تز «اسلام منهای روحانیت» را همواره یک تز استعماری دانسته و می‌دانم. معتقدم هیچ چیز نمی‌تواند جانشین روحانیت ما بشود. حاملان فرهنگ اصیل و عمیق و ذی‌‏قیمت اسلامی تنها در میان این گروه یافت می‌شوند. آن تقواها، ایمان‌ها، معنویت‌ها، اخلاص‌ها، و آن جوشش‌ها و جنبش‌ها و فداکاری‌ها که رمز اصلی بقای ملت ماست تنها در این سرزمین مقدس سرمی‌زند.

بنای طلاب بر حفظ کردن و طوطی‏‌واری یاد گرفتن نیست- چنان که عادت معمول محصلین جدید است- بر تعمق و تفکر و تجزیه و تحلیل است. و چون حق تدریس، انحصاری نیست و انتخاب استاد با خود شاگردان است، برای هرکسی که استعدادی داشته باشد میسر است که کتاب‌های پایین‌‏تر را تدریس کند. از این رو یک نفر دانشجوی دینی در عین حال که دانشجوست و درس می‌خواند، ممکن است تدریس هم بکند امتیاز متد تحصیلی طلاب نسبت به سایر متدها همین است که طلاب، درسی را که از استاد فرا می‌گیرند دقیقاً مطالعه می‌کنند و سپس مباحثه می‌کنند و می‌‏نویسند و در همان حال دروس دیگر را تدریس می‌کنند. این جهات سبب می‌شود که طلاب در حدود تحصیلات خود عمیق می‌گردند.

یک مشکل بزرگ جامعه روحانیت ما وجود روحانی‏‌نمایانی است زرنگی و یا تطمیع و یا وسایل دیگر عده دیگر را با خود موافق می‌کنند و معناً همیشه به نفع آنها و بر ضرر مسلمانان در فعالیت‌‏اند. من نمی‌خواهم در این مقاله در اطراف این پلیدها و مفاسدی که بر وجودشان مترتب است بحثی کرده باشم، هرکسی کم و بیش از آن آگاه است. در اینجا همین قدر می‌گویم که آیا قطع این ریشه فساد جز با سازمان دادن صحیح به تشکیلات روحانی ما میسر است؟

اسلام در هر عصر و زمانی واقعاً تازه است: لا تَفْنی‏ غَرائِبُهُ وَ لا تَنْقَضی عَجائِبُهُ‏[1]، معلوم می‌شد که حتی عمیق‌‏ترین سیستم‌های اجتماعی قرن ما قادر نیست با آنچه اسلام آورده رقابت کند. ۱. نهج‌البلاغه، خطبه 150: [غرائب آن تمام نمی‌شود و شگفتی‌های آن از بین نمی‌رود.]