بریده‌های کتاب امیرعباس افضل زاده

از آنجا که منافع و دغدغه‌های مشترک به آگاهی و باورهای مشترک وابسته‌اند، بررسی اینکه جوامع چگونه متوجه می‌شوند مسائل مختلف چه تاثیری بر آنها می‌‌گذارند مهم است. تصادفی نیست که بخش اعظم کار رهبران کنش جمعی برجسته‌تر کردن مشکلات و «آگاه کردن» پیروان از منافع‌شان است.

منافع و دغدغه‌های پیچیده نیازمند ترسیم نوعی نقشه‌اند که نتایج کنش جمعی را به آن خواسته‌های اساسی وصل کند. مثلا پیشگیری از اقدامات تروریستی در خاک آمریکا به نفع آمریکایی‌ها است اما اینکه کسی بخواهد برای پیشگیری از تروریسم به عراق حمله کند مستلزم مجموعه‌ی اعتقا‌دیِ پیچیده‌ای است. در این مثال‌ها، باورها حلقه‌ی اتصال نتایج و منافع می‌شوند.

قصه می‌تواند به وجدمان بیاورد، باورهایمان را تغییر دهد و منافع‌مان را تعریف کند، از جمله منافع غیر خودمحوری که اغلب مبنای کنش جمعی می‌شوند.

قصه‌ها به تجربه‌ی ما «معنا» می‌بخشند. رویدادها وقتی معنادارند که بشود آنها را در روایت بزرگتری درباره‌ی خودمان یا جهانمان بگنجانیم یا از آنها به چنین روایتی برسیم. قصه‌ها هویت ما را می‌سازند و دست آخر، محرک کنش‌های ما هستند.

قصه‌ها فقط پوسته‌ی سیاست نیستند، قلب سیاست‌اند و مخصوصا نقشی محوری در مسئله‌ی اصلی سیاست یعنی کنش جمعی ایفا می‌کنند.

پیش از این که کنش جمعی ممکن شود اعضای گروه باید منفعتی مشترک در تحقق یک هدف داشته باشند اما چنین چیزی اصلا مسلّم و بدیهی نیست.خیلی وقت‌ها اولین چالش ما «برساختنِ خیر جمعی» است. مثلا حفظ محیط زیست برای همه دغدغه‌ای جدی نیست اما اگر بتوانیم این هدف را خیر جمعی معرفی کنیم، تحقق آن برای افراد بیشتری اهمیت می‌یابد.

در مواقعی مشارکت در کنش جمعی بر عدم مشارکت و روگردانی ترجیح دارد که تعداد همکاری‌کنندگانِ دیگر کافی باشد. مسئله در چنین مواردی مسئله‌ی «خاطرجمعی» است: اگر فکر کنیم دیگران همکاری می‌کنند ما هم چنین می‌کنیم اما اگر درباره‌ی همکاری دیگران تردید داشته باشیم روگردانی وسوسه‌انگیز می‌شود.

هنجارهای فرهنگی و اجتماعی نهفته در شبکه‌های ارتباطی ما سبب مقاومتی مصرانه در برابر تغییر است. داستان تغییر این است که چگونه افرادی که بیش از همه به راهکارهای جدید نیاز دارند، بیشتر اوقات در برابر آن مقاومت می‌کنند. اگر محصولات و ایده‌های جدید بخواهند باورها و هنجارهای تثبیت‌شده اجتماعی را تهدید کند، به راحتی پذیرفته نمی‌شود.

ستاره‌های اجتماعی هرچند ارتباطات گسترده‌ای دارند، آخرین گام در فرآیند تغییرند.

در دهه ۷۰ میلادی، جامعه‌شناسان به حقیقت تازه‌ای در زمینه‌ی انتشار اطلاعات دست یافتند. این انقلاب فکری بعدها به دانش شبکه‌ها مشهور شد. مهم‌ترین نکته این بود: ستاره‌های اجتماعی که ارتباطات گسترده‌ای دارند، دلیل انتشار اطلاعات نیستند، بلکه مخاطبان این ستاره‌ها و مخاطبانِ آن مخاطبان و مخاطبانِ آن‌ها انتشاردهندگان اطلاعات‌اند و این زنجیره‌ی مخاطبِ مخاطب تا حاشیه‌ای‌ترین مخاطبان ادامه دارد و الگوی هندسی عظیمی را شکل می‌دهد که زیربنای جوامع است.

