یادداشت‌های محمّد صالحی بابادی (174)

          مجموعه کتاب‌های اندیشۀ سیاسی از بوستان کتاب، کتاب‌های خوبی هستند. این کتاب نیز یکی از مجلّدات این مجموعه کتاب است که اختصاص به نظرات سیاسی سیّد مرتضی دارد. در این کتاب، بخش نخست دربارۀ زندگی سیّد مرتضی است. بخش دوم دربارۀ نظرات کلامی سیّد است، به ویژه دربارۀ مسئلۀ امامت. بخش سوم نیز دربارۀ نظرات سیّد در مسئلۀ فقه سیاسی است.
از آنجا که نظرات فقه سیاسی سیّد مرتضی پراکندگی داشته و مختصر است، به نظر می‌رسد که نویسنده تا جایی که تلاش داشته، در فهم بنیان‌های اندیشۀ سیاسی سیّد مرتضی، تلاش و کوشش داشته.
مطالعۀ این کتاب را به علاقه‌مندان فقه سیاسی و علوم سیاسی توصیه می‌کنم.
        

          این کتاب -همان‌گونه که از عنوان آن مشخَّص است- دربارۀ عوامل مؤثّر در تشخیص موضوعات احکام هستند؛ مانند اینکه در کجا نظر مجتهد در تشخیص موضوعات محلّ تقلید به شمار می‌رود و در کجاها خیر؟ نقش عرف عامّ و خاصّ در تشخیص موضوعات چیست؟ نقش عرف در تشخیص مفهوم و تشخیص مصداق چیست؟ و سؤال‌هایی از این دست.
نویسنده تنها به بیان نظرات بسنده نکرده؛ بلکه در مواضعی، نظرات را نقد هم کرده. در نتیجه، با یک بررسی انتقادی مواجه هستیم.
نمی‌توان گفت که در زمینۀ بحث موضوع‌شناسی، آخرین تحقیق است؛ بلکه خودِ نویسنده، در کتاب ذکر کرده که درصدد بررسی همۀ مسائل مربوط به موضوع‌شناسی نبوده. با این حال، مطالعۀ این کتاب خالی از لطف نیست، هرچند توصیه می‌شود که در کنار مطالعۀ آن، کتاب‌هایی دیگر نیز مطالعه شود؛ مانند کتاب‌های که مؤسّسۀ موضوع‌شناسی احکام چاپ کرده.
        

          این کتاب، دربارۀ آسیب‌شناسی وضعیّت اخلاق در حوزۀ علمیّه است. نویسنده، هم از جهت اخلاق نظری به حوزۀ علمیّه نگاه کرده و هم از جهت اخلاق عملی. تلاش شده که نگاه جامعی به این مسئله وجود داشتهب اشد؛ از سخن دربارۀ ضرورت رشتۀ اخلاق و ترویج اخلاق، تا نحوۀ برنامه‌ریزی برای حلّ مشکل، و موانعی که در این مسیر وجود دارد.
با آنکه کتاب به عنوان یک کتاب اخلاقی نوشته نشده و هدف اصلیِ آن آسیب‌شناسی وضعیّت اخلاق است، در کتاب می‌توان نگته‌ای اخلاقی جالبی پیدا کرد.
مطالعۀ این کتاب به افرادِ علاقه‌مند به اخلاق توصیه می‌شود، به ویژه طلبه‌های حوزۀ علمیّه.
        

