1- چند وقتی است کتاب واقعا بد به تورم نمیخورد. حتی در صوتی ها، چیزی که نپسندم گیرم نمی‌آید. راستش خودم وقتی پروفایل کاربری در بهخوان را ببینم و مردد بشوم که دنبالش کنم یا نه، نگاه میکنم ببینم چطور به کتاب ها امتیاز داده است. اگر به همه پنج ستاره داده و کلی تعریف کرده یا همه را کم داده و نق زده، دنبالش نمیکنم. معلوم میشود که خیلی درست و حسابی نمی‌خواند. حالا پروفایل خودم پر شده از این چهار و پنج ستاره ها.

2- کتاب دوست داشتنی است. جداً. نثر روان، ترجمه خوب، کانتکس جدید (برای من) و در نتیجه جزئیات جدید و باحال، شخصیت‌های پخته، پر انرژی و در حال حرکت و همه چیزهای خوبْ دیگر. حتی تم طنز دارد و بعضی جاها آدم را به قهقه می‌اندازد. البته یک پدیده نیست که بگویم آب دستتان است زمین بگذارید و این رمان را بخوانید یا چیز کاملا متفاوتی نسبت به تمام کتاب ها بود. نه. این خبرها هم نیست.

3- این بند شاید فاش کردن محسوب بشود. کتاب در واقع میتوانست مانیفست لیبرالیزم در معنای فردی (و نه سیاسی یا اقتصادی) باشد. یعنی وقتی جونور به این نتیجه میرسد که من فقط از قبیله سرخ پوست ها نیستم، بلکه از قبیله بسکتبالیست ها، عشق کتاب ها و... هم هستم، دارد به تنوع ابعاد هویتی خودش که جبری نیستند و میتواند با آنها زندگی اش را تغییر بدهد پی برده است. در واقع، انگار که لیبرالیزم دوست دارد همه خودشان و دیگران را این طور ببینند و بدانند.

4- کتاب به طور کلی فضای مثبتی دارد. اگر به کتاب هایی که بهتان شور حرکت و امید به آینده می‌دهند علاقه دارید، گزینه خوبی است.

همین.
      

        آیا داستان در این جلد افول کرد؟ نه. اتفاقاً سیر خیلی خوبی را دارد پیش می‌برد. حلقه‌های زنجیره از گالان تا آلنی، خیلی خوب به هم وصل شده اند. ماجرا دارد به عصر معاصرمان میرسد و این تقریباً یک معجزه در ادبیات فارسی است. ولی به چند دلیل، به جای چهار و پنج، سه و نیم ستاره را کافی می‌دانم:

1- دیالوگ ها آنقدر که در جلدهای پیش حیرت انگیز بودند، در این جلد نبودند. لااقل در این صفحات آخر.
2- قلیچ زیادی مبهم است. آلنی این طور مریدش شده ولی ما جز اسب سواری ماهرانه و تک و توک رفتارهای پخته و عاقلانه جزئیات بیشتری از زندگی اش دریافت نمیکنیم.
3- نمیدانم. اصلا چرا از من دلیل میخواهید؟ نمیدانم والا. من سه جلد قبل را بیشتر دوست داشتم. همین. نمی‌دانم تأثیر وقفه ده روزه ای بود که در وسط خواندن این جلد افتاد یا چیز دیگر. خاطرم هست که اوایل جلد را خیلی دوست داشتم ولی آخرهایش به اندازه ی جلدهای پیش من را نگرفت. همین.
      

        1- بعضی وقت‌ها نسبت دادن یک عدد از پنج به یک کتاب برایم سخت است. عذاب وجدان می‌گیرم. میدانم این کتاب را دوست نداشتم چون برای من نوشته نشده بود، نه اینکه کتاب بدی بوده باشد. پس به چه حقی بگویم مثلا یک ستاره بیشتر استحقاق ندارد؟ لذا خنثی ترین عدد که 2.5 باشد را اختصاص دادم.

