بریده‌های کتاب فهیمه

روان‌پزشک‌ها به سیزیفی تنها که تخته‌سنگی را بالای کوه می‌کشد چه می‌توانند بگویند؟ می‌گویند اگر فلوکستین مصرف می‌کرد تخته‌سنگ را مشتاقانه‌تر، خلاقانه‌تر و آگاهانه‌تر می‌کشید؟

داروهای بیماری‌های روانی، پیش از عرضه به بازار، کارآزمایی بالینی می‌شوند که عموماً کمتر از دو هفته طول می‌کشد. کمتر پژوهشی پیدا می‌شود که وضعیت بیماران را یک سال پس از مصرف دارو بررسی کند. روان‌پزشکی به چگونگی فرآیند ترک داروها -که به حذف هدفمند دارو مشهور است- توجهی نداشته است.

نظریه‌ی عدم توازن شیمیایی که مطرح شد، سلامت روانی مترادف شد با غیاب علامت‌های بیماری، نه بازگشت به وضعیت مبنایی فرد، یعنی خُلق یا شخصیت فرد پیش از بیماری و بین دوره‌های آن. دوریان دوهائر، روان‌پزشک و استاد تاریخ دانشگاه تورنتو به من می‌گفت وقتی وضعیت مبنایی شخص را کنار گذاشتی، رنج عاطفی را هم برگشت بیماری به حساب می‌آوری، نه نتیجه‌ی طبیعی زندگی فرد در دنیا.

ششمین سرشماری ملی آمریکا در سال 1840 نقطه عطفی در تاریخ جنون بود. ماموران دولتی تلاش کردند تعداد دیوانگان و کم‌عقل‌های هر خانه را ثبت کنند. نتیجه ظاهراً اعجاب‌انگیز بود: دیوانگی در میان سیاه‌پوستان آزاد شمال یازده برابر بیشتر از بردگان سیاهِ جنوب رواج داشت. جان کالهون، وزیر امور خارجه، در کنگره گفت: همین شاهدی است بر ضرورت وجود برده‌داری. آفریقایی‌تبارها نمی‌توانند خودشان را حفظ کنند و زیر بار آزادی دچار جنون می‌شوند. پیک ادبی جنوب بیان کرد که سیاه‌پوست‌ها در وضع بردگی نه‌تنها بسیار خوشنودتر از وضع آزادی‌اند، بلکه ما معتقدیم خشنودترین مردم این قاره هستند. پیک ادبی جنوب می‌گفت با توجه به نتایج سرشماری، الغای برده‌داری دور از عقل است. برده‌های آزادشده تنها بر جمعیت بازداشتگاه‌ها، زندان‌ها و دیوانه‌خانه‌ها خواهند افزود. عرض چندسال معلوم شد که آن سرشماری آلوده به خطاهای متعدد بوده است. ماموران دولتی برخی شهرهای شمال کمابیش همه‌ی سیاه‌پوستان را دیوانه قلمداد کرده بودند.

از اول در این مملکت جاافتاده که نقش زنان سیاه‌پوست کارکردن و رنج کشیدن است، پس چه لزومی دارد ما -فعالان حوزه سلامت روان- دنبالشان راه بیفتیم و بپرسیم ممکن است اندوه شما را درمان کنم؟

افراد افسرده صرفاً علائم افسردگی را نشان نمی‌دهند؛ آن‌ها دنیا را طور دیگری می‌بینند، زبان را طور دیگری به کار می‌گیرند و هیجانات را طور دیگری احساس می‌کنند.

تارو آسو گفت در آیین شینتو ما میلیون‌ها خدا یا ایزد (کامی) داریم. هر شیئی در طبیعت خدای خودش را دارد: خدای درخت، خدای بوته، خدای گل، خدای دریا، خدای روی دریا، خدای میان دریا، خدای ته دریا، خدای باد، خدای آتش و به همین ترتیب. هر کدام از این خدایان مسئول کاری است و لذا در آیین شینتو کار کردن یک فعل خدایی است. وقتی کار می‌کنید یعنی یک عمل خدایی انجام می‌دهید. به تعبیر آسو، کار کردن در ژاپن فعل خدایان است و بنا بر این هیچ کاری عار نیست.

عیب‌جویی از کسانی که دوست داریم، همیشه ما را تاحدی از آن‌ها جدا می‌کند. نباید به بت‌ها دست زد: آب طلایشان ور می‌آید و در دستمان می‌ماند.

اِما ناگهان از آنجا گریخت... همه‌چیز برایش تحمل‌ناپذیر بود، حتی خودش. دلش می‌خواست همچون پرنده‌ای پر بکشد و به جایی دیگر، جایی بسیار دور، فضایی پاک و منزه برود و از نو جوان شود.

