به نام او

ایبسن را بسیار دوست می دارم و نمایشنامه هایش مانند عروسکخانه، مرغابی وحشی و اشباح جزو بهترین نمایشنامه هاییست که خواندم.
وقتی ما مردگان سر برداریم آخرین نمایشنامه ای ست که ایبسن نوشته است ، من به اندازه دیگر آثار ایبسن نپسندیدمش ولی باز آناتی داشت برای لذت بردن از دنیای پیچیده پیرمرد نروژی
        

          وقتی ما مردگان سربر داریم
دومین نمایشنامه ای  است که از ایبسن می خوانم و آخرین اثر او پیش از مرگش در ١٩٠۶.
بازگشت مردگان از گور و خاطرات پوسیده از اعماق گذشته انسان موضوع وهم آوری برای پرداختن است اما آه و افسوس ها و بازنگری در گذشته را می‌توان  از جمله حالات یک هنرمند سالخورده دانست. بسیاری این اثر را نگاه آخر و حسن ختام بر آثار ایبسن می دانند ولی این اثر بیش از همه چیز مرا به یاد آخرین اثر اسکورسیزی "مرد ایرلندی" می اندازد که شخصیت مافیایی مارتی پس از اینکه دهه ها به او و افکارش خدمت کرده حالا در زمانی که به صندلی خود تکیه زده با تانی بیشتری به گذشته اش می نگرد. 

از قدیم مساله ای در کتب فقهی مطرح بوده به نام حرمت خلق آثار تجسمی از موجودات دارای روح. حکمتی هم داشته چرا که نوعا ظریف ترین آثار تجسمی به عنوان خدا یا حداقل نماینده زمینی او پرستیده می شده و انسان ها با خضوع و خشوع نسبت به آن کرنش می کردند. اتفاقی که برای "روبک" شخصیت مجسمه ساز و هنرمند(به زعم من نماد نویسنده) نیز رخ می دهد و مدل هنری اش نسبت به بی تفاوتی هنرمند به او اعتراض می کند و روبک لمس مدل را خیانت به آرمان والای هنری اش عنوان می کند. اینکه نفس کمال طلب و ظرافت جوی ما چگونه و چرا مبهوت زیبایی می شود بماند برای مجالی دیگر اما چیزی که برای بنده در اینجا اهمیت دارد نوع رابطه آفریننده با اثر و ثمره احساسات و افکارش است. 

مختصات این رابطه چیست؟  در مقام وصف از آن به حسی پدرانه/مادرانه تعبیر کنیم یا تعلقی عمیق نسبت به چیزی که مالک‌ هستیم؟ آن اثر را تکه ای از نهان و وجود خود می شناسیم و روح جاودانه طلب ما خواهان تکثیر هر چه بیشتر ابعاد وجودی مان در قالب این آثار می باشد؟ شاید به آن به چشم باقیات الصالحات و کالایی قیمتی نگاه می کنیم و تاجرمآبانه خواستار استفاده از آن در ورطه ای دیگر هستیم. 

شاید همه اینها باشد و شاید هیچ یک نباشد. مساله ای که هست تامل راجع به نوع این رابطه است.
سیدعلی مرعشی
        

          این آخرین نمایشنامه‌ایه که ایبسن پیش از مرگش نوشته و بیشتر یک شکواییه از حال و روز خودش به نظر می‌رسه... فقط جای خودش که یک نمایشنامه‌نویس (و تا حدودی نقاشه) یک  مجسمه‌ساز رو می‌گذاره که پس از مدت‌ها تلاش و خلق شاهکارش، تو زندگی به پوچی رسیده!
        

          ایبسن در دل یک روایت خیال انگیز و وهم آلود، عروج و هبوط انسانی را به تصویر میکشد و بر معنای زندگی و نسبت آن با هنر تأمل میکند. مرگ اما نقش کلیدی را در نمایشنامه ی او ایفا میکند، چه مرگ حقیقی و چه مرگی در اثر معامله روح که بهای سنگین اش یک عمر پوچی ست... 
        

          در تمام مدت خواندنش فکر می‌کردم اجرای این نمایشنامه با وجود صحنه‌هایی که در کوهستان‌ها و بر فراز قله‌های برفی می‌گذرند چقدر سهمگین و دشوار است. حال و هوای داستان خیلی مرا یاد تریستان و ایزولد واگنر می‌انداخت؛ در اینجا هم مرگ مثل زندگی و زندگی همچون مردن تصور می‌شود. راستش بعد از خواندن نمایشنامه وقتی در مقدمه خواندم که منطقی‌تر این است که ایرنا ۶۵ ساله و روبک هنرمندی ۷۰ ساله باشد که به عشق ازدست‌رفته‌ای که حدود نیم قرن پیش باعث خلق اثری هنری شد فکر می‌کنند و حسرتش را می‌خورند، همه چیز برایم خیلی تغییر کرد چون من ایرنا و روبک رو نسبتاً جوان تصور کرده بودم. ولی اعتراف می‌کنم که پیرشان را ترجیح می‌دم؛ این‌طوری همه چیز حسابی اسرارآمیزتر و زیباتر می‌شود.
        

          اولین کتابی بود که از ایبسن می‌خوندم و نمی‌دونم برای شروع ایبسن مناسب بود یا نه.
اونقدر که اینجا نظرات منفی ازش خوندم، بد نبود به نظرم و من این نمایشنامه رو دوست داشتم.
خيلی هم روان و خوش‌خوان بود و کلا دو ساعته خوندمش.




پاتوق کتاب‌بازها-جلسه کتاب "وقتی ما مردگان سر برداریم"
سه‌شنبه 13شهریور