بریده‌های کتاب قحطی بزرگ و نسل کشی در ایران (1298 - 1296ش / 1919 - 1917م) بازترجمه به همراه اضافات

همان طور که در آرشیو دیپلماتیک آمریکا گزارش شده، جمعیت ایران در 1900 دوازده میلیون نفر بوده و در 1910 به پانزده میلیون نفر رسیده است. این رقم با رشد طبیعی در 1920 می باید 20_18 میلیون نفر بوده باشد. ولی جمعیت واقعی در 1920 ده میلیون گزارش شده که نشان می دهد هشت تا ده میلیون ایرانی در اثر قحطی و مرض از میان رفته اند؛ قحطی ای در ابعاد عظیم.

در فاصله پنجاه ساله ی 1870 تا 1920، ایران دچار دو قحطی ویرانگر شد: قحطی 71_1870 و قحطی 19_1917. بنابر دیدگاه تاریخ نگاران اقتصادی، در قحطی 71_1870، حدود 1/5 تا 2 میلیون ایرانی جان باخته اند و آن طور که در این پژوهش نشان داده شده، در 19_1917، حدود 10_8 میلیون ایرانی از میان رفته اند. خلاصه آن که هفتاد سال رشد جمعیت در اثر قحطی از بین رفته است. شاید ریشه توسعه نیافتگی ایران در اینجا نهفته باشد.

مردم می میرند بی آن که کسی برای کمک کار ی کند و کسی به جسدی که در راه افتاده توجهی نمی کند مگر آن که جز دفنش راه گریزی نباشد. هنگام عبور از خیابان اصلی شهر از کنار جسد پسری حدوداً نه ساله رد شدم که معلوم بود همان روز مرده؛ صورتش در گل و لای فرو رفته بود و مردم طوری از کنارش رد می شدند که گویی فقط یک دست انداز عادی در راه است. (مشاهدات ژنرال دنسترویل، فرمانده نیرهای انگلیسی، موسوم به دنسترفورس)

در نگاه به گذشته، آشکار است یک دلیل اصلی انگلیسی ها برای تحمیل دیکتاتوری نظامی بر ایران پس از جنگ جهانی اول، مخفی نگاه داشتن قحطی بزرگ 1919_1917 تا هر زمان ممکن بود و این به خوبی محقق شد: نزدیک به 60 سال ایران به یک دیکتاتوری نظامی تبدیل شد و این امکان فراهم شد که اطلاعات مربوطه فاش نشود و بزرگترین فاجعه کشور تا 80 سال پوشیده بماند. جالب توجه است که آرشیو وزارت خارجه آمریکا درباره ایران در جنگ جهانی اول، از جمله اسناد قحطی بزرگ، در اواخر دهه 1950 از طبقه بندی خارج شد، اما باز هم تا حدود پنجاه سال بعد که نگارنده به سراغ آن ها رفت، مورد توجه قرار نگرفت.

قحطی 1919_1917 احتمالاً بزرگترین فاجعه تاریخ ایران و شاید بزرگترین قتل عام قرن بیستم است. این که این امر نزدیک به یک قرن مکتوم مانده است آدمی را بدگمان می کند که فجایع پنهان دیگری نیز هست که هنوز کشف نشده است.

در 14 فوریه 1918، دکتر ساموئل جردن از کالج آمریکایی ها تلگراف می زند:((شمار فقرا تنها در تهران چهل هزار نفر است. مردم مُردار حیوانات را می خورند. زنان نوزادان خود را رها می کنند.))

وقتی صبح بیرون می رویم، جسد هایی می بینیم که این سو و آن سو در خیابان ها ریخته اند. شمار زیادی از ایرانیان استخوان آرد می کنند و می خورند و یا مُردار خواری می کنند و می میرند.

