خوب بود خوب بود.

اگه این کتاب رو خوندید، به این سؤال فکر کنید که پس چی شد که برده داری لغو شد؟ اگر واقعاً اقتصاد غرب اینقدر از این نعمت بهره می‌برد، چی شد که بی خیالش شد؟ احساسات انسان دوستانه شون گل کرد؟ خب چی شد که گل کرد؟ بالاخره این همه آدم داشتن در وحشیانه ترین حالت این همه برده را از آفریقا میاوردن و مثل و بدتر حیوون ازش کار می‌کشیدن. این آدما چی شد که یهو نظرشون عوض شد؟
کلا باید به این سوال در مورد استعمار پاسخ بدیم که آیا انسان غربی هدایت شد و بی خیال استعمار، برده داری و... شد، یا قضیه کلا یه چیز دیگه ست؟ اگه اولیه، چی شد که هدایت شد؟ اگه دومیه، پس چرا به قیافه ش نمی‌خوره؟ مگه پشتش چیه؟
      

        جلد دو هم خوب بود. مشخصاً از این جهت که انگلستان وارد بازی میشه و همچنین فرانسه جذاب بود.
      

        مجموعه‌ی خوبی برای صوتی گوش دادن هست. به نظرم باید برای نوجوون‌ها جذاب‌تر و مفیدتر باشه. برای خود من این جوری نیست که بتونم سیر وقایع رو کاملا تو ذهنم نگه دارم و خب، حقیقت اینه که چندان هم برام مهم نیست. بیشتر یه جزئیات جالبی توی قصه هاشون داره که توجه م رو جلب می‌کنه و خب، این یعنی با یه کتاب صوتی خوب طرف هستیم برای وقتایی که قراره حیف بشن.

چند تا از قسمت هایی که برام جالب بود:
1- اینکه اولین بار ملوانان بدون اینکه بدونن کوپرنیک کیه، نظریه‌ش در مورد جلوزدن یا عقب افتادن از روزهای هفته در صورت دور زدن زمین رو به صورت تجربی اثبات کردن. ملوانا می‌بینن طبق محاسبات دقیق اونها، باید چهارشنبه باشه ولی توی اون جزیره ای که پیاده میشن پنج‌شنبه بوده. نکته چیه؟ اینکه هفته یه پدیده‌ی کاملاً اعتباری نیست. احتمالاً یه ریشه دینی داره که توی سرزمین هایی که هیچ وقت دست آدم بهش نرسیده هم وجود داره و دقیقاً هم با بقیه ی دنیا تطابق داره!

2- کریستف کلیپ و یه سری دیگه از کاشفانی که در واقع سردسته‌ی استعمارگران بودن، آخر عمرشون رو در فقر و بدبختی مردن. چون ملکه یا پادشاهشون خواسته اونا رو بپیچونه و سهمی که بهشون قول داده بود رو بهشون نده.

3- سرزمین‌هایی که طلا زیاد بوده، اونقدر طلا براشون ارزشمند و مهم نبوده. چون خوشکل بوده ازش استفاده میکردن ولی طمعی که اروپایی براش داشتن اصلا وجود نداشته.
      

        بر خلاف تصوری که معمولاً داریم، اصلاً یک داستان فانتزی نود. اینکه یه نفر وسط آدم کوچولوها بیوفته و ببینیم چی میشه مثلاً.
همچنین همون‌طور که عنوان کتاب نشون میده، سفر«های» گالیور هست. حدودا 7-8 سفر که در چهار فصل تعریف می‌شن. من فصل سه رو کمتر از بقیه دوست داشتم. زیادی آدم رو به فکر کردن مجبور می‌کرد. حتماً پیشنهاد میشه. نسخه‌ی صوتیش توی نوار هم هست و گویندگیش هم خوب بود.
      

        نمی‌دانم این یادداشت، فاش کردن داستان محسوب می‌شود یا نه. به هر حال اگر قصد دارید در آینده‌ی نزدیک این کتاب را بخوانید، پیشنهاد می‌کنم از مطالعه‌ی این یادداشت صرف نظر کنید.

یک
امتیازی که به این کتاب داده شده، به تناسب سطح انتظاری ست که از آن داشتم. در قیاس با رقیب چغر و بد بدنی مثل 1984. پس شاید به خودیِ خود، آنقدرها هم بد نباشد.

