بریده‌های کتاب بی‌خود

از تاریخ حافظ، هرچه که ما مطالعه کنیم، این مطلب روشن می‌شود که حافظ یک مردی بوده در زی علما و البته در عین اینکه یک عارف بوده (نزدیکانش او را به صورت یک عارف می‌شناخته‌اند اما نه به صورت یک درویش و صوفی حرفه‌‏ای) بیشتر به عنوان یک عالم معروف بوده است. آن محمد گلندام هم وقتی می‌خواهد عذر بیاورد برای اینکه حافظ خودش فرصت نکرد و نخواست [دیوانش را جمع کند،] می‌گوید «اینقدر مشغول مطالعه کتب دواوین عرب و کشّاف و مفتاح و مصباح و... بود که فرصت نداشت.»

از تاریخ حافظ، هرچه که ما مطالعه کنیم، این مطلب روشن می‌شود که حافظ یک مردی بوده در زی علما و البته در عین اینکه یک عارف بوده (نزدیکانش او را به صورت یک عارف می‌شناخته‌اند اما نه به صورت یک درویش و صوفی حرفه‌‏ای) بیشتر به عنوان یک عالم معروف بوده است. آن محمد گلندام هم وقتی می‌خواهد عذر بیاورد برای اینکه حافظ خودش فرصت نکرد و نخواست [دیوانش را جمع کند،] می‌گوید «اینقدر مشغول مطالعه کتب دواوین عرب و کشّاف و مفتاح و مصباح و... بود که فرصت نداشت.»

آیا دیگر قریحه‌‏ها خشک شد، که حافظی نباشد، سعدی‏‌ای نباشد، جامی‌ای نباشد؟ دلیل ندارد قریحه‏‌ها خشک شده باشد؛ روحها در مسیر دیگری است، یعنی روح حافظ دیگر وجود ندارد که اثری مثل حافظ و حتی مثل جامی به وجود نمی‌آید.

دنیا پلی دارد که در هر سوی آن باشی در فکر سوی دیگری! آوخ چه آونگی

مرنج از تشنگی، چشم از شراب این و آن بردار که این ساقی به قدر تشنگی پیمانه می‌سازد

اگر شادی سراغ از من بگیرد جای حسرت نیست نشان می‌جوید از من تا نیاید اشتباه اینجا

تو آهوی رهای دشت‌های سبزی، اما من پلنگ سنگی دروازه‌های بسته شهرم

سایه‌ای رقصنده بر دیوار پشت آتشم جز گمان هست، چیزی نیست هست و نیستم

برکه‌ای گفت به خود، ماه به من خیره شده‌است ماه خندید که من چشم به "خود" دوخته ام

عشق می‌بازم که غیر از باختن در عشق نیست در نبردی این‌چنین هر کس به خاک افتاد برد

پس حکومت بر مردم بی‌اعتقاد به مراتب مطمئن‌تر و پایدارتر است از حکومت بر مردمی که در حد پرستش به شما ایمان دارند. قطاعا ذهن‌تان بر اساس آن اصل ثابت و متقن به دنبال جایگزین می‌گردد، اصلی که گرفتن هر چیزی از مردم را در صورتی جایز می‌شمرد که پیش از آن جایگزین مناسبی در اختیارشان قرار گرفته باشد. در این مورد به اشاره‌ای بسنده می‌کنم و بحث اساسی‌تر را به جلسه‌ای مستقل ارجاع می‌دهم. بهترین جایگزین برای اعتقاد به خدا، خود مردم‌اند.اصلا نیازی نیست که شما برای حذف خدا تلاش کنید. که به نتیجه‌ای جز مقاومت مردم و راسخ‌تر شدن اعتقادات‌شان نمی‌رسید. کافی است که شما مردم را به گونه‌ای مبالغه‌آمیز،مورد ستایش و تمجید قرار دهیدو شان و جایگاه‌شان را بسیار برتر از آن‌چه که هستند ترسیم کنید.

مردم باید پیوسته ما را در حال ساختن ببینند تا طالب دوام و بقایمان باشند. اگر مردم هر روز که از خانه درمی‌آیند، یک بنای تازه ببینند، نگاه و توجه‌شان از صدها مساله دیگر، منحرف می‌شود که یکی از آنها می‌تواند خالی شدن منابع زیر پایشان باشد.

البته اصل این طرح و نیرنگ چیز تازه‌ای نیست؛ طرحی است که مارکس برای ریشه‌کن کردن دین از اذهان توده‌های معتقد در صد سال پیش داده است. طرح مارکس این است که برای مبارزه با مذهب در میان توده معتقد باید از خود مذهب علیه مذهب استفاده کرد، به این صورت که مفاهیم مذهبی از محتوای معنوی و اصلی خود تخلیه و از محتوای مادی پر شود تا توده مذهب را به صورت مکتبی مادی دریابد. پس از این مرحله، دور افکندن پوسته ظاهری آن ساده است.

من روستاییان زنده‌دلی را دیده‌ام که از آیه‌‌ها درس می‌گرفتند و پیام‌‌ها و نکته‌ها را می‌یافتندو راه را می‌گرفتند و می‌رفتند. آن‌ها می‌توانستند هنگام تلاوت آیه‌ها، تدبر و ‌برداشت‌هایی داشته باشند که برای من هم تازگی داشت.

آیا از کشته شدن با شمشیر روی گردان شده‌اید و مرگ در بستر را می‌خواهید؟ شهادت می‌دهم که از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌فرمود:"مرگ در بستر از هزار ضربه شمشیر سخت‌تر است و این را جبرئیل به من خبر داده است." این جبرئیل است که آنچه را شنیدید به رسول خدا خبر داده است.

دو زن هنگام تقسیم اموال خدمت امیرالمومنین(ع) رسیدند که یکی عرب بود و دیگری غیر عرب حضرت سهم آن دو را از بیت المال به طور مساوی داد هر کدام بیست وپنج درهم و مقداری خوراک. آن زن که عرب بود به اعتراض گفت:" یا امیرالمومنین من عرب هستم و این زن عجم است!" حضرت فرمود:" من در این غنیمتی که رسیده برای فرزندان اسماعیل برتری‌ای نسبت به فرزندان اسحاق نمی‌بینم."

فقیر بودن و شاد بودن، آسان نیست. ثروت شادی نمی‌آورد و البته فقر هم شادی را از بین نمی‌برد. منشا شادی بیرون از انسان نیست که با سر و سامان دادن به بیرون از خود آن را خلق کند یا از دستش بدهد.

شیخ! شانه‌هایت را از زیر بار خالی نکن. قرعه فال به نام تو زده‌اند و این قرعه بدون اذن امام عصر که مجرای اراده حق در آسمان و زمین است، به نام کسی زده نمی‌شود.

آنچه را که ما "دل" می‌نامیم عبارت است از احساسی بسیار عظیم و عمیق که در درون انسان وجود دارد و گاهی اسم آن را "احساس هستی" می‌گذارند یعنی احساسی از ارتباط انسان با هستی مطلق. کسی که زبان دل را بداند و با آن انسان را مخاطب قرار دهد، او را از اعماق هستی و کنه وجودش به حرکت در می‌آورد. آن وقت دیگر تنها فکر و مغز انسان تحت تاثیر نیست بلکه سراسر وجودش تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

بسیاری در بزنگاه تصمیم‌هایشان را دفن می‌کنند، تا به وقتش آن‌ها را استخراج کنند، اما این وقت قضا می‌شود مانند نماز صبحی که قضا می‌شود و با هیچ قضاکردنی ادا نمی‌شود.