بریده‌های کتاب ده گفتار: تقوا، فرضیه علم و ...

تز «اسلام منهای روحانیت» را همواره یک تز استعماری دانسته و می‌دانم. معتقدم هیچ چیز نمی‌تواند جانشین روحانیت ما بشود. حاملان فرهنگ اصیل و عمیق و ذی‌‏قیمت اسلامی تنها در میان این گروه یافت می‌شوند. آن تقواها، ایمان‌ها، معنویت‌ها، اخلاص‌ها، و آن جوشش‌ها و جنبش‌ها و فداکاری‌ها که رمز اصلی بقای ملت ماست تنها در این سرزمین مقدس سرمی‌زند.

بنای طلاب بر حفظ کردن و طوطی‏‌واری یاد گرفتن نیست- چنان که عادت معمول محصلین جدید است- بر تعمق و تفکر و تجزیه و تحلیل است. و چون حق تدریس، انحصاری نیست و انتخاب استاد با خود شاگردان است، برای هرکسی که استعدادی داشته باشد میسر است که کتاب‌های پایین‌‏تر را تدریس کند. از این رو یک نفر دانشجوی دینی در عین حال که دانشجوست و درس می‌خواند، ممکن است تدریس هم بکند امتیاز متد تحصیلی طلاب نسبت به سایر متدها همین است که طلاب، درسی را که از استاد فرا می‌گیرند دقیقاً مطالعه می‌کنند و سپس مباحثه می‌کنند و می‌‏نویسند و در همان حال دروس دیگر را تدریس می‌کنند. این جهات سبب می‌شود که طلاب در حدود تحصیلات خود عمیق می‌گردند.

یک مشکل بزرگ جامعه روحانیت ما وجود روحانی‏‌نمایانی است زرنگی و یا تطمیع و یا وسایل دیگر عده دیگر را با خود موافق می‌کنند و معناً همیشه به نفع آنها و بر ضرر مسلمانان در فعالیت‌‏اند. من نمی‌خواهم در این مقاله در اطراف این پلیدها و مفاسدی که بر وجودشان مترتب است بحثی کرده باشم، هرکسی کم و بیش از آن آگاه است. در اینجا همین قدر می‌گویم که آیا قطع این ریشه فساد جز با سازمان دادن صحیح به تشکیلات روحانی ما میسر است؟

اسلام در هر عصر و زمانی واقعاً تازه است: لا تَفْنی‏ غَرائِبُهُ وَ لا تَنْقَضی عَجائِبُهُ‏[1]، معلوم می‌شد که حتی عمیق‌‏ترین سیستم‌های اجتماعی قرن ما قادر نیست با آنچه اسلام آورده رقابت کند. ۱. نهج‌البلاغه، خطبه 150: [غرائب آن تمام نمی‌شود و شگفتی‌های آن از بین نمی‌رود.]

هرکس که خود را در برابر اسلام مسئول می‌شمارد، خود به خود نسبت به سازمان رهبری آن احساس مسئولیت می‌کند.

مرحوم ملک الشعراء بهار قصیده مستزادی دارد در مذمّت و شکایت از عوام، می‌گوید: - از عوام است هرآن بد که رود بر اسلام داد از دست عوام - کار اسلام ز غوغای عوام است تمام‏ داد از دست عوام - زآنچه پیغمبر گفته است و در او نیست شکی نپذیرند یکی - وحی مُنزل شمرند آنچه شنیدند از مام داد از دست عوام - عاقل ار بسمله خواند به هوایش نچمند همچو غولان برمند - غول اگر قصد کند گرد شوند از در و بام داد از دست عوام - عاقل آن به که همه عمر نیارد به زبان نام این بی ادبان - که در این قوم نه عقل‏ است و نه ننگ است و نه نام‏ داد از دست عوام - دل من خون شد در آرزوی فهم درست ای جگر نوبت توست - جان به لب آمد و نشنید کسی جان کلام داد از دست عوام - غم دل با که بگویم که دلم خون نکند غمم افزون نکند - سر فرو برد به چاه و غم دل گفت امام داد از دست عوام - پیش جُهّال ز دانش نسرایید سخن پند گیرید ز من - که حرام است حرام است حرام است حرام داد از دست عوام

مدعیان اصلاح‏‌طلبی که بسیاری از آنها علاقه‌‏ای به دیانت ندارند زیادند و در کمین احساسات نو و بلند نسل امروزند. اگر اسلام و روحانیت به حاجت‌ها و خواسته‌ها و احساسات بلند این ملت پاسخ مثبت ندهند، به سوی آن قبله‏‌های نوظهور متوجه خواهند شد. فکر کنید آیا اگر سنگر اصلاحات را این افراد اشغال کنند موجودیت اسلام و روحانیت به خطر نخواهد افتاد؟

در حوزه‌های علوم دینی، ادبیات عرب خوانده می‌شود اما با متد غلطی. نتیجتاً طلاب علوم دینی پس از سال‌ها تحصیل ادبیات عرب با آنکه قواعد زبان عرب را یاد می‌گیرند خود زبان عرب را یاد نمی‌گیرند، نه می‌توانند با آن تکلم کنند و نه می‌توانند از عربی فصیح استفاده کنند یا به عربی فصیح بنویسند.

سهم امام به طرزی که الآن جاری و معمول است محاسنی دارد و معایبی. حسنش از این جهت است که پشتوانه‌‏اش فقط ایمان و عقیده مردم است. مجتهدین شیعه بودجه خود را از دولت دریافت نمی‌کنند و عزل و نصبشان به دست مقامات دولتی نیست. روی همین جهت همواره استقلالشان در برابر دولت‌ها محفوظ است؛ قدرتی در برابر قدرت دولت‌ها به شمار می‌روند و احیاناً در مواردی، سخت مزاحم دولت‌ها بوده‌اند.

یکی از دانشمندان در مقام انتقاد نظر افلاطون می‌گوید: افلاطون با بیان مسئله‌ شوم «چه کسی باید بر جامعه حکومت کند؟» یک اشتباه و خطر پردوامی در فلسفه سیاسی ایجاد کرده است. مسئله‌ عاقلانه‌‏تر و خلّاق‌تر این است که چگونه می‌توانیم سازمان‌های اجتماعی را چنان ترتیب دهیم که زعمای بد و ناصالح نتوانند اسباب ضرر و زیان وی شوند؟ اهمیت زعمای صالح فقط از نظر طرز تفکری است که در مورد اصلاح و بهبود و تغییر سازمان‌های اجتماعی دارند، و اما زعمای صالحی که طرز تفکرشان در اساس و تشکیلات با ناصالح‌‏ها یکی است و تفاوتشان از لحاظ اخلاقی و شخصی است و بناست همگی در یک قالب کار کنند، اثر وجودی‏شان با ناصالح‌ها آنقدر زیاد نیست و منشأ تحولات اجتماعی قابل توجه نخواهند گشت