          این کتاب به عنوان منبع درسی موضوع‌شناسی فقهی برای طلبه‌های پایۀ ۷ تهیه شده. کتاب به عنوان یک درسنامۀ مختصر نگاشته شده، نه به عنوان نگاشته‌ای مفصَّل. در نتیجه، نباید از آن انتظار داشت که همۀ مطالب دربارۀ موضوع‌شناسی را بیان کند، با آنکه نویسندۀ آن (آقای بیات) کتاب مفصَّلی به نام «نیمۀ اوّل اجتهاد» دربارۀ موضوع‌شناسی نگاشته. آن گونه که در کتاب اشاره شده، قرار است در آینده، کتابی در سطح بالاتر برای موضوع‌شناسی نوشته و چاپ شود.
از نظر شکلی، بایسته‌های درسنامه در این کتاب رعایت شده؛ مانند مطالبی همچون خلاصۀ درس و تحقیق و پرسش و ... .
برای شروع مطالعه دربارۀ موضوع‌شناسی فقهی، به نظر می‌رسد که کتاب خوبی است. در کنار آن یا بعد از آن، می‌توان کتاب‌های دیگری برای موضوع‌شناسی را نیز مطالعه کرد؛ از جمله کتاب‌های نشر مؤسّسۀ موضوع‌شناسی در قم.
        

          این کتاب، دربارۀ شاخصه‌های مختلفی است که یک طلبه در عصر انقلاب باید داشته باشد. ویژگی‌های ثابتی برای طلبه وجود دارد که همۀ طلبه‌ها باید در همۀ زمان‌ها و مکان‌ها باید آن را داشته باشند؛ امّا علاوه بر این، گاهی در یک عصر، ویژگی‌هایی محلّ احتیاج بیشتری خواهند شد. این اثر با تکیه بر گفتار امام خمینی و آیت‌اللّٰه خامنه‌ای، درصدد است که ویژگی‌های طلبۀ انقلابی در عصر انقلاب را ارزیابی کند.
نویسنده در ابتدای هر ویژگی، بیان خویش را نگاشته و پس از آن، به گفتاری اشاره می‌کند که این ویژگی را از آن استخراج کرده.
این کتاب را به طلبه‌هایی که دغدغۀ انقلابی بودن را دارند، توصیه می‌کنم.
        

          کتاب «قرار عاشقی» نوشتۀ مجموعه‌ای از نویسندگان است و چاپ نشر مهرستان. موضوع و مسئلۀ این کتاب، بیان مهارت‌ها و قواعد و اصول لازم و مناسب برای ازدواج است. مهارت‌هایی که یاد داده شده، تا زمان نامزدی و عقد است و به مسئلۀ مهارت‌های همسرداری ورود نشده؛ در نتیجه، این کتاب برای کسانی که در مسیر ازدواج هستند یا هنوز مرحلۀ عقد و نامزدی را نگذرانده‌اند، کتاب مناسبی است.
آنچه در این کتاب جالب است و به نظر می‌آید در آن خلّاقیّت به خرج داده شده، این است که در هر مسئله، مثلاً مهریه و تحقیق و ...، در ابتدا، چند داستانک ذکر شده و بعد از آن، توصیه‌ها و اصولی برای همان مسئله.
در فصل نهایی کتاب، چند داستان از ازدواج بعضی از علما و شهدا قرار داده شده. البتّه، یکی از داستان‌ها، داستانی است دربارۀ دختر شاه عبّاس و میرداماد، که بنا بر تحقیق بعضی از محقّقان، انتساب این ماجرا به میرداماد، صحیح نیست و محلّ اشکال است. برای مطالعه، مراجعه شود به یادداشت آقای علی عادل‌زاده در سایت درایات.
این کتاب را به کسانی که در مسیر ازدواج هستند، تا پیش از همسرداری، می‌توان توصیه کرد.
        

          این کتاب، تحقیق و پژوهشی دربارۀ روش‌های شناخت همسر پیش از ازدواج است. بنابراین، دو مسئله در اینجا وجود دارد: نخست اینکه این کتاب دربارۀ روش‌های شناخت همسر است، نه مرحله‌های دیگر روند ازدواج، مانند یافتن مورد و همسرداری و ... . دوم اینکه روش کتاب، پژوهشی است و گاهی به روش انتقادی عمل کرده، نه آنکه تنها روش‌ها را فهرست کند. بنا بر همین روش پژوهشی، نویسنده پس از بیان کلّیّات و تعریف مفاهیم لازم، روش‌های مختلف که ممکن است برای شناخت همسر به کار گرفته شود را فهرست کرده و توضیح داده (مانند تحقیق، گفت‌وگو، روش سنّتی، و ...). در بخش بعدی، هر کدام از روش‌ها را آسیب‌شناسی کرده؛ یعنی مشکلاتی که در آن‌ها وجود دارد یا احتمال دارد که پیش آید را بیان کرده. در بخش نهایی، نویسنده راه پیشنهادی برای شناخت همسر را با توجّه به آسیب‌شناسی روش‌های مختلف بیان کرده.
این کتاب را می‌توان به کسانی که درصددِ شناخت همسر هستند، پیشنهاد کرد.
        

