مردانِ بی‌گریه‌ی قرنِ ما

نوربرت الیاس در جایی از کتاب تنهایی دمِ مرگ نوشته است: «در قرن هفدهم مردان می‌توانستند در انظار عمومی گریه کنند؛ امروزه این کارْ سخت و نامعمول شده است. فقط زنان‌اند که هنوز قادر به این کار هستند و هنوز به‌لحاظ اجتماعی مجازند چنین کنند.»

دوستی دارم که پدرش مرد اهل ذوقی است. می‌گفت پدرم بعد از تولد تا پنج‌شش‌ماهگی‌ام، هر روز یادداشت‌هایی کوتاه و مختصر دربارهٔ من و پدری خودش نوشته بود که سال‌ها بعد آن دفتر قدیمی را بین لوازم به‌دردنخور انباری پیدا کردم. می‌گفت من زودتر از موعد به‌دنیا آمدم. زردی داشتم و کم‌وزن بودم. بابا توی آن دفتر نوشته بود، وقتی که من را توی بغلش گرفته، از آن‌همه کوچک‌بودن من به‌وحشت افتاده. پدرش نوشته بود خوشحال بودم که حالا صاحب فرزندی‌ام، اما کوچک‌بودنت من را ترساند. فکر کردم اگر نتوانم از تو محافظت کنم تا بزرگ‌تر شوی، چه خاکی توی سرم بریزم. بعد می‌گفت پدرم نوشته بود که آن روز دلش می‌خواسته از ترس و خوشحالی گریه کند، اما نه جلوی بقیه که نهیبش بزنند مرد گُنده چرا این‌طور زار می‌زند کنارِ زنِ تازه‌زایمان‌کرده. برای همین رفته توی سرویس بهداشتی بیمارستان. دستش را گذاشته جلوی دهنش و برای کوچکی دختر و ترس خودش گریه کرده. 


[باید به قرن هفدهم برگردیم. به قرنِ امنی که مردها راحت اشک می‌ریزند و حالِ دنیا و خودشان رقیق‌تر می‌شود!]
        

          نوربرت الیاس از مرگ و پیری نوشته‌است. از تنهایی دم مرگ،  او می‌نویسد اگر کسی در آستانه‌ی مرگ احساس کند  که دیگر ارزش و اهمیت چندانی برای اطرافیانش ندارد، او به راستی تنهاست. در جهان مدرن، سالمندان تنها هستند. نوعی دسته‌بندی نگرش به مرگ در کتاب الیاس مطرح می‌شود، او معتقد است در جهان سنتی، انسان‌ها  به دلیل تجربه‌ی مکرر مرگ، حضور مرگ در یک چهاردیواری که کودک، جوان و سالمند همه باهم در آن زندگی می‌کردند و ... با مرگ نزدیکی بیشتری داشتند، و سالمندان تا اخرین لحظه‌ی زندگی، در کنار دیگران بود. در جهان مدرن اما، مرگ به پدیده‌ای رازآلود تبدیل شده‌است، ما مرگ را مخفی می‌کنیم، از شکل درست رفتار کردن در مراسمات سوگواری عاجزیم و توانایی هضم آن را نداریم. اینگونه است که در جهان مدرن، نه تنها مرگ از جامعه و زندگی عادی به دور انداخته شده، بلکه سالمندان (به عنوان یاداورندگان مرگ)، نیز از جامعه طرد شده‌اند. ما آن‌هارا محکوم به زندگی در تنهایی، در خانه خود یا خانه سالمندان یا حتی به شکلی مدرن در بیمارستان ها کرده ایم و به گمان خودمان داریم از آن ها مراقبت می‌کنیم. مراقبت نه از جسم بلکه از روح باید صورت بگیرد. اما سالمندان ما هیچ جایی در جامعه و در زندگی معمول ما ندارند. در گذشته آن‌ها تا لحظه‌ی آخر عضوی مرکزی و اصلی در خانواده و جامعه‌شان بوده‌اند اکنون اما جهان مدرن آن‌هارا به اشخاصی اضافی تبدیل کرده‌است که حتی حضورشان در جامعه نیز مستلزم ترحم است. ما چگونه به دوران پیری خود فکر میکنیم؟ زمانی می‌رسد که قبل از مردنمان، زندگی ما به عنوان یک شخص در اجتماعی که تا دیروز عضو اصلی آن بودیم به پایان می‌رسد اما هنوز جسممان زنده است، ترحم اطرافیان را می‌بینیم. این نسل تیتیش مامانی که به قول الیاس زیادی به بوهای زننده حساس شده و بوی سالمند را غیرقابل تحمل می‌یابد. الیاس در هشتادسالگی‌اش در سخنرانی‌اش از طردشدگی و تنهایی دم مرگ سخن گفته. از خنده‌ی تمسخرآمیز روشنفکری جوان به پیرمردی که برای بلند شدن از روی مبلی نرم و عمیق، باید چندبار تلاش کند. و او این خاطره را منزجر کننده می‌داند. روشنفکر جوانی که به تحمیل ساختار، فراموش کرده است او نیز روزی ۸۰ ساله می‌شود. تنهایی دم مرگ کتابی درباره پیری و مردن در عصر حاضر است.