاره‌ای ندارم جز منظور کردن۵ستاره و شما هم اگر روزی شخصی را دیدید به شاهنامه نمره‌ی کمتر از ۵ستاره داده با پشت دست بزنید تو دهانش٬ شاید او نفهمد چرا این کتک را خورده اما شما می‌دانید چرا زده‌اید :))
          

            منم بندهٔ اهل بیت نبی
ستایندهٔ خاک و پای وصی
...
اگر چشم داری به دیگر سرای
به نزد نبی و علی گیر جای

گرت زین بد آید گناه من است
چنین است و این دین و راه من است

بر این زادم و هم بر این بگذرم
چنان دان که خاک پی حیدرم

دلت گر به راه خطا مایل است
تو را دشمن اندر جهان خود دل است
....
هر آنکس که در جانش بغض علی است
از او زارتر در جهان زار کی است

در خلال اینکه داشتم اساطیر یونان رو میخوندم، استادم بهم نهیب زد که «لزوم خوندن اساطیر یونان جای خود، ولی اونا برای تو نیستن! اساطیر تو توی شاهنامه‌ست!» این شد که عزمی کردم برای خوندن شاهنامه؛ ولی تو این جهان مدرن کو فراغتی برای شاهنامه خواندن؟! این شد که گفتم از جهان مدرن به جهان مدرن پناه ببرم و پادکستشو گوش کنم (حقیقتش رو هم بخواهید اصل اسطوره به شنیدنه و نه خوندن، برای همینه که تو سنتمون هم نقالی وجود داره. تو یونان هم همینطور بوده).
شاهنامه رو با پادکست شاهنامه خوانی با صدای آقای خادم گوش میدم. انصافا خوب شاهنامه می‌خونن و توضیحاتشون هم خیلی کامله. تنها نقدی که به ایشون دارم اینه که مخصوصا تو قسمت دیباچه، جا داشت به وجوه فلسفی بیشتر توجه بشه و فقط معنی ابیات بیان نشه. لینک کست باکس کانال رو این پایین میذارم و به شدت پیشنهاد میکنم حتما استفاده کنید.

https://castbox.fm/va/1452627
          

            ‍ خواندن شاهنامه آرزوی من از دوران نوجوانی بود، همون موقع‌ها یکی از نشرهای مطرح، ادبیات کهن رو به نثر برای نوجوان‌ها چاپ گرده بود و من از اول پادشاهی جمشید تا مرگ سهراب رو خوندم. سالهای بعدش یک سی دی خریدم که کل شاهنامه بود ولی اون موقع توان خواندن پشت کامپیوتر رو نداشتم. سال ۹۹ بود که خواهرزاده‌ام شاهنامه خوانی به کوشش دکتر امیر خادم رو که از تصحیح دکتر خالقی مطلق چاپ نشر سخن استفاده کردند، به من معرفی کرد و از همون زمان شروع به گوش کردن این پادکست کردم.
نتیجه کار آقای خادم واقعا کار باارزش و خوبی شده که اگر تمایل به خواندن شاهنامه دارین توصیه اکید می‌کنم با کار ایشون خواندن رو آغاز کنید. نکته جذاب پادکست، قسمت‌های ویژه‌ای هست که اطلاعات جذاب و مفیدی می‌ده. من شیفته قسمت ویژه انواع روشهای تصحیح شدم. برای آشنایی با پادکست، سایت فردوسی خوانی رو توصیه می‌کنم.
https://readingferdowsi.com/
اما خود شاهنامه، قطعا شاهکاره. از این جهت حرفی ندارم. اما وقتی شاهنامه رو بخونید متوجه می‌شین چقدر از باورهای عامه در مورد شاهنامه و حتی فردوسی غلطه. باورهایی مثل اسلام ستیزی، عرب ستیزی، یا عادل و مردم دار بودن همه شاهان اسطوره‌ای یا اخلاق مدار بودن همیشه ایرانیان در شاهنامه، داستان آرش کمانگیر، بی عیب بودن رستم  و ... 
در مجموع از جمله آثار ادبیات کهنی هست که خوندنش، به نظرم جدا از لذت بردن، باعث دید جالبی نسبت به گذشته و دیدگاه های مردم کهن می‌شه.از دست ندین!
          

            《پایان جلد یکم از قرار شبانه‌ی نیم ساعت با فردوسی》
********
برای من، شاهنامه کلا جایگاه ویژه‌ای داره. هر چقدر هم در اون ریز بشم نه می‌تونم و نه دانشش رو دارم که ایرادی بگیرم پس طبیعیه که امتیاز کامل رو بهش میدم.
اما درباره‌ی تصحیح چهار جلدی استاد خالقی مطلق؛
این جلد و جلد دوم رو بیشتر از بقیه دوست دارم چون پر از تاریخ اساطیری و یادمان‌های خداینامه و داستان‌هاییه که فقط از طریق اوستا و شاهنامه به ما رسیده و اگر فردوسی نبود، شاید امروز نشانی از این تاریخ اساطیری نداشتیم. 
گذشته از این، دلچسب‌ترین داستان‌های شاهنامه برای من، داستان‌های سیاوش و فَروده که هر دو در همین جلد هستند پس باز هم امتیاز کامل. 

*******
از روزی که تصمیم گرفتم شاهنامه رو پیوسته و پشت سر هم بخوانم کم‌وبیش سه ماه می‌گذره و خوشحالم که امشب تونستم به یک چهارم هدفم برسم. با قدرت میرم که جلد بعدی رو آغاز کنم.
*******
درباره‌ی شاهنامه‌خوانی:
شاهنامه رو میشه به دو شیوه خواند
یک) از آغاز تا پایان پشت سر هم و پیوسته
دو) داستانی و جدا جدا (یک داستان رو انتخاب کنید و بخوانید)
من هر دو روش رو امتحان کردم. هر کدوم لذت‌ها و ویژگی‌های خاص خودشون رو دارند اما اگر بار اول هست که سراغ این شاهکار میرید، روش دوم رو پیشنهاد می‌کنم. اگر سخت با شعر ارتباط می‌گیرید از داستان‌هایی آغاز کنید که پیش از خواندن شاهنامه هم ازشون آگاهید. کنار این کتاب، می‌تونید از واژه‌نامه‌ی شاهنامه نوشته‌ی استاد خالقی مطلق هم استفاده کنید.
و در نهایت؛ پادکست شاهنامه‌خوانی هم گزینه‌ی خوبی برای آغاز راهه اما فقط برای آغاز چون بعضی جاها لحن گوینده خوب نیست و اصلا اون حس حماسی و جنگاوری صحنه‌های نبرد رو منتقل نمی‌کنه.