          این کتاب، دربارۀ هوش هیجانی و روش مدیریّت آن در مسیر ازدواج است. هوش هیجانی، یکی از انواع هوش است و غیر از «هوش انتزاعی» به شمار می‌آید. برخلاف آنچه ممکن است به ذهن آید، اثر بسیار زیادی در موفّقیّت دارد و شایسته است که مانند هوش انتزاعی و ریاضی، بدان توجّه شود. هوش هیجانی به بیان ساده، هوش مربوط به فهم هیجان و حواس و عاطفه و احساسات خود و مدیریّت نحوۀ ابراز آن است، همچنین فهم عواطف و احساسات دیگران.
در مسئلۀ ازدواج، نیاز به این وجود دارد که به هوش هیجانی توجّه شود. در نتیجه، هر شخصی که به دنبال ازدواج است، هم باید به هوش هیجانی خویش توجّه کند، هم به هوش هیجانی طرف مقابل که برای ازدواج در نظر دارد. در این کتاب، نویسنده در ابتدا دربارۀ هوش هیجانی چند بخش صحبت کرده تا در آغاز، با خودِ هوش هیجانی آشنا شویم. پس از آن، ارتباط هوش هیجانی با ازدواج را تبین کرده.
این کتاب برای کسانی که در مسیر ازدواج هستند، گزینه‌ای برای مطالعه است.
        

          این کتاب، داستانی ادبی دربارۀ حکومت محمّدرضا پهلوی است، از دورۀ ولیعهدی، تا پس از انقلاب و زمان مرگ وی. در غالبِ کتاب، لحن دوم شخص مفرد به کار گرفته شده که در کتاب‌های ادبی، کمتر دیده می‌شود و چندان رایج نیست و این کتاب، از معدود کتاب‌هایی است که چنین زاویۀ دیدی را انتخاب کرده. به نظر می‌رسد از نظر تاریخی، نویسنده مطالعه‌هایی داشته؛ امّا فکر نمی‌کنم مطالعات حقیر در حدّی باشد که بتوانم همۀ آن را تأیید کنم یا از جایی، نقد کنم.
در بعضی از جاهای کتاب، از الفاظ رکیک استفاده شده که آن را مناسب نمی‌دانم، هرچند که کسی شاید بگوید استفاده از آن (در زبان محمّدرضا پهلوی و امثال او) نیاز است تا باطن آنان نشان داده شود. به یاد دارم که در یادداشتی که برای کتاب «ناطور دشت» نگاشتم نیز تذکّر داده بودم که استفاده از این الفاظ را مناسب نمی‌دانم.
در بخشی از کتاب، روایتی از خانواده‌ای انقلابی دیده می‌شود و ماجرای به دنیا آمدن بچه‌ای در زمان رضاخان و ممنوعیّت حجاب، که به نظرم درج آن در کتاب، لازم نبود و متوجّه نشدم که فلسفۀ درج آن در کتاب، چه بوده و چنین به نظرم آمد که اگر حذف می‌شد، ضرری به کتاب و روایت وارد نمی‌شد، بلکه شاید به یکدست شدن کتاب از جهت روایت خانوادۀ پهلوی، بیشتر کمک می‌کرد.
        