2- کتاب گاهی نکته های جالبی دارد. شخصیت هایش برای یک رمان پست مدرنی خوب است ولی در نسبت با آدم های پُرِ واقعیِ رمان‌های کلاسیک خیلی جذاب نیستند. داستان سورئال است و چه چیزی بدتر از این؟ برخی جزئیات را هیچ وقت نمیفهمی چرا این طور بود. قانون  «تفنگ روی دیوار یک جا باید شلیک کند» چخوف، اصلا رعایت نمی‌شود. خب، این یعنی کتاب بد است؟ نه، در پارادایم خودش احتمالا کتاب خوبی است ولی من چون توی آن پارادایم نیستم، نمی‌توانم قضاوت کنم. به هر حال، پارادایم‌ها با هم گفت و گو نمی‌کنند!

3- یک اعتراف هم اینکه آخرهای گوش دادن به این کتاب صوتی، مصادف شد با شروع باشگاه رفتن من. چون اهل موسیقی نیستم در باشگاه هم کتاب گوش دادم و بعضا تکه پاره شد و با دقت گوش نکردم. یک اعتراف دیگر هم اینکه بعضی جاها کتاب شگفتی آفرین بود. ولی آنقدر تکه تکه بود به آدم حال نمی‌داد.
      

        1- کتاب بسیار جذاب است. این را همین اول بگویم. قلم نویسنده خوب است، وقایع جدا ارزش خواندن دارند، هیجان کافی وجود دارد و داده‌های جدیدی که نمی‌دانیم. از جمیع این جهات کتاب جذاب است. در موادر بعدی، بیشتر به علل آن یک ستاره ای که ندادم میپردازم و تمام تلاشم را میکنم تا جایی که راه دارد، داستان را فاش نکنم؛ اما فقط تا جایی که راه دارد!

2- موقعیت نویسنده بسیار ویژه است. با کتابی چون «کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم» مقایسه اش نکنید. هر دو از زبان زن(ان) زندگی کرده در حکومت‌های کمونیستی است؛ اما آن کتاب قصه کسانی است که در طبقه فرودست کمونیسم بودند و این کتاب قصه کسی است که همسر یکی از فرادستان است! مشکل این است که انتظار میرود کسی با چنین موقعیتی، حرف های خیلی بیشتری برای گفتن داشته باشد. نه اینکه بد روایت کرده باشد، اما به هر دلیلی چون خودش را خیلی با کار همسرش قاطی نمیکرده و شاید اصلا نمیتوانسته، قصه جزئیات مهمی را به آدم نمیدهد.

3- روایت کردن تاریخ همیشه این ضعف بزرگ را دارد که ناگزیر است از روایت نکردن تاریخ. یعنی حتما چیزهایی در سرگذشت پراگ، از دوران نازیسم تا همین اواخر کمونیسمش هست که ما اثری از آنها را در این کتاب نمی‌بینم. در جایی، وقتی که نویسنده از مشکلاتش حرف میزند، عکسی از آن دوران خود گذاشته که در آن لباس بسیار شیکی پوشیده است! خب، نشد دیگر.

4- چیزهای دیگری در ذهن داشتم ولی الان از ذهنم رفت. پس همین. تمام.
      

        1- این تقریبا برایم به یک عادت تبدیل شده که هر بار مشهد می‌آیم، یک کتاب کوتاه از کتاب‌فروشی‌های حرم یا اطرافش بخرم و در همان سفر هم بخوانم. معمولاً کتب اخلاقی را انتخاب می‌کردم، ولی این بار، اتفاقا این کتاب چشمم را گرفت.

2- این اولین تجربه من از آثار شهید دیالمه که ظاهرا همه سخو‌رانی هستند، بود. پیش از این می‌دانستم که به روشن فکری و پخته بودن معروف است و ظاهرا پیش‌بینی‌هایی درباره انقلاب کرده که محقق شده اند.