در شبکه‌های ارتباطی، افراد حاشیه‌نشین «تاثیرات متقابل» کمتری از اطرافیان خود می‌پذیرند؛ از این رو، همان چند پذیرنده‌ی معدود اولیه یک نوآوری، بیشترین درصد مخاطبان شبکه اجتماعی آنها را تشکیل می‌دهند. تغییرات اجتماعی اینگونه شتاب می‌گیرد. هنگامی که یک نوآوری از بخش حاشیه‌ای شبکه شروع به گسترش می‌کند و آنقدر رایج می‌شود که حتی اینفلوئنسرها را هم که با افراد زیادی در ارتباطند به توجه وامی‌دارد.

هر چه آدم‌ها با افراد بیشتری در ارتباط باشند، سخت‌تر می‌توان مجابشان کرد فکر یا رفتاری جدید معقول است. ذهنیت آنها زمانی تغییر می‌کند که تعداد زیادی از مخاطبانشان به آن فکر یا رفتار روی بیاورند.

ارزش یک حرکت به این است که تعداد زیادی از اطرافیانتان آن را بپذیرند. هرگونه حرکت اجتماعی که ممکن است به آن روی بیاورید، رفتاری است که به هماهنگی با دیگران وابسته است. چند نفر باید از یک رفتار استفاده کنند تا شما بپذیرید این حرکت رایج شده است و در نتیجه خودتان هم آن را انجام دهید؟ پاسخ نسبی است و به اندازه‌ی شبکه اجتماعی شما بستگی دارد.

اساس تغییرات اجتماعی موفق اطلاعات نیست، هنجارهاست. شبکه‌های اجتماعی لوله‌های رابطی نیستند که افکار و رفتارها را از شخصی به شخص دیگر منتقل کنند، بلکه همچون منشورهایی‌اند که نوع نگاه ما به آن رفتارها و تفسیرمان از آن اندیشه‌ها را تعیین می‌کنند.

تغییرات اجتماعی به مراتب پیچیده‌تر از همه‌گیری ویروس است. افکار و رفتارهای نوآورانه مثل ویروس پخش نمی‌شود. مواجهه صِرف با آنها برای آلوده کردنتان کافی نیست. هنگامی که در معرض فکر یا رفتار تازه‌ای قرار می‌گیرید، به طور غیر ارادی آن را نمی‌پذیرید. در واقع باید درباره پذیرفتن یا نپذیرفتن آن تصمیم بگیرید. به علاوه، این تصمیم‌گیری اغلب دشوار و احساسی است.

چون این شخص ذوق مِیگساری و نقاشی و موسیقی و مجسمه‌سازی و استنجای با کاغذ داشت و اسلام دست و پایش را توی پوست گردو گذاشته بود و برعکس از تعدد زوجات و صیغه و روضه‌خوانی و مرثیه و مداحی و تعزیه و نوحه‌خوانی و تکدی و تسلیم و رضا و روزه و زوزه و مُرده‌پرستی و تقیّه و محلل و غسل میت در آب روان و استحباب تحت الحنَک شکار بود، با خودش گفت: «راستش این عربهای سوسمارخور بد دَک و پوز بوگندو دیگر شورش را در آورده‌اند. تا حالا هر غلطی می‌کردند، دندان روی جیگر می‌گذاشتم. من حاضر نبودم تمام دستگاه بخور و بچاپ خلافت را با یک موی زهار فندق تاخت بزنم اما حالا که سگ نازنینم را به جرم اینکه پر و پاچه این مردکه جلاد را گرفته، کشتند، پدری ازشان دربیاورم که توی داستانها بنویسند.

علمای این دین مجبورند از صبح تا شام با زبان ساختگی عربی سر و کله بزنند و سجع و قافیه‌های بی‌معنی و پُرطمطراق برای اغفال مردم بسازند و یا تحویل هم بدهند. سرتاسر ممالکی را که فتح کرده‌اند، مردمش را به خاک سیاه نشاندند و به نکبت و جهل و تعصب و فقر و جاسوسی و دورویی و تقیه و دزدی و چاپلوسی و کون آخوندلیسی مبتلا کردند و سرزمینش را بشکل صحرای برهوت درآوردند. درست است که عرب پست‌تر از این بود که از این فضولی‌ها بکند و این فتنه را جاسوسان یهودی براه انداختند و با دست خودشان درست کردند برای اینکه تمدن ایران و روم را براندازند و به مقصودشان هم رسیدند، اما مثل عصای موسی که مبدل به اژدها شد و خود موسی ازش ترسید، این اژدهای هفتاد سر هم دارد دنیا را می‌بلعد.