          این کتاب، مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و پرسش و پاسخ‌هاست که به نظر می‌رسد در اصل، در وبلاگ نویسنده بوده و بعدها به شکل کتاب چاپ شده.
نویسنده بر اساس روایت جویبر و زلفا که در کتاب کافی نقل شده، بر این عقیده است که ملاک اصلی ازدواج، ایمان است و ملاک‌های دیگر، اضافی و دست‌وپاگیر هستند.
به نظر می‌رسد تکیۀ نویسنده بر روایت جویبر و زلفا، پختگی لازم از نظر فقهی و روایی و فقه و الحدیثی و مطالعات سیره را ندارد. زیرا برای فهم منظومۀ معصومان دربارۀ ملاک‌های ازدواج، باید همۀ روایت‌ها با یکدیگر فهمیده شود؛ مثلاً بعضی از روایات، نگاه و دقّت به خانوادۀ طرفِ مقابل را نیز توصیه کرده که نویسنده دربارۀ این مسئله، پاسخی نداده، علیٰ رغمِ اینکه در بعضی از پرسش‌ها بود. به نظر می‌رسد باید نگاهی جامع به این مسئله داشت و این اواخر، کتابی به قلم استاد یدالله مقدسی از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به نام «سیرۀ همسرداری امامان معصوم» چاپ شده و فکر می‌کنم کتابی مناسب‌تر است.
نکاتی دیگر نیز لازم به ذکر است:
نویسنده در بخشی از کتاب، به طبّ اسلامی اشاره کرده و به کتاب «دانشنامۀ احادیث پزشکی» مراجعه داده، حال آنکه محقّقان آن کتاب در مقدّمه، این را تذکّر داده‌اند که ادّعا نکرده‌اند روایات آن دانشنامه، معتبر هستند، بلکه جمع‌آوری‌ای است برای اعتبارسنجی‌های بعدی. بنابراین، ارجاع دادن مردم به این کتاب، صحیح نیست و مخاطب اصلی کتاب، پژوهشگران علوم حدیث است.
در بخشی از کتاب، روایت آخر کتاب علل الشرائع نقل شده (متن و ترجمه)، بدون هیچ توضیحی، حال آنکه به نظر می‌رسد این روایت، از روایت‌های طینت است، که از احادیث مشکل به شمار می‌آید و بیانِ این احادیث بدون توضیح کافی برای مردم و مخاطب عادی، صحیح به نظر نمی‌رسد.
در پایان، بنا بر برداشتی که دارم، مطالعۀ این کتاب را چندان توصیه نمی‌کنم و به نظرم، مطالعۀ همان کتاب «سیرۀ همسرداری امامان معصوم» بهتر است.
        

          این کتاب، همان‌گونه که از عنوان آن پیداشت، دربارۀ حیات‌نامۀ مرحوم آقای مصباح یزدی از زمان تولّد تا انقلاب اسلامی است و به زمینه‌های مختلفی وارد شده، از جمله مبارزات فرهنگی و سیاسی وی. بعضی از کتاب‌هایی که پیشینۀ این کتاب هستند را مطالعه کرده‌ام؛ مانند مصباح دوستان و گفتمان مصباح و ذوالشهادتین امام. نسبت به کتاب‌های پیشین، دقّت‌های جالبی در این کتاب به چشم می‌]ورد؛ مانند بعضی از خطاهایی که در روایت‌های شفاهی دربارۀ مرحوم آقای مصباح دیده شده (مانند خلط میان گروه مخفی ۱۱ نفره و هیئت مدرّسین) و از این جهت، کار نویسنده بسیار خوب است و به نظر می‌رسد قدمی رو به جلو به شمار می‌آید.
شاید بهتر بود که در متن کتاب، بسیاری از سخنان خلاف واقع که دربارۀ آقای مصباح یزدی در دوران اصلاحات بیان شده، در این کتاب نیز عیناً نقل و نقد می‌شد. البته، نویسنده تا حدّ خوبی به آن‌ها اشاره و نقد کرده؛ امّا در کتاب‌هایی مانند گفتمان مصباح و مصباح دوستان، چنین بخشی بیشتر دیده می‌شد. شاید نویسنده قصد دارد این کار را در کتاب بعدی (که وعدۀ آن را داده) بیان کند، که دربارۀ حیات استاد مصباح در دورۀ بعد از انقلاب است.
این کتاب را به علاقه‌مندان به مرحوم مصباح یزدی و تاریخ انقلاب اسلامی و تاریخ شفاهی پیشنهاد می‌کنم.
        