3- حرف حساب کتاب برای جوان انقلابی امروز، خیلی جدید نیست و شاید تکراری به‌نظر برسد؛ اما فکر می‌کنم چنین افق نگاهی در انقلابیون آن زمان انگشت شمار بوده است. از این جهت هیجان انگیز است.

4- وقتی این کتاب را می‌خوانید، متوجه می‌شوید که خیلی از حرف‌های داغ امروز که جدید به‌نظر می‌رسند، آن موقع هم بوده است. مثلا بر ما مسلم است که امام هرچه بود، تنها نبود! از سرباز صفر تا سردار و عالم و همه جور آدمی در رکابش داشت. ولی شهید در نصف صحبتش سعی می‌کند تبیین کند که چرا یک عده اینقدر اصرار دارند که بگویند امام تنها شده و کسی را ندارد!

5- چون خیلی تاریخ معاصر ایران را نمی‌دانم، کامل نفهمیدم و نتوانستم حرف‌ها را بر اشخاص کامل تطبیق بدهم.
      

        وقتی جستار اول این کتاب را در باغ کتاب خواندم و داشتم از خوش حالی و هیجان روی ابرها پرواز می‌کردم، یکی از کارکنان مجموعه آمد و تذکر داد که لطفا از هر کتابی بیشتر از دو سه صفحه را نخوانید! حق داشت بنده خدا. تقریباً سه ساعت بود که آنجا بودم و چند ده جلد کتاب را زیر و رو کرده بودم و از خیلی‌هایشان هم تکه‌های زیادی خوانده بودم. می‌خواستم برای طرحی به اسم «کتاب ماه» که مربوط به محیط کارم هست و به تازگی مسئولش شده بودم، چند سری کتاب بخرم. باید انتخاب می‌کردم. نمی‌دانم بگویم خوش‌بختانه یا متأسفانه، کل کتاب را بر اساس جستار اولش قضاوت کردم و بعدا در نمایشگاه کتاب 16 جلد خریدم.

جستار اول این کتاب که همان دیدار اتفاقی با دوست خیالی است، واقعا عالی ست. یکی از بهترین‌هایی که خوانده ام. اما در ادامه‌ی کتاب، فقط چند جستار خوب پیدا می‌شود. من فقط «صندلی راننده»، «مردم به دکتر مراجعه می‌کند» و تا حدی هم «اعتصاب فرانسوی» را دوست داشتم. بعضی را حتی نیمه رها کردم.

واقعیت این است که کتاب زیادی در فضای خارج از ایران (حال چه آمریکا و چه فرانسه و چه...) سیر می‌کند و بعضی وقت‌ها به سختی می‌شود ارتباط گرفت. خیلی از جستارها یکهو زیادی پیچیده می‌شدند و از داستان تهی. این بود که دیگر هیچ لذتی نداشتند. انتظار داشتم جستار «اطلاعات» که در مورد اینترنت و حوزه پژوهشی من است برایم جالب باشد؛ ولی الان حتی یادم نمی‌آید موضوعش چه بود. القصه، سه ستاره‌ای که دادم، برای همان سه جستار خوبش بود؛ مخصوصا جستار اول.
      

        1. صوتی این کتاب را گوش دادم. از یک طرف، ارزش کاغذی خواندن هم داشت و از طرف دیگر، آنقدر برخی شخصیت‌ها خوب اجرا شده بودند که یک ارزش افزوده نسبت به نسخه کاغذی محسوب می‌شد.

۲. کتاب عجیب و متفاوتی برای من بود. شخصیت ها را خیلی دوست داشتم. در مقدمه ترجمه آورده شده است که چندین منتقد به عنوان یکی از خنده دار ترین کتاب ها از آن اسم برده اند؛ ولی واقعیت این است که بیشتر از خنده دار، می‌شود گفت «نمکین» است. آدم را به ندرت به قهقه می‌اندازد.