دو
ایده کتاب را که حکما می‌دانید. به اینها، ژانر ضداوتوپیا می‌گویند اگر اشتباه نکنم. بر خلاف تصور اولیه ام، حدود 20 سال قبل از 1984 منتشر شده و نه بعد از آن. من فکر می‌کردم جوابی به اورول باشد؛ اما انگار هاکسلی جلوتر از او بوده. کتاب، یک روایت است از آینده ی سرمایه داری با این ایده که فکر نکنید خیلی هم چیز تحفه‌ای خواهد شد.

سه
من چیزی در مورد سوسیال یا مارکسیست بودن هاکسلی ندیدم. هرچند در آن زمان، این چیزها هنوز خیلی باب نشده بوده؛ ولی از یک فیلسوف انتظار میرود که فراتر از عرف زمانش باشد. به هر حال، آنچه مشخص است، هاکسلی از مسیری که سرمایه داری طی می‌کرده خیلی راضی نبوده است.

چهار
وارد بررسی خود کتاب بشویم. اصلی ترین ایراد کتاب واضح است: آنچه هاکسلی پیش بینی کرده بود اتفاق نیوفتاد. در واقع، ما به آنچه هاکسلی توصیف میکند، نزدیک هم نشدیم بلکه از جهات دیگر دور هم شده ایم. البته این رمان برای بیش از 90 سال پیش است و انصافا خود من نمی‌دانم اگر در مورد 90 سال آینده حرفی بزنم، چقدر به واقعیت شباهت خواهد داشت.

پنج
پایان کتاب واقعا ضعیف بود. نه فقط به این دلیل که مبهم و غیرجذاب بود؛ بلکه به این دلیل که با اولیات سرمایه داری در تعارض بود. انگار که نویسنده چیزی از حصارکشی زمین نمی‌داند. مگر زمین مفت است بنده ی خدا؟

شش
نویسنده هیچ تصوری از شرکت، مالکان سرمایه و برند ندارد. اساسا اجتماعی-سیاسی تحلیل می‌کند. حال آنچه قضیه خیلی اقتصادی است. خیلی عجیب است که در یک رمان در مورد آینده ی سرمایه داری، اینقدر کم اقتصاد حضور داشته باشد.

هفت
نویسنده واقعا خلاقانه زمین بازی داستان یا همان کانتکس را طراحی کرده است. هرچند، متأسفانه باید گفت که واقعیت امروز جهان غرب، شاید از آنچه هاکسلی گفته است هم وحشتناک تر باشد!

هشت
اینکه هاکسلی پوچی لذت گرایی محض را فهمیده و توضیح میدهده انسان به دنبال چیزی بیشتر از آن است، اصلی‌ترین ایده‌ی داستان و بهترین بخش آن است. شاید تنها بخش جذاب آن. البته اگر نویسنده خود مارکسیست بود (یا اگر هم بوده من نمیدانم) حتما به او می‌گفتم که پایان مارکسیسم یا هر فلسفه ی مادی دیگری چیزی جز همین نیست. البته به نظر نویسنده مادی گرا نبوده و اشاراتی به تعالیم مسیح در کتاب خود دارد.

نه
یک اشتراک جالب با 1984. در هر دو، این عشق است که به انسان توجه به چیزهایی فراتر از بدیهیات را ممکن می‌کند. جرقه، در عاشق شدن است. هرچند، به نظرم آنچه اینجا دیدیم خیلی ضعیف تر از نسخه 1984ش بود.

ده
صرفا برای رند شدن بخش‌ها.

همین.
      

        -مقدمه-
چرا هر چیزی با اسم سرمایه در ایران ترجمه می‌شود، ضد سرمایه‌داری است؟ البته نشر دنیای اقتصاد، حسابش جداست.
جدا از شوخی، یکی از دلایل این موضوع، این است که اساسا مدافعان سرمایه‌داری این عنوان را بیشتر یک برچسب مارکسیستی می‌دانند و اگر بهشان بگویید اقتصاد علمی، خیلی بیشتر خوش حال میشوند. 