          این کتاب، مجموعه‌ای از مباحث اصول فقه به زبان فارسی است و شامل مباحث الفاظ می‌شود. از نظر سادگی، برای کسانی که قصد شروع اصول فقه را دارند، مناسب به نظر می‌رسد؛ امّا فکر نمی‌کنم برای کسانی که در حوزه هستند، مناسب به نظر آید. به یاد ندارم نویسنده نیز این کتاب را برای طلّاب نوشته باشد. به هر حال، بعد از نگارش این کتاب، کتاب‌هایی دیگر برای اصول فقه حوزه تهیه شده که از نظر استاندارهای آموزشی، بهتر هستند؛ مانند کتاب «الأساس في أصول الفقه» که یکی از نکات جالب آن، ذکر تطبیقات فقهی در پایان هر درس است. در میان کتاب‌های دانشگاهی نیز کتاب ۳ جلدی «اصول فقه کاربردی» در ذکر مثال‌ها و تطبیقات فقهی و حقوقی، از کتاب مباحثی از اصول فقه جلو رفته.
البتّه، این‌جانب چاپ قدیمی کتاب را خواند‌ه‌ام و به نظر می‌رسد این کتاب، یک یا دو بار ویرایش شده. از ویرایش‌های جدید خبر ندارم و طبعاً دربارۀ آن‌ها نمی‌توانم نظری ذکر کنم.
        

          مطالعۀ این کتاب را به تازگی به پایان رساندم.
همان‌گونه که از نام این کتاب پیداست، دربارۀ هنر همسرداری هست، چه هنرهای مشترک، چه هنرهای مختصّ به مردان، چه هنرهای مختصّ به زنان.
متن کتاب، روان است. امتیازهایی در کتاب دیده می‌شود:
۱. در تعداد زیادی از صفحات، کدهای QR درج شده که مخاطب می‌تواند با استفاده از آن‌ها، فیلم‌هایی مرتبط با محتوای کتاب را مشاهده کند.
۲. لابه‌لای مباحث کتاب، نویسنده به نامه‌هایی که از بعضی مراجعان خویش داشته نیز اشاره می‌کند و با ذکر متن نامه‌ها، پاسخ خویش به آن‌ها را نیز می‌آورد.
۳. در جای‌جای کتاب، تست‌هایی درج شده که اشخاص می‌توانند برای ارزیابی خویش، از آن‌ها استفاده کنند. روش تفسیر هم تست نیز ذکر شده.
با آنکه کتابی مختصر است، به نظر می‌رسد در حدّ حجم خویش، موفّق بوده؛ امّا نگارندۀ این یادداشت، به تازگی کتابی از استاد دکتر محمّدرضا سالاری‌فر دربارۀ مهارت‌های زناشویی و همسرداری با تکیه بر منابع اسلامی را مشاهده کرده که فکر می‌کنم مطالعۀ آن در ادامۀ این کتاب مفید و مؤثّر است، بلکه شاید امتیازهایی در مقایسه با این کتاب داشته باشد. به امیدِ آنکه بتوان این کتاب را نیز به زودی مطالعه کرد.
مطالعۀ کتاب «خانه‌ای با خشت‌های دلی: هنر همسرداری» را به کسانی که در مسیر ازدواج هستند یا ازدواج کرده‌اند، توصیه می‌کنم.
        

