به نام او

یادداشتهایی از خانه مردگان یا خاطرات خانه مردگان یا  خاطرات خانه اموات یکی از رمانهای  فیودور داستایفسکی که آن را در دوران میانی نویسندگی خود نوشته است. داستایفسکی این کتاب را پس از چهار سال گذراندن دوران تبعید در اردوگاه‌های اجباری کار سیبری نوشته است و این رمان به نوعی بیانگر مشاهدات خود نویسنده از این اردوگاه‌ست، خیلی از منتقدان این اثر را بهترین رمان داستایفسکی می‌دانند و تاثیرگذاری رمان در زمان انتشارش به حدی بوده که تزار نیکلای اول پس از خواندن کتاب متاثر شده و گریه کرده است.

به نظر من هم این کتاب یکی از بهترین کتابهای این نویسنده بزرگ روس است. یادداشتهایی از خانه مردگان به نوعی خشت اول ساختمان و نظام فکری داستایفسکی است. و پس از این کتاب است که او رمانهای بزرگش را در مورد جنایات و مکافاتهای این جنایات می‌نویسد و رنج بشر را به بهترین (بدترین؟!) شکل در پیش‌رویش قرار می‌دهد

این کتاب دو ترجمه خوب دارد یکی از مرحوم دکتر محمدجعفر محجوب که برای پیش از انقلاب است که الان توسط نشرآمون و انتشارات علمی و فرهنگی منتشر می‌شود و دیگری ترجمه خانم سعیده رامز که توسط نشر نو منتشر می‌شود.
        

          از غل و زنجیرهای پالاینده

تا به حال چند بار به آدمی عادی در رمان‌های بزرگ داستایفسکی برخورده‌اید؟ آدمی که قوانین مألوف اخلاق بشری را رعایت کند، درگیر مسائل روزمره باشد، حرف‌های عادی بزند و «سالم» زندگی کند. خیلی کم؟ انگشت‌شمار؟ با شما موافقم. رمان‌های بزرگ داستایفسکی پر است از قدیسان و جانیانی که همیشه در مرزهای شدت و شور زندگی می‌کنند و کلاً از قواعد و قوانین مألوف اخلاق بیرون‌اند.
به غیر از این رمان‌ها کجا می‌توان این همه قدیس و جانی را بدون حضور آدمی عادی یک‌جا یافت؟ درست است! زندان! جایی که همه به دلیل خروج از قواعد مألوف اخلاقی به اجبار در آن جمع شده‌اند و مجبورند زندگی‌شان را در رنج شدید و فضایی نامطبوع ادامه دهند. اگر تولستوی «مردم» مورد علاقه‌اش را از روستاهای روسیه به درون رمان‌هایش می‌آورد، «مردم» داستایفسکی از زندان آمده بودند تا روسیه را بسازند.
تجربه‌ی چهارساله‌ی زندان در نگاه تلطیف‌شده‌ی داستایفسکی میان‌سال، رنجی اجباری بود که او را با شور و شهوت انسان‌های خوش‌بنیه و سرسختِ خارج از قواعد اخلاقی آشنا کرد و ذهنش را از تمام قوانین مألوف بشری پالود.
هر آنچه که باعث بزرگی رمان‌های مشهور داستایفسکی شده ریشه‌ای در دوران تبعید و زندان او دارد: عشق به «مردم»، درگیری با جنایت و مرگ، زندگی بیرون از اخلاق، سرسختی و شدت شخصیت‌ها، بیماری و فضای تیره.
مسیر حرکت داستایفسکی از نویسنده‌ای جوان و خام که «شب‌های روشن» و «مردم فقیر» می‌نوشت به سوی یک نویسنده‌ی بالغ و تکان‌دهنده که شاهکارهایی مانند «جنایت و مکافات» و «شیاطین» را خلق کرد قطعاً از زندانی در اومسک سیبری می‌گذرد. جایی که رنج و درد و کثافت، نویسنده‌ی جوان را هم دچار صرع کرد و هم بلوغی بی‌نظیر در نویسندگی به او بخشید.
«یادداشت‌هایی از خانۀ مردگان» داستانی است نیمه-‌خود-زندگینامه‌ای که همین مسیر بلوغ را نشان می‌دهد. داستان پی‌رنگ خاصی ندارد و پر است از توصیف‌های دقیق رویدادهای دردناک و مباحث فلسفی درباره‌ی اخلاق. داستانی درباره‌ی روحی که از «اشرافیت» بیرون می‌آید و کم‌کم در میان «مردم» روابطی برای خود دست و پا می‌کند و سرش را بالا می‌گیرد.
اگر بتوان پی‌رنگی برای این داستان متصور شد همین سیر رشد و بلوغ راوی داستان است در میان زندانیانی که «مانند خوک زندگی می‌کنند». برای شناخت هر آنچه که بعدها در رمان‌های بزرگ داستایفسکی خواننده را تکان می‌دهد، خواندن این «کمدی زمینی» ضروری است: کتابی که سیر فرود یک محکوم جوان به این دوزخ یخ‌زده را به بهترین شکل ممکن به تصویر کشیده است.