بریده‌ کتاب‌های نرگس

حیوان ضاحک... این که می‌گویند حیوان ناطق، عوضی است. خیالت مورچه‌ها با هم حرف نمی‌زنند؟ ندیده‌ای وقتی توی صف به هم می‌رسند، دو ساعت می‌ایستند و حال و احوال می‌کنند؟ پایانه‌های عصبی و گیرنده‌های شیمیایی! حرف مفت است. می‌ایستند و حال و احوال می‌کنند. آن‌ها هم نطق دارند... آدم و حیوان فقط در خندیدن توفیر می‌کنند. آدم‌ها -اگر آدم باشند- می‌فهمند که به همه چیز بایست خندید.

ویرانی بخشی از دنیاست؛ اگر برابر آبادی نباشد، عاقبت هر آبادی است. سرانجامی محتوم که سراغ‌مان می‌آید، اگر نه امروز و فردا، عاقبت با مرگ می‌آید. در نهایت ما چیزی جز مصالح یک ویرانه نیستیم. ستون‌ها و طاق‌هایی که می‌ریزد، آجرهایی لق، الوارهایی که درون‌مان می‌پوسد و دیوارهایی که می‌رمبد. هر کاری کنیم در نهایت به این ویرانه خواهیم رسید. هر چه بکوشیم محکم باشیم، با سرستون‌های ابدی و تیرهایی مستحکم، ویرانه‌ای باشکوه‌تر می‌سازیم، اما این چیزی از عاقبت ویرانه بودن‌مان در این زندگی نمی‌کاهد.

گفت: «قرار نیست بمیری. می‌دونی چرا؟ چون آدم از دل‌شکستگی نمی‌میره. بذار یه چیزی نشونت بدم.» این را گفت و به اتاقش رفت و با قوری ژاپنی که شکستگی عجیبی داشت، برگشت. «یادت می‌آد کی خریدمش؟» سرم را به علامت بله تکان دادم. «می‌دونی چطور ساخته می‌شه؟» نمی‌دانستم. «این هنر کینتسوگی ژاپنیه. ببین چطوری ترک‌ها با لاک طلایی تعمیر می‌شن؟ توی این هنر ترک‌ها بسته می‌شن ولی اون‌ها رو نمی‌پوشونن یا کاری نمی‌کنن که ظرف‌ها نو به نظر بیان. در عوض، به‌عمد آسیب رو برجسته‌تر می‌کنن. این نوع قوری خیلی طرف‌دار داره و بعضی‌ها از روی عمد ظرف‌های خودشونو می‌شکنن تا این هنر رو به کار بگیرن و کاسه‌ها و گلدون‌های معمولی‌شون رو به یه اثر هنری عالی تبدیل کنن. به نظر خیلی‌ها گلدون از قبلش هم قشنگ‌تر می‌شه.» «ولی شکسته.» «آره گوئینور. و باز هم می‌تونه خوشگل باشه.» آن موقع بود که فهمیدم چرا پدرم قوری ترک‌خورده‌اش را دوست داشت. زیبا و غیرعادی بود. مثل داستان زندگی ما. و پدر من گواه زنده‌ی این فرضیه بود، نه؟ هیچ‌کس از دل‌شکستگی نمی‌مرد. با همه‌ی این‌ها قوری شکسته باز هم می‌تواند زیبا باشد ولی هرگز مثل قبل نمی‌شود، نه؟

پدر و مادرها به‌ندرت فرزندانشان را رها می‌کنند، بنابراین بچه‌ها آن‌ها را رها می‌کنند. می‌روند. دور می‌شوند. لحظاتی که قبلاً معرف والدین بود -تأیید مادر، سر تکان دادن پدر- با لحظات حاوی دستاوردهای خودشان پوشانده می‌شود. بچه‌ها تنها بعد از آنکه پوستشان شل و قلبشان ضعیف شد، پی می‌برند که سرگذشت و دستاوردهای خودشان، مثل سنگی بر سنگ‌های دیگر، در زیر آب‌های زندگی‌شان، تکیه بر سرگذشت‌های پدران و مادرانشان دارد.

کاپیتان گفت: «قربانی. تو یک قربانی دادی. من هم یک قربانی دادم. همهٔ ما قربانی می‌دهیم. ولی تو برای قربانی خودت عصبانی هستی و مدام به چیزی فکر می‌کنی که از دست داده‌ای. نفهمیدی. قربانی بخشی از زندگی است. باید این‌طور باشد. نباید از آن پشیمان شد. باید استنشاقش کرد. قربانی‌های کوچک. قربانی‌های بزرگ. مادری کار می‌کند تا پسرش به مدرسه برود. دختری به خانه برمی‌گردد تا از پدر مریضش مراقبت کند. مردی به جنگ می‌رود...»