-بعد از مقدمه-
کتاب خوبی بود. اگر میدانستم انقدر خوب است، نسخه ی چاپی را می‌خریدم و به شنیدم صوتی توی راه اکتفا نمیکردم. از چهار پیامبری که روایت می‌کند، بیشتر از همه سومی یعنی خانم اپرا را دوست داشتم. مسئله ی ذهنی این روزهایم بود و اینکه دیدم سرمایه‌داری هنوز رهبران ترویج گر رویای آمریکایی دارد... خوش حال شدم؟ نه. فقط جالب بود.
اوپرا اولین دختر سیاه پوستی است که جایزه ی دختر شایسته (یا چیزی مشابه آن که مخصوص سفیدپوست ها بوده) را برنده شده. زحمت کشیده و از یک خانواده ی فقیر، ثروت زیادی برای خودش به هم زده. حالا هم به همه می‌گوید که در آمریکا همه می‌توانند مثل من بی‌نهایت موفق باشند و اگر خودتان را به کارگری و شغل های کوچک محدود کرده اید، تقصیر خودتان است که جرأت ندارید. چقدر دلم برای کسانی که اوپرا و اوپراها را باور می‌کنند و مملکت خودشان را ول می‌کنند، می‌سوزد.

همین.
      

        چقدر روان، خوب و دوست داشتنی. اگر امروز هم روی پرده برود، از این جهت که کمدی است و سعی ندارد بگوید تک تک آدم‌ها این طور هستند، جذاب و واقعی خواهد بود. اگر این نمایشنامه را قبل از دیگر آثار روسی خوانده بودم، می‌دانستم که چرا در رمان های روسی اینقدر همه برای پست های دولتی سر و دست می‌شکنند! (البته در همان رمان ها هم اجمالا معلوم میشود.)
      

        من از هوگو فقط بینوایان را خوانده بودم. این یکی به‌نظرم اصلا در آن تراز نیست. این سه ستاره را هم به خاطر داستان دوم که کلود بینوا باشد میدهم. کوتاه‌تر و جذاب‌تر بود. نمی‌دانم چقدر واقعی بود؛ چون شبیه این بود که نویسنده رمان را رها کرده باشد و خودش حرف بزند و انگار که بخواهد یک خاطره ی واقعی را تعریف کند. به هر حال به یک بار خواندنش می‌ارزد.
      

        کتاب علمی از یک حدی که ژورنالیستی‌تر بشود، فهمیدنش هم سخت تر می‌شود. تصور اولیه این است که اگر متنی قواعد رسمی آکادمیک را رعایت کند، متن خشک و بی‌خودی می‌شود و آدم با آن ارتباط نمی‌گیرد؛ پس چه بهتر که شبیه روزنامه یا متن بازریابی یک محصول کتاب نوشته شود. این قضیه تا حدی درست است؛ ولی صرفا تا حدی. به نظرم این کتاب، لااقل با این ترجمه ای که من خواندم، از این حد عبور کرده بود.

اما خلاصه و جانِ حرف کتاب، تا آنجا که من متوجه شدم، این است که سرمایه‌داری پلتفرمی، آنقدر به فئودالیسم شبیه است که دیگر نمی‌توان به آن سرمایه‌داری گفت. بلکه باید بگوییم تکنوفئودالیسم؛ نسل جدید فئودالیسم مبتنی بر تکنولوژی. چطور؟ رکنِ رکینِ سرمایه داری، کسب سود از طریق بازارهای رقابتی است. و رکنِ رکینِ فئودالیسم، کسب ثروت (به تفاوت سود با ثروت توجه کنید) از طریق رانت است؛ رانت طبقه. اینکه فرزند فلان ملاک هستی، پس تو هم رانت زمین داری و می‌توانی با آن گذران زندگی کنی. پلتفرم‌های دیجیتال، سرمایه‌ی سومی (در کنار دو سرمایه‌ای که مارکس می‌گوید) ایجاد کرده اند تحت عنوان سرمایه ی ابری. با این سرمایه، دیگر نیازی به رقابت و کسب سود از طریق بهبود محصول و این چیزها ندارند. چراکه از یک طرف، کاربران آنها برایشان رایگان خلق ارزش می‌کنند و از طرف دیگر، با حقنه کردن تبلیغات شخصی‌سازی شده به کاربران، رفتار آنها را کنترل می‌کنند. البته این ته حرف بود. جزئیات و کم و کیفش بماند.
یک بحث خیلی مفصل هم دارد در مورد خود شکل گیری پلتفرم ها که چطور سیاست های مالی آسان (easy monetary policy) و برچیده شدن برتون وودز موجبات آن را فراهم کرد. بسیار شبیه حرفی است که سرنیچک در سرمایه داری پلتفرمی زده. منتهی مفصل تر و با جزئیات بیشتر. هنوز حرف هیچ کدام برای من قانع کننده نیست. شاید هم به اندازه‌ی کافی، قابل فهم نیست. اشکال اصلی اش هم این است که هیچ حیثیتی برای ارزش تولید شده توسط پلتفرم های دیجیتال قائل نمی‌شوند. انگار نه انگار که فیسبوک، واقعا یک نیاز مهمی از جامعه ی آمریکایی را برطرف می‌کرد که بزرگ شد و فقط به سیاست های مالی پشتیبان آن توجه می‌کنند. بگذریم.