قحطی و بیماری های ناشی از آن در ولایت فارس ابعاد هولناکی یافته بود. تلفات وحشتناک شهر شیراز را شاهد عینی، محمدعلی جمالزاده[نویسنده معروف ایرانی]، این طور روایت می کند: جنگ جهانی در آستانه اتمام بود[پاییز 1918]که در دل شبی تاریک و هولناک سه سوار ترسناک که هر کدام شمشیر و شلاقی به برداشتند به آرامی از دیوار های شهر عبور کردند و به آن وارد شدند. یک سوار نامش((قحطی)) و دیگری، ((آنفلوانزای اسپانیایی)) و آخری ((وبا)) بود. طبقات فقیر، پیر و جوان در برابر حمله این سواران بی رحم چون برگ خزان فرو می ریختند. غذایی پیدا نمی شد، مردم مجبور بودند هر چه را که می توانستند بجوند، بخورند؛ شیء یا حیوان. دیگر گربه و سگ و کلاغ پیدا نمی شد. حتی موش ها نسلشان برافتاده بود. برگ، علف و ریشه گیاه را مانند نان و گوشت معامله می کردند. در هر گوشه و کنار مرده بی صاحب بود. بعد از مدتی مردم به خوردن گوشت مرده روی آوردند. گاه اجساد را جمع و بار گاری ها کرده و به بیرون شهر می بردند تا در چاله ای ریخته و رویشان خاک بریزند. بازار ها و دکان ها خالی و تعطیل بودند و هیچ طبیب و پرستار و دوا و درمانی پیدا نمی شد.

قحطی در گیلان خصوصاً از آن جهت اهمیت دارد که نشان می دهد این منطقه بعد از تصرف به دست انگلیسی ها و صدور ارزاق گیلان به جنوب روسیه دچار قحطی می شود. خرید ارزاق انگلیس در شرق ایران و صدور آن به جنوب روسیه به منظور تغذیه ارتش انگلیس در کتاب ارزشمند ژنرال دیکنسون تشریح شده اند.

مردم علف، سگ، مُردار حیوان، حتی آدم می خورند. (تلگراف جردن از ایران به ویکری در آمریکا)

سیاست های تجاری و مالی بریتانیا دلیل اصلی تعمیق و طولانی شدن قحطی بوده است که مرگ میلیون ها ایرانی را در پی داشت.

اطفال که تنها پوست و استخوانند، برهنه همه جا در طول جاده دیده می شوند. دور پاهایشان بیش از سه اینچ نیست و چهره هایشان چون پیران هشتاد ساله رنگ پریده، پژمرده و چروکیده است. نیاز در همه جا هست و مردم مجبورند علف یا یونجه بخورند و یا حتی دانه های غله را از فضولات احشام در جاده ها جمع کنند تا نان درست کنند. به واقع در همدان چندین مورد آدم خواری دیده شده و دیدن این که اطفال و سگان بر سر مُردار حیوانی با هم می جنگند و یا قاپیدن زباله ای که به خیابان ریخته شود، امری عادی است. (گزارش فرانسیس وایت، معاون سفارت آمریکا، در سفر خود از بغداد به تهران)

رعد 5 فوریه 1918 از شمار قربانیان قحطی در تهران می نویسد:((حاکم تهران به وزارت داخله گزارش داده در 20 روز گذشته شما اموات در تهران که بیشتر ناشی از اوضاع قحطی است، 520 نفر بوده است.))

کالدول در گزارشی با تاریخ 26 فوریه 1917، درباره دسیسه ی خارجی می نویسد: وزارتخانه بی تردید آگاه است که احتمالاً هیچ کشوری در جهان به اندازه ایران گرفتار حکومت وابسته به سفارتخانه ها نیست. تردید دارم که در دوران تصدی من در این سمت حتی یک رئیس الوزراء در ایران منصوب شده باشد؛ مگر به درخواست و تقاضای جدی برخی سفارتخانه ها. حتی والیان ولایات تقریباً به طور کامل از طریق سفارتخانه ها منصوب می شوند.

در طهران خبرنگار رعد به چشم دیده که جمعی زن و پیرمرد از سلاخ خانه خون گوسفند برای تغذیه خود و اطفالشان می بردند. شتر مرده ای در خندق افتاده بوده گوشت و پوست حتی استخوان های آن را مردم شبانه برای خود برده اند.