3. ما ها فضای آمریکای 70-80 سال پیش را نمیفهمیم، احتمالا بخش های زیادی از این کتاب را هم به اندازه کافی نمیفهمیم (یک ستاره کمتر برای همین است). شاید دلیل قهقه نزدن ها هم همین باشد!

4. شاید از اینجا به بعد اسپویل باشد. قطعا شخصیت اصلی داستان ایگنیشس است؛ اما قهرمان داستان، آقای لیوای هست. یک آدم معمولی با محسابه عقلایی که گیر یک مشت آدم دیوانه افتاده است. منفورتر از خانم لیوای برایم قابل تصور نیست و جدا میخواهم چنین شخصیتی را پاره پاره کنم.

5. کتاب جدا ابعاد عمیق زیادی دارد و خیلی قابل تأمل است. شاید روزی یک بار دیگر کاغذی اش را خواندم و بیشتر به چیزهایی که خوب نفهمیده ام، دقت کردم.
      

        باید از این به بعد، وقتی از نادر ابراهیمی چیزی می‌خوانم، یک قلم و کاغذ بگذارم کنار دستم تا چیزهایی که برای این یادداشت به ذهنم می‌رسد را بنویسم. در واقع، وقتی می‌خواهم درباره کل کتاب صحبت کنم، فقط بهت زده‌ام. چطور ممکن است؟ واقعا چنین کتابی چطور ممکن شده است؟
اول اینکه قهرمان‌های نادر ابراهیمی، هیچ کدام معصوم و کامل مطلق نیستند و اتفاقاً اصلاح و به‌روزرسانی می‌شوند. این را خیلی دوست دارم.
دوم (و شاید آخر!) اینکه، جداً به عشقی شبیه عاشقانه‌های نادر نیاز دارم و حتی شاید به نفرتی شبیه نفرت قصه‌های نادر. انگار چنین احساست واقعی و عمیقی، فقط مال قدیم‌ها است. در این زندگی مکانیکی و تنظیم شده‌ی ما، واقعاً چنین عشقی پیدا می‌شود؟ نمی‌دانم. اصلاً دل‌ها برای این حجم از احساسات پخته نیست. ما، تربیت شدگان نظام تربیتی معیار، کودن‌تر از آن هستیم که بتوانیم این طور عاشق شویم. این حسرت بزرگی است.
خیلی برای جلد بعد نگرانم. نگران اینکه به سرازیری بیوفتد. تا اینجا، هر جلد واقعا شگفتانه بوده و برگ جدیدی رو کرده که اصلاً فکرش را نمی‌کردم. خیلی می‌ترسم از اینکه دلم را بزند. خدا کند نادر کار را خراب نکرده باشد.
      

        1. این کتاب کوتاه همین امروز به دستم رسید و همین امروز خواندمش. مدت‌ها بود که چنین کاری نکرده بودم و از اینکه (با هر سختی که داشت) انجامش دادم، راضی هستم.

2. این کتاب را نباید یک کتاب اقتصادی و یا حتی اقتصاد سیاسی فرض کرد؛ بلکه بیشتر اثری در حوزه فلسفه سیاسی است. لذا بیشتر از اسمیت و کینز و امثالهم، به فوکو و بودریا و ژیژک ارجاع میدهد.

3. واقع گرایی سرمایه دارانه تقریبا همان پست مدرن است؛ لایه فرهنگی و ایدئولوژیک اقتصاد سرمایه داری.

