بریده‌های کتاب غرب زدگی

دیدم آدمها در تمام دنیا به یک اندازه کوچک اند‌.

برخلاف این همه تبلیغاتی که برای برگرداندن دانشجویان فرنگ‌رفته می‌شود، من گمان نمی‌کنم تا وقتی که محیطی آمادهٔ کار آتی آن‌ها در این ولایت فراهم نشده است، در بازگشت آن‌ها به وطن امید به خدمتی باشد.

من نعش آن بزرگوار را بر سر دار، همچون پرچمی میدانم که به علامت استیلای غرب‌زدگی پس از ۲۰۰ سال کشمکش بر بام سرای این مملکت افراشته شد...

چرا او هم رها نکند و مثل دیگران نشود و به رنگ جماعت در نیاید پس برویم و همه هرهری باشیم؛ نه مذهبمان، نه زندگیمان، نه لامذهبی‌مان، نه آینده‌مان؛ دم غنیمت است.

آخر گاو های یک طویله اگر هم خو نشوند ، هم‌بو که می‌شوند.

درست است که در مدارسمان سال‌ها فکر و ذهن بچه‌های مردم را به فرمول‌ها و معادله‌های فیزیک و شیمی و ریاضی خسته می‌کنیم و ادبیات و فلسفه و اخلاق را تقریباً از برنامه تمام دبیرستان‌ها و دانشکده‌ها برداشته‌ایم و مغز هر مدرسه دیده‌ایم، انبانی از فرمول و قانون و معادله است. اما چه نتیجه‌ای؟

غرب که برخاست ما نشستيم؛ غرب که در رستاخیز صنعتی خود بیدار شد، ما به خواب اصحاب کهف فرورفتیم.

اکنون ماییم و تشبه به قومی بیگانه‌ و به سنتی ناشناس و به فرهنگی که نه در آب و هوای زمین ما ریشه دارد و نه به طریق اولی، شاخ و برگی می‌کند؛ در زندگی روزانه و در سیاست و در فرهنگ و به این علّت، همه چیزمان ابترست.

غر‌ب‌زدگی می گویم همچون وبازدگی. و اگر به مذاق خوش نیست بگویم همچون گرمازدگی یا سرمازدگی. اما نه، دست کم چیزی است در حدود سن‌زدگی. دیده‌اید که گندم را چطور می‌پوساند؟ از درون پوسته‌ی سالم برجاست. امّا فقط پوست است. عین همان پوستی که از پروانه‌ای بر درختی مانده. به هر صورت سخن از یک بیماری است.... غرب‌زدگی آفتی است که از غرب می‌آید و ما کشورهای «جهان سومی و از پیشرفت وامانده» را مانند طاعون گرفتار و بیمار می‌کند.

رفت و آمد با غرب در زندگی ملّتی که می‌خواسته هر روز از روز پیش بهتر بِزیَد و بیشتر بداند و آرامتر بمیرد، امری عادی است و هیچ واقعه‌ی خارج عادتی نیست. تنها در این سیصدسال اخیر، علّت دیگر و جهت دیگر و روی دیگر یافته: روی حسرت و اسف و عبودیت !

مدرسه‌های ما غرب‌زده می‌سازند؛ آدم‌های همچون نقش بر آب می‌سازند؛ زمینه‌های آماده برای قبول غرب‌زدگی تحویل می‌دهند. این است بزرگ‌ترین خطر مدارس ما و فرهنگ ما!

جالب این است عین غربی‌ها زن می‌بریم، عین ایشان ادای آزادی را در می‌آوریم، عین ایشان دنیا را خوب و بد می‌کنیم و لباس می‌پوشیم و چیز می‌نویسیم و اصلاً شب و روزمان وقتی شب و روز است که ایشان تأیید کرده باشند؛ جوری که انگار ملاک‌های ما منسوخ شده است.

آدم‌ غرب‌زده وفادارترین مصرف‌کنندهٔ مصنوعات غربی است. اگر یک روز صبح برخیزد و بداند که هرچه سلمانی و خیاطی و واکسی و تعمیرگاه است، بسته شده، دق می‌کند و رو به قبله دراز می‌کشد؛ گرچه نمی‌داند قبله کدام سمت است.

در زمینه‌ی مسائل فرهنگی و دانشگاهی، یک مسأله‌‌ی بزرگ دیگر، مشکل خیل فرنگ‌رفتگان است یا از آمریکا برگشتگان که هر یک دست کم کاندید وزارتی بازگشته‌اند و بیخ ریش تشکیلات مملکت مانده‌اند.

چرا نباید ملل شرقی، آداب خود را بر مجامع بین‌المللی عرضه کنند؛ مثلاً بازی‌های ملی خود را در المپیادها؟