«مردن پایان همه‌چیز نیست. ما فکر می‌کنیم هست. ولی آنچه در زمین اتفاق می‌افتد، فقط شروع است.» ادی سرگشته نگاه کرد. کاپیتان گفت: «فکر می‌کنم مثل ماجرای آدم و حوا در کتاب مقدس باشد. مثل شب اول آدم در زمین، وقتی دراز کشید تا بخوابد. فکر می‌کند همه‌چیز تمام شده، مگرنه؟ نمی‌داند خواب چیست. چشم‌هایش دارد بسته می‌شود و فکر می‌کند دارد از این دنیا می‌رود. درست است؟ اما این‌طور نیست. صبح روز بعد بیدار می‌شود و دنیای جدید و تازه‌ای برای کشف دارد، ولی چیز دیگری هم دارد. دیروزش را دارد.» کاپیتان لبخند زد: «سرباز، به‌ نظر من، برای همین است که به اینجا می‌رسیم. بهشت همین است. آدم می‌تواند دیروزهایش را معنی کند.»

هیچ عمری هدر نمی‌رود، تنها زمانی که هدر می‌دهیم، زمانی است که فکر می‌کنیم تنهاییم.

هرگز پرسیده‌ای وقتی دیگران می‌میرند چرا مردم جمع می‌شوند؟ چرا احساس می‌کنند باید این کار را بکنند؟ برای اینکه جان آدمیزاد، در عمق وجودش می‌داند که همهٔ زندگی‌ها همدیگر را قطع می‌کنند. اینکه مرگ فقط یکی را نمی‌برد. وقتی مرگ کسی را می‌برد، شخص دیگری را نمی‌برد. در فاصله کوتاه بین برده شدن و برده نشدن، زندگی خیلی‌ها عوض می‌شود. می‌گویی باید تو به جای من می‌مردی. ولی در طول زندگی‌ام روی زمین، انسان‌هایی هم به جای من مرده‌اند. هر روز این اتفاق می‌افتد. وقتی صاعقه یک دقیقه بعد از رفتن تو می‌زند، یا هواپیمایی سقوط می‌کند که ممکن بود تو در آن باشی. وقتی همکارت مریض می‌شود و تو نمی‌شوی. فکر می‌کنیم این چیزها تصادفی است. ولی برای همه‌شان تعادل وجود دارد. یکی می‌پژمرد؛ دیگری رشد و نمو می‌کند. تولد و مرگ بخشی از یک کل است. به همین خاطر است که به سمت کودکان و مراسم خاک‌سپاری کشیده می‌شویم.

گاهی اوقات، کودک به‌خاطر احترامی که برای والدش قائل است -که ناشی از یک نگرش فرهنگی و طبیعی است- جرئت نمی‌کند به این فکر کند که بزرگ‌ترها هم اشتباه می‌کنند. او ترجیح می‌دهد فکر کند که خودش آدم‌بده است، و این چیزی است که یک آرامش درونی خیالی و یک احساس گناه هشیار در او به وجود می‌آورد، اما باعث می‌شود که این اتهام‌زنی‌ها به والدینش غم و اندوهی در او به وجود نیاورد. اغلب کودک در برابر والد بدرفتار، جایگاه محافظت‌کنندهٔ او را کوچک نمی‌شمارد چون کودک نیاز حیاتی دارد که یک تصویر خوب از والدش داشته باشد. کودک قربانی بدرفتاری ممکن است در زندگی روانی‌اش تصویر خیلی دوست‌داشتنی‌ای از والدش بسازد؛ تصویری که ساده‌لوحانه است و در آرمانی‌سازی والدش نقش دارد.

وقتی بزرگسال انگی به کودک می‌زند، این خطر هست که او بخواهد مطابق آن نقش رفتار کند، خودش را مقصر بداند و جایگاه سپر بلا را بپذیرد. به نظر می‌رسد که گاهی اوقات کودک وسوسه می‌شود که خودش را تسلیم کند و حرف‌های متهم‌کنندهٔ والدینش را بپذیرد. برای او خیلی آسان‌تر است که دیگر نجنگد و خود را مقصر گناهی بداند که هیچ‌گاه مرتکب نشده است.

Nobody likes being alone. I just hate to be disappointed.

به‌زودی فهمیدم که اندوه چطور اطرافیان اندوه‌زدگان را غربال می‌کند و از نو فراهم می‌آورد، چطور دوستان محک می‌خورند، چطور بعضی‌ها قبول می‌شوند و بعضی رد. دوستی‌های قدیمی ممکن است با غصه‌های مشترک قوام یابد؛ یا ناگهان خفیف به نظر برسد.

ما با مرگ -آن چیز پیش‌پاافتادهٔ بی‌همتا- خوب کنار نمی‌آییم. نمی‌توانیم مثل باقی چیزها مرگ را بخشی از یک قاعدهٔ کلی ببینیم. به قول ادوارد مورگان فورستر، «یک مرگ ممکن است خیلی واضح و مشخص باشد اما هیچ کمکی به درک باقی مرگ‌ها نمی‌کند.» لذا از اندوهی که به دنبالش می‌آید هم هیچ تصوری‌ نخواهیم داشت: نه فقط از عمق و طولش، که رنگ و جنسش، فریب‌ها و امیدهای واهی‌اش، اعتیاد به تجربه‌اش.

هر داستان عاشقانه، بالقوه، داستان اندوه نیز هست.