4.  شاید بتوان ایده اصلی کتاب را در این جمله از خود کتاب پیدا کرد: ... واقع‌گرایی سرمایه‌دارانه متضمن تسلیم شدن در برابر واقعیتی بی‌نهایت تغییر پذیر است که می‌تواند در هر لحظه پیکربندی‌اش را عوض کند. (ص۸۵) همان طور که گفتم، آنچه کتاب در پی تبیین آن است، بسیار به آنچه ما از واژه پست مدرنیسم متوجه می‌شویم نزدیک است. جهانی که در آن هیچ تمرکزی وجود ندارد. خیر عمومی معنا ندارد. ارزش محوری، بی ارزش بودن است. در واقع هر کسی ارزش هایی دارد ولی قرار نیست تا ابدا آنها را داشته باشد. همه این سیالیت، ناشی از تسلیم شدن بشر پست مدرن در برابر «واقعیت» جهان هستیم. آنچه اصیل است، واقعیت است و بقیه چیزها اهمیتی ندارند. در واقعیت هم هیچ ارزشی وجود ندارد. البته کتاب سعی دارد توضیح بدهد که اتفاقا خیلی هم ارزش‌ها وجود دارد که همه برآمده از سرمایه‌داری و ناشی از آن هستند.

5. حال کتاب برای توضیح این ایده‌ی خود از جهات مختلفی به سمت موضوع حمله می‌کند. هر چیزی را دستاویز می‌کند تا منظور خود را برساند. از نقش دولت در جهان پسافوردیسم گرفته تا رشد بیماران روانی در دهه‌های اخیر. سرمایه داری همواره سعی می‌کند چنین اتفاقاتی را به «فرد» و کوچک ترین عضو ممکن نسبت بدهد؛ اما کتاب توضیح می‌دهد که ما درگیر یک فساد سیستماتیک هستیم و توصیه‌های اخلاقی برای رفتار بهتر تک تک افراد، کمک خاصی نمی‌کند.

6. کتاب آسان نبود. پر از ارجاع به فیلم‌ها و سریال‌هایی که ندیده بودم و تقریباً هیچ شناسی هم برای دیدنشان نداشتم! از بس معمولا قدیمی بودند. لذا نمیتوانم ادعا فهم کامل کتاب را بکنم. آنچه گفتم، برداشت خودم بود.
      

        بد نبود. زیادی تفلسف می‌کرد. در واقع خیلی کمتر از اینکه قصه بگوید تفلسف می‌کرد و تناسب مورد نیاز رعایت نشده بود. ولی نکات و ایده‌های خوبی داشت. از جذابیت‌های جستار، این است که یک چیزی را مدت‌ها درون خودت حس می‌کردی ولی نمی‌فهمیدی دقیقا چیست. یکهو یکی می‌آید آن را صورت بندی می‌کند و برایت توضیح می‌دهد. از این چیزها داشت. همچنین کمی تنهایی و بدبختی انسان غربی را می‌شود در این کتاب دید.
      

        در واقع کتاب را تمام نکردم. از بخش دوم به بعد ادبیات کتاب خیلی سخت تر شد. کمی مسئله ترجمه است اما به نظرم خود کتاب هم آسان نوشته نشده. بخش های مختلف را تورق کردم. بعضی مباحث را از قبل میدانستم؛ ولی باز هم وقتی از روی کتاب مطالعه می‌کردم، منظورش را متوجه نمی‌شدم! این است که فعلا بی خیالش شدم. شاید بار دیگر با دقت بیشتری خواندم.
      

        گاهی گمان نمی‌کنی ولی خوب می‌شود
گاهی نمی‌شود که نمی‌شود که نمی‌شود

از سر شب این شعر توی مغزم تکرار می‌شود. اهل شعر هم نیستم. نمی‌دانم چرا. مجموعا اینکه حال نوشتن ندارم. خیلی خوب بود ولی نه به خوبی جلد یک. با این حال، دلم نمی‌آید کمتر از 5 ستاره بدهم.
      