ممکن است خواننده این کتاب دریابد که آقای مجد بر آن بوده است که ثابت کند عملکرد ارتش انگلستان در ایران مسبب اصلی تشدید فاجعه ی قحطی بزرگ بوده است. این دریافت کاملاً درست است و خود ایشان در مصاحبه ای در این باره می گوید:((عجیب تر از همه نقش بریتانیا در این فاجعه است. قحطی بزرگ در زمانی اتفاق افتاد که سراسر ایران در اشغال نظامی انگلیسی ها بود. ولی انگلیسی ها نه تنها هیچ کاری برای مبارزه با قحطی و کمک به مردم ایران نکردند، بلکه عملکرد آن ها اوضاع را وخیم تر کرد و سبب مرگ میلیون ها نفر از ایرانیان شد. درست در زمانی که مردم ایران به دلیل قحطی نابود می شدند، ارتش بریتانیا مشغول خرید مقادیر عظیمی غله و مواد غذایی از بازار ایران بود و با این کار خود هم افزایش شدید قیمت مواد غذایی را سبب می شد و هم مردم ایران را از این مواد محروم می کرد. جالب تر این که انگلیسی ها مانع واردات مواد غذایی از آمریکا، هند و بین النهرین به ایران شدند. به علاوه، در زمان چنین قحطی عظیمی، انگلیسی ها از پرداخت پول درآمد های نفتی ایران استنکاف ورزیدند. چنین اقداماتی را قطعاً باید جنایت جنگی از قحطی و نسل کشی به شمار آورد. هیچ تردیدی نیست که انگلیسی ها از قحطی و نسل کشی به عنوان وسیله ای برای سلطه بر ایران استفاده می کردند.))

سرگرد داناهو( خبرنگار شناخته شده جنگ که به ارتش انگلیس پیوسته بود) به توصیف نمونه هایی از آدم خواری می پردازد:((امّا حوادث بدتری در راه بود. مردم گرسنه که رنج بی غذایی آن ها را دچار جنون کرده بود، به خوردن گوشت آدم روی آورده بودند. آدمخواری جرمی است که تا کنون در ایران ناشناخته بوده و از این رو مجازاتی برای آن در قوانین این کشور وجود ندارد. مجرمین اغلب زنان هستند و قربانیان، کودکانی که از جلوی خانه هایشان ربوده می شوند و یا در شلوغی بازار قاپیده می شوند. مادران از این که برای گدایی تکه نانی نوزادانشان را تنها بگذارند، می هراسند. زیرا ممکن است در غیبت آنان کودکانشان ربوده و خورده شوند. هر وقت در بازار یا معابر باریک و پر از چاله چوله راه می رفتم، دیدن این همه بدبختی علنی آدمیزاد در آنجا حس ترس مشمئزکننده ای به من می داد. کودکانی که پوست و استخوان بودند دور آدم جمع می شدند و برای لقمه نانی و یا پولی که بتوانند با آن نان بخرند التماس می کردند و هنگامی که چند پول سیاه به آن ها می دادی، نمی توانستی این فکر عذاب آور را از ذهنت بیرون کنی که ‌شاید سرنوشت آن ها هم، دیر یا زود، سر درآوردن از دیگ غذاست.)) نظمیه تعدادی خاطی را دستگیر کرده است:(( آن ها هشت زن را بازداشت کرده اند که اعتراف کرده اند تعدادی کودک را ربوده و خورده اند و عذرشان این بوده که گرسنگی آن ها را به چنین جرم هولناکی وادار کرده است.))

[روزنامه] رعد 8 فوریه 1918 از زنجان گزارش می دهد:((تلگرام های طولانی از زنجان واصل می شود که می گوید 5000 روس مشغول غارت بلوکات و کشتار سکنه آن ها هستند. آن ها به زنان نیز تعرض می کنند.))

بریتانیا نخستین کشوری بود که بی طرفی ایران[در جنگ جهانی اول] را در 6 نوامبر 1914 نقض کرد....

داناهو موارد دیگری را نیز توصیف می کند:((روز بعد در هشتم ماه می، مورد هولناک تر دیگری از آدم خواری کشف شد. دو زن، مادر و دختر، با دستان خون آلود دستگیر شدند. آن ها دختر هشت ساله ای را کشته و مشغول پختن او بودند که نظمیه ادامه ی این ضیافت وحشتناک را متوقف می کند. قطعات نیم پخته ی باقیمانده در یک سبد ریخته شده و جماعت خشمگین دمکرات های شکم سیر، دو مجرم بیچاره را به نظمیه برده و به مرگ تهدید کردند. روز بعد آن دو زن اعدام شدند.)) زنان دیگری نیز به خاطر بچه کشی بازداشت و اعدام شدند.