برای من که فعلا عمرم را وقف (راستی روز وقف مبارک!) اقتصاد دیجیتال و سرمایه‌داری پشت آن کرده ام، این کتاب بسیار کلیدی است و نمیتوانم به راحتی بگویم «به اندازه ی کافی نفهمیدم» و از کنار آن عبور کنم. نه، هر طور شده باید حرف حساب این مارکسیست یونانی را بفهمم. به همین خاطر، ترجمه دیگر کتاب که نشر بیدگل کار کرده را سفارش دادم و به زودی، دوباره این کتاب را خواهم خواند.
      

        چقدر بد که امثال زرویی اواخر عمرشون توی ایران، مورد کم لطفی و کم توجهی قرار میگیرن و رسما فراموش میشن.

این یک کتاب بسیار خاص است. من برداشت خودم را می‌گویم. شاید درست نباشد. ولی کارکتر حسنعلی خان مستوفی، سمبل قهرمان پرستی فرهنگ ایرانی است. کدام قهرمان؟ قهرمانی که در همه ی فنون و علوم در عالی ترین حد تخصص دارد، با سیاسیون تا حد امکان تعامل ندارد و از آنان پرهیز دارد، و در نهایت تواضع و خضوع قرار دارد.
      

        یک:
از روزی که آن بنده‌ی خدا که اسم موزه لور فرانسه را اشتباه گفت، من دیگر یادم نماند که تلفظ درست لور کدام بود. یا بالاخره یاساشین آذربایجان یا یاشاسین آذربایجان. اورول هم قاعدتا از همان‌ها هست. حالا که یک کتاب صوتی ازش شنیده‌ام، امبدوارم یادم بماند که اُروِل است!

دو:
اینکه یک نویسنده‌ی رمان جستار بنویسد، شبیه این است  که بتهون وسط پیانو زدم متوقف شود و بگوید یک لحظه توجه کنید! این قسمتی که برای شما می‌نوازم را در فلان زمان و مکان سرودم و حال و حوایم آن طور بود و الخ. تولستوی وقتی اعتراف می‌کند، یعنی دارد به این سوال پاسخ می‌دهد که همه‌ی آن هزاران صفحه جنگ‌وصلح و آنا کارنینا و رستاخیز و... برای چه؟ این کتاب هم جستار اورول است.

سه:
چرا باید نام بدترین جستار یک کتاب را برای عنوان کتاب انتخاب کرد؟ نمی‌دانم. با خواندن جستار اول ناامید نشوید. در واقع از نیمه‌های کتاب دیگر بحث ارتباطی با کتاب ندارد. البته به دوران تحصیل اورول مربوط می‌شود که فکر نمی‌کنم از کتاب هم حرفی شده باشد.

چهار:
تمام آن چهارونیم ستار برای جستارهای مربوط به دوران تحصیل اورول است. واقعا جذاب بود. حتی اگر  خیالی بود هم جذاب بود؛ چه برسد به اینکه واقعا چنین اتفافاتی افتاده باشد. توصیف یک نظام طبقاتی که تنها شانس احتمالی برای فرار از طبقه‌ی پایین به طبقه‌ی بالاتر، پذیرش در آزمون بورسیه است. معادلش در جامعه‌ی امروز ما شاید کنکور باشد. با این تفاوت که امروز دیگر واقعا تحصیل بهترین راه برای کسب ثروت و جایگاه اجتماعی نیست.