        جزو لیست «عمراً بخوانم»م بود. از اسمش و حتی اسم نویسنده اش (دومی را واقعا نمی‌دانم چرا!) معلوم بود از این کتاب‌های عاشقانه‌ی آبکی است که عاشق، مورد بی‌لطفی معشوق قرار گرفته و قرار است شاهد صفحات متمادی، خودخوری و حرف‌های پر از عشق و سوز و البته ناله‌ی عاشق باشیم. دو نفر که اصلا معلوم نیست در چه جهانی زندگی میکنند و جز خودشان در مورد هیچ چیزی صحبت نمی‌شود.
با این وجود، پیشتر هم گفتم که در کتاب صوتی سخت نمیگیرم و اگر هم از کتابی خوشم نیامد، خب، رها می‌کنم. تا حالا هم از این قاعده بد ندیده ام. مثل همین کتاب که واقعاً عالی بود.
در واقع نیم ستاره ای که کم کردم به خاطر اسم مزخرف و بازارپسندش هست. کتاب واقعا فکر دارد و عجیب اینکه از فکر پشت سرش هم خوشم می‌آید. یک ایده‌ی فمنیستی لوس و مسخره نیست و اتفاقا خیلی واقعی به توصیف احساسات زن و بی‌مهری‌هایی که می‌بیند می‌شود. داستان کاملاً کانتکس دارد و زیادی هم دارد. هم شخصیت ها ارمنی ایرانی هستند که خب، خیلی جدید و متفاوت است. هم در ایام قبل از انقلاب، در محله شرکت نفت اتفاق می‌افتد که باز هم جدید است و ما معمولا چیز زیادی در موردش نمی‌دانیم. هم تنوع شخصیتی خوبی دارد و هم چیزهای دیگر. حتی پایان داستان هم خوب بود. از کسی که اسمش زویا باشد، بی خود و بی جهت انتظار داشتم که یک پایان زرد خانمان برافکن غیرواقعی برای داستان ترسیم کند؛ ولی اتفاقاً خیلی هم واقعی و خوب بود. دست مریزاد.
      

        یک بار دیگر هم مصطفی مستور را به اندازه کافی دوست نداشتم. فرایند داستان جذابیت‌ها و خلاقیت‌هایی داشت. برخی توصیفات و حتی جملات خوب بودند مثل این: تهران مثل یه فیلم سینمایی می‌مونه که هرکی می‌بینه دلش می‌خواد بزنه زیر گریه. ولی از خجالت بقیه کسایی که دارن فیلم رو می‌بینن این کار رو نمی‌کنه!
ولی پایان بازی که نفهمیدم چه شد. و حتی خود داستانی که خیلی نفهمیدم چه می‌گفت. شاید مال آدم حسابی هاست که خیلی حالیشان می‌شود. ما که نمی‌شود!
      

        کتاب عجیبی بود واقعا. برام متفاوت بود. شبیه بقیه‌ی روسیایی که خونده بودم نبود. 5 ستاره رو نه به این خاطر که خیلی عالی بود (که بود)، بلکه بیشتر به خاطر متفاوت بودنش دادم. با اینکه صوتی گوش دادم کامل جذبم کرد. این رمان در مورد هنر برای هنر، رباخواری، فقر و چیزهای دیگه صحبت کرده و نکرده. البته سه ساعت و خرده‌ای بود و نمی‌دونم چطور 84 صفحه هست کاغذی ش!

این قسمت فاش کردن محسوب میشه:
به نظرم حتی یک تلاشی بود برای نشون دادن رابطه مستقیم بین عالم ماده و عالم معنا. تابلوی پیرمرد، یه امر شیطانی بود که هرجایی میرفت روح شیطانی خودش را می‌آورد. همه احساس می‌کردن این یک اتفاق فرا مادیه. ولی در واقع، پشت تابلو سکه‌های رباخواری قرار داشت؛ یه پول کثیف. انگار که اون نحسیه به خاطر پول کثیف پشتش هست و اگر یک روحانیت پلیدی داره، به خاطر جسمانیت پلیدش هست! یه همچین چیزی. شاید.