          این کتاب، به عنوان منبع آموزشی نگارش علمی و مقاله‌نویسی تهیه شده؛ پس به دو بخش تقسیم شده. یک بخش برای آموزش نگارش علمی به شیوۀ بندنویسی است، که هم بندنویسی را یاد داده، هم انواع مقالۀ کوتاه. بخش دوم برای نگارش مقاله است و آشنایی با اجزای مختلف مقاله، مانند چکیده، مقدّمه، و ... .
به عنوان یک منبع آموزشی، منبعی خوب است. به ویژه از این جهت که نویسندۀ این کتاب، از استادهای باتجربۀ نگارش علمی و مقاله‌نویسی هستند. در پایان هر درس، پرسش‌ها و تکالیفی برای تمرین نیز وجود دارد؛ امّا طبعاً اگر کسی می‌خواهد در نگارش علمی و مقاله‌نویسی حرفه‌ای شود، نیاز به تمرین بسیار دارد.
مطالعۀ این کتاب را به کسانی که علاقه‌مند به یادگیری نگارش علمی و مقاله‌نویسی هستند، توصیه می‌کنم.
        

          بیش از ۲۰ سال پیش، استاد علیدوست این کتاب را نگاشته‌اند. این کتاب، دربارۀ کاربرد عقل در فقه است. نویسنده برای بررسی کاربرد عقل، هم به کاربرد استقلالی عقل نگریسته و هم به کاربرد غیر استقلالی. در کابرد استقلالی، عقل عبارت است از منبعی برای استنباط حکم شرعی، حال یا به نحو مستقلّ یا به نحو غیر مستقلّ. در کاربرد غیر استقلالی، عقل ابزاری است برای استفاده از منابع دیگر.
بخش نهایی کتاب نیز برای پاسخ به شبهاتی دربارۀ کاربرد عقل در فقه است.
نخستین کتابی بوده که پس از کتاب روش‌شناسی اجتهاد، از استاد علیدوست مطالعه کردم. مطالعۀ این کتاب را به علاقه‌مندان به دانش فقه توصیه می‌کنم.
        

          این کتاب، یکی از مجلّدات سه‌گانه‌ای است که نویسنده برای آشنایی با علوم انسانی اسلامی نگاشته. این جلد دربارۀ مبانی علوم انسانی اسلامی است و دو جلد دیگر دربارۀ روش‌شناسی علوم انسانی و نظریّه‌پردازی در علوم انسانی.
در این کتاب، مباحث پایه دربارۀ علوم اسنانی اسلامی را ذکر کرده؛ مانند تعریف علوم انسانی اسلامی، معنای اسلامی‌سازی علوم انسانی، امکان یا عدم امکان علوم انسانی اسلامی و علم دینی، مبانی گوناگون علوم انسانی اعمّ از مبانی دینی و معرفت‌شناختی و انسان‌شناسی و ... . نویسنده در مسیر نگارش خویش، نظرات دیگران را نیز نقد کرده و به آن‌ها عنایت داشته.
مطالعۀ این کتاب را به افراد علاقه‌مند به مسئلۀ علوم انسانی اسلامی و علم دینی توصیه می‌کنم.
        

          این کتاب، به عنوان یک کتاب درسی برای آشنایی با آیات الأحکام نگاشته شده؛ ازاین‌رو، به شکل «درسنامه» تهیه شده؛ یعنی درس‌درس نوشته شده، همراه با سؤالاتی در پایان هر درس و منابعی جهت مطالعه.
متأسّفانه از نظر ظاهری، کتاب دچار خلل‌هایی است؛ از جمله در تایپ آیات قرآن، تا آنجا که در میان کتاب، اشتباه تایپی در آیۀ قرآن نیز یافت شد.
عنوان کتاب «بازپژوهی» است، که متناسب با پژوهش و تحقیق علمی به شمار می‌آید؛ حال آنکه این کتاب به نیّت درسنامه تهیه شده. به همین دلیل، تصوّر این‌جانب آن است که عنوان کتاب با محتوای آن سازگار نیست.
در عین حال، این کتاب برای مطالعۀ اوّلیّه و مقدّماتیِ آیات الأحکام، مناسب به نظر می‌رسد، هرچند آیات مرتبط با همۀ ابواب فقهی را جمع‌آوری نکرده. در نتیجه، مطالعۀ این کتاب را به کسانی که به آیات الأحکام و تفسیر فقهی قرآن علاقه دارند، توصیه می‌کنم.
        