پ.ن: در پیاده روی اربعین، در گرمای عصر موکب‌ها که نمی‌شد خواب رفت، این کتاب صوتی را گوش دادم. الان هم که این یادداشت را تمام می‌کنم، ماشین از کربلا به سمت مرز مهران حرکت کرد.
20 صفر 1446
      

        « اولویت با قوانین اقتصادی است!»
این پر تکرارترین جمله‌ی این کتاب کوتاه بود. واقعا لذت بردم. چقدر عجیب است این مطالعات متقاطع. می‌روی توی طاقچه و یک کتاب صوتی کوتاه که طاقچه بینهایت باشد را پیدا می‌کنی و توی صف ارز اربعین گوش می‌دهی. یکهو می‌بینی که دقیقا دارد به مدرن شدن و سرمایه‌دارانه شدن روسیه می‌پردازد و چقدر زیبا این کار را می‌کند! 
سه داستان کوتاه از داستایوفسکی خوانده ام (یا لااقل سه تایش را یادم می‌آید). این، شب‌های روشن و یک اتفاق مسخره. تمساح با اختلاف از همه بهتر بود. لااقل برای منی که این روزها در مورد سرمایه‌دهری می‌خوانم.
      

        یه دوره از حاج آقای قنبریان درباره ی آراء اقتصادی متفکران اسلامی داره که از کانال @hokmranieghtesad توی بله می‌تونید دانلود کنید. متأسفانه این دوره کامل نشده و فقط امام موسی صدر و شهیدمطهری بحث میشه. چهار قسمتی که در مورد شهیدمطهری هست، اهم نکات ایشون مطرح میشه. من این کتاب رو خوندم که بحث تکمیل بشه؛ ولی کمک زیادی نکرد. نکات بدیع و جدید شهیدمطهری رو حاج آقا گفته بود و بقیه ش هم عمدتا نقد مارکسیسم بود که خیلی برام تازگی نداشت.
      

        در توضیحات طاقچه برای این کتاب نوشته شده است که ترسناک‌ترین کتاب دنیا نام گرفته است. به‌نظرم نه‌تنها ترسناک نبود؛ بلکه خود نویسنده هم قصد نوشتن یک داستان ترسناک را نداشته. معمولا داستان ترسناک درگیر یک جزئیات و تصویرسازی‌های رعب آور می‌شود که این متاب از آن مصون بود.
داستان زیبایی بود. تا اواسطش البته. از یک جایی به بعد، روی ریل مشخصی افتاد و هیچ اتفاق غیرمنتظره‌ای را شاهد نبودم. ولی تا اواسطش، واقعا خوب بود. شخصیت‌های جان دار و داستان زیبا و پر جزئیات و غافل‌گیر کننده.
نسخه‌ی صوتی این کتاب افتضاح است. گویندگان اصلا حس متن را منتقل نمی‌کنند! ولی خب، به هر حال کتاب آنقدر خوب نبود که برای نسخه‌ی متنی‌اش وقت بگذارم.
      

        خیلی خلاصه ش اینکه کار در نیومده!

این رمان روایتی هست از حمله روسیه تزاری به سرزمین ترکمن‌ها و شکل گیری جنگی که «گوک‌تپه» اسم گرفته. خب تو این روایت از دلاوری های ترکمن ها و اینها گفته میشه. به طور موازی یک ایده ی دومی هم دنبال میشه که اون هم اهمیت هنر و روح اون و این جور مسائل هست.
اولین اشکال کتاب هم اینه که این دو ایده به خوبی بر هم منطبق نشدند و تا پایان شبیه دو خط موازی حرکت می‌کنند و برخوردی ندارند.
کتاب از نظر تاریخی ارزشمند هست و حتما نویسنده تلاش زیادی براش کرده. اون دو ستاره رو هم به خاطر همین بهش دادم.
کلا پردازش داستان خیلی قوی نبود. نویسنده موقعیت ها و فرصت های زیادی رو برای پرداختن و روح دادن به کتاب از دست داده بود. البته جاهای خوب هم داشتا. ولی در مجموع، من به زور تمومش کردم تا بدون عذاب وجدان برم سراغ رمان بعدی. (از کتاب های نیمه خونده‌ی کتابخونه‌م متنفرم!)