از میان حدود 126 میلیون ژاپنی، سیاست و قدرت عمدتا در دست شماری محدود سیاستمدار، دولتمرد و نخبه سیاسی، که بسیاری از آن‌ها سیاست‌ورزی پیشه خانوادگی‌شان شده است، گردش می‌شود و آن‌ها هستند که در این عرصه ترک‌تازی می‌کنند، اگرچه راه برای دیگران بسته نیست. این خانواده‌ها سیاستمدار پرورش می‌دهند و دولتمرد در صحنه‌ی حکومتگری می‌سازند. اما نه خودشان، نه ملت ژاپن این امر را ننگ و عار نمی‌دانند و انگ به اصطلاح آقازادگی به آن‌ها زده نمی‌شود. در فهم عموم ژاپنی‌ها، عضو یک خانواده سیاستمدار و سیاست‌پیشه بودن به این معنی است که طرف زیر دست یک آدم باتجربه سیاستمدار بزرگ شده و پرورش یافته، کار سیاستمداری و حکومتگری را بهتر یاد گرفته و نمره‌اش از میانگین بالاتر است.

کلام بشر همچون ساز ترک‌خورده‌ای است که از آن نغمه‌هایی درخور رقصاندن خرس‌ها برمی‌آوریم درحالی که می‌خواهیم ستارگان را به رقت آوریم.

اِما دلش پسر می‌خواست، پسری قوی و سبزه‌رو که اسمش را ژرژ می‌گذاشت، و فکر داشتن فرزندی مذکر گویی امیدی بود که برای تلافی همه‌ی ضعف‌های گذشته‌اش در دل می‌پروراند. مرد، هر چه باشد، آزاد است. می‌تواند هر شور و سودایی را به خود راه دهد، به هر سرزمینی که می‌خواهد برود، از هر مانعی بگذرد، و مزه‌ی دست‌نیافتنی‌ترین خوشی‌ها را بچشد. اما زن، همواره با مانع روبه‌روست. هم بی‌تحرک است و هم انعطاف‌پذیر. سستی جسمانی و سلطه‌ی قانون هر دو بر ضد اوست. اراده‌ی او همچون توری کلاهش که به نخی بند است، با هر بادی به لرزه درمی‌آید. همیشه هوسی هست که او را به دنبال خود می‌کشد و مصلحتی که از حرکت بازش می‌دارد.

شارل خوشبخت بود و از بابت هیچ‌چیز در این دنیا غمی به دل راه نمی‌داد. غذاخوری دوبه‌دو، گردشی عصرانه در جاده‌ی اصلی، حرکت دست اِما روی موهای دوسوی پیشانی‌اش، دیدن کلاه حصیری‌اش که به دستگیره‌ی پنجره‌ای آویخته بود، و بسا چیزهای دیگری که شارل هرگز تصورش را هم نمی‌کرد که لذتی دربر داشته باشد، اکنون مایه‌ی تداوم خوشبختی‌اش بودند.

برخلاف کشورهای اروپایی که نام عراقچی برایشان واژه پیچیده‌ای بود و به سختی تلفظ می‌کردند، از بخت خوشم واژه‌ی عراقچی در ژاپن آسان تلفظ می‌شد: آراگوچی. ابتدا به من گفتند ترکیب آراگوچی که دو بخش داشت آرا و گوچی معنی زیبنده و پسندیده‌ای ندارد. آرا هم به معنای تند به کار می‌رفت و هم به معنای جدید، و گوچی یعنی دهان. گفتند اگر کانجی آراگوچی را با این ترکیب بنویسی چیزی به معنای دهان تندگو می‌شود که پیداست صفت خوبی نیست. چندی بعد یکی از نمایندگان مجلس ژاپن که رفاقتی با او پیدا کرده بودم مرا به مهمانی شام دعوت کرد. یک راهب بودایی (مانک) هم در میهمانی حضور داشت. صحبت از نام خانوادگی من به میان آمد و اینکه کانجی آراگوچی معنای خوبی ندارد. راهب با شنیدن این حرف‌ها برخاست و شروع کرد به قدم زدن دور میز شام. چند دقیقه بعد با شعف بانگ یافتم یافتم زد. گفت برای اینکه آراگوچی معنای زیبایی داشته باشد کانجی سه بخشی لازم است. یک کانجی سه بخشی را نوشت: آرا به معنی جدید، گو به معنی سرزمین و جی به معنی ابدی که ترکیبش می‌شد: سرزمین جدید ابدی. برای خود ژاپنی‌ها نام خیلی قشنگی بود و مفهوم پرمعنایی به حساب می‌آمد.