          به عنوان کتابی مختصر برای توصیه‌های زناشویی، کتابی مناسب به نظر می‌رسد که تکیه بر بعضی از آیات و روایات نیز دارد. نویسنده ذیل هر نکته، هم کلماتی از خود نگاشته و هم به آیات و روایات اشاره کرده.
کتاب‌های دیگری نیز در این زمینه وجود دارد، که مطالعۀ آن‌ها مفید به نظر می‌رسد؛ امّا به هر حال، شاید برای خیلی‌ها، مطالعۀ کتاب‌های طولانی اندکی سخت باشد، یا آنکه برای شروع مطالعه، با کتاب‌های سبک راحت‌تر باشند. در هر صورت، مطالعۀ کتاب برای کسانی که در شُرُفِ ازدواج هستند یا در مسیر آن به سر می‌برند، توصیه می‌شود.
        

          کتاب شامل فهرستی از آیات و روایات دربارۀ زندگی مشترک است. تا آنجا که به یاد دارم، نویسنده در بعضی از مواضع، از خود نیز کلماتی نگاشته بود؛ امّا عمدۀ محتوای کتاب، آیات و روایات به همراه ترجمه بود. ترجمه در بعضی از مواضع مشکل داشت؛ امّا این موارد، اندک بودند. فهرستی که آیات و روایات ذیل آن‌ها به نحو موضوعی درج شده‌اند، بسیار خوب است. فرصت نداشتم که آن را با کتاب «تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث» مقایسه کنم تا ببینم که کدام یک بهتر است. البته، کتاب «تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث» از نظر حجم، بیشتر است؛ امّا در هر صورت، شاید از نظر فهرست، این کتاب بهتر باشد. در این زمینه، فرصت نشد که مقایسه انجام دهد و تنها به ذکر احتمال بسنده می‌کنم.
مطالعۀ کتاب را به افرادی که در مسیر ازدواج هستند، توصیه می‌کنم.
        

          نویسندۀ کتاب از مشاوران معروف خانواده و ازدواج به شمار می‌آید، تا آنجا که اطّلاع دارم. کتاب دارای بخش‌هایی مفید نیز هست؛ امّا به نظر می‌رسد از نظر تنقیح و ارتباط مباحث با یکدیگر، ظاهر کتاب، و حتّی استنادهای کتاب، جای کار بسیار زیادی وجود دارد و یک ستاره از کتاب را نیز به همین دلیل حذف کردم. در حال حاضر، این یادداشت را با مقداری فاصلۀ زمانی از زمان اتمام مطالعۀ این کتاب می‌نویسم؛ امّا این چنین به یاد دارم که در متن کتاب، استنادها و ارجاعاتی وجود دارد که در پاورقی، برای آن‌ها چیزی ذکر نشده. از این جهت، کتاب دچار خلل است.
امّا در مقابل، نکتۀ مثبتی که در این کتاب وجود دارد، این است که نویسنده در کنار این کتاب، سه جلد دیگر نیز نگاشته. جلد دوم دربارۀ آشنایی برای ازدواج و نحوۀ خواستگاری است، جلد سوم دربارۀ مهارت‌های همسرداری، و جلد چهارم مربوط به تربیت فرزند. نویسنده‌های زیادی را ندیده‌ام که مجموعه‌آی کامل دربارۀ زندگی خانوادگی به این نحو نگاشته باشند. از جمله افرادی که چنین تألیفاتی دارند، می‌توان به آقای محسن عباسی ولدی اشاره کرد.
در هر صورت، با وجود ضعف‌های کتاب، شاید بتوان این کتاب را برای مطالعه توصیه کرد؛ امّا شاید بتوان کتاب‌های محکم‌تر و متقن‌تری نیز پیدا کرد.