بریده‌های کتاب تاریخ کتابخوانی

ژولیوس سزار اولین کسی بود که طوماری را به شکل اوراق تا کرد تا به دست سربازانش رسانده شود. مسیحیان اولیه که می‌دیدند دفترنامه برای حمل‌ونقل بسیار آسان است و به راحتی میان لباس‌هایشان پنهان می‌شود، از آن استفاده کردند تا متونی را که مقامات رم مجاز نمی‌دانستند، به این سو و آن سو حمل کنند.

آدم‌هایی که در پارک قدم می‌زدند، به اندازه‌ی آدم‌های کتاب‌ها، واقعی نبودند...در کتاب‌ها بود که با جهان روبه‌رو شدم: هضم شده، دسته‌بندی شده، عنوان‌بندی شده، فکر شده و کماکان مهیب.

هر بار خود را از شر کتابی رها کرده‌ام، چندر روز بعد دیده‌ام که آن کتاب درست همان کتابی بود که در آن لحظه لازمش داشتم.

جیمز هیلمنِ روانشناس این بحث را مطرح می‌کند که آن دسته از کسانی که در کودکی کتابخوان بوده‌اند یا کتاب‌هایی برایشان خوانده می‌شده است، «در مقایسه با کسانی که بعدها باید با داستان و قصه آشنا شوند، در وضعیت روحی بهتری هستند و پیش‌آگاهی بهتری دارند.... کسب چشم‌اندازی در مورد زندگی در آنان زودتر رخ می‌دهد.» در نظر هیلمن، کتاب‌هایی که در کودکی در خوانده می‌شوند «در کودک این احساس را پدید می‌آورد که چیزی خوانده، در آن زیسته و رشد کرده‌اند و این همان پدیده‌ای است که روح انسان، در زندگی واقعی تجربه می‌کند.» من به همان دلیل، بارها و بارها به آن کتاب‌ها بازگشته‌ام و بازخواهم گشت.

ویرجینیا وولف نوشته است «از آنجا که هرساله هملت را می‌خوانیم، اگر برداشت‌های هر سال خود را روی کاغذ بیاوریم، عملا شبیه به آن است که زندگینامهٔ خودنوشت خود را نوشته‌ایم، چون هرچه بیشتر از زندگی می‌آموزیم، به برداشت‌های تازه‌تر و بهتری از حرف‌های شکسپیر دست می‌یابیم.»

سیلوستر پریریاس اعلام کرده بود که کتابی که کلیسا و مسیحیت را بنا نهاد، باید یک راز بماند و تنها به مدد اقتدار و قدرت پاپ تفسیر و تحلیل شود، حال آنکه، بدعت‌گزاران اعتقاد داشتند که مردم حق خواندن و برداشت شحصی از کلام خداوند را دارند و در این کار به هیچ شاهد یا میانجی نیازی نیست.

رژیم‌های عوام‌فریب از ما می‌خواهند که فراموش کنیم و در نتیجه کتاب را در زمرهٔ اقلام تفننی و لوکس قرار می‌دهند؛ رژیم‌های دیکتاتوری می‌خواهند که فکر نکنیم و در نتیجه به توقیف و سانسور تهدید می‌کنند؛ هر دوی این رژیم‌ها، در نهایت می‌خواهند که نادان شویم و بی‌سروصدا، حقارت خود را بپذیریم و از همین روست که مصرف خزعبلات و کتاب‌های سرگرم کننده را تشویق می‌کنند. در چنین حکومت‌هایی، خوانندگان کتاب‌های جدی، چیزی جز عناصر خرابکار و برانداز نیستند.

از آنجا که بیشتر کتاب ها عناوین کامل نداشتند، عنوان توضیح دهنده‌ای به آن‌ها اضافه می‌شد و اولین کلمات کتاب به عنوان معرف آن، به کار می‌آمد. برای مثال، در سده‌ی دهم، عبدالقاسم اسماعیل (صاحب بن عباد) وزیر ایرانی، که نمی‌خواست هنگام سفر از مجموعه ۱۱۷هزار جلدی کتاب هایش دور بماند، دستور داده بود که آم‌ها را بار شتر های تعلیم دیده‌ای کنند که بر اساس حرف الفبا، پشت سر همدیگر حرکت می‌کردند.

(اسکار وایلد) اما اینکه به مردم بگوییم چه نخوانند، موضوع دیگری‌است و من می‌خواهم جرات به خرج دهم و آن را به عهده مشتاقان سوادآموزی همگانی وابگذارم.

هنری میلر با این نظر موافق بود "بهترین جا برای من همان‌جا بوده است. بخش‌هایی از کتاب اولیسس هست که _اگر می‌خواهی تمام رنگ و بوی محتوای آن را به خوبی درک کنی_ باید در توالت بخوانی."

هافمن از حواشی و تفسیر نویسی‌های قدیمی بیزار بود و به جای آنکه دانش‌آموزان کلاس را از باتلاقی پوشیده از قوانین و قواعد دستوری عبور دهد، به سرعت از روی آن رد می‌شد و در عوض بر خواندن خود متون تمرکز می‌کرد.بزرگ‌ترین اولویت هافمن، خواندن راحت متون, با دقت و هوشمندی تمام بود تا بتوان متن را به‌طور تمام و کمال خواند و به بهترین وجهی درک کرد.

هیو اهل سن‌ویکتور در سال ۱۱۲۰ میلادی نظامی برای دسته‌بندی کتاب ها پیشنهاد کرد که در آن چکیده ای از محتوای هر کتاب (به شیوه‌ی چیکده‌نویسی های امروزی) فراهم می‌آمد و در سه دسته‌ی اصلی براساس تقسیم بندی سه‌گانه‌ی صناعات آزاد در یکی از سه دسته جا می‌گرفت: نظری، عملی، مکانیکی.

ایزیکیل مارتینز نویسندهٔ آرژانتینی چنین گفته است: «کسانی هستند که هنگام خواندن کتابی به یاد احساسات نهفته در کتاب‌های دیگری می‌افتند که خوانده بودند و آن‌ها را کنار هم قرار می‌دهند و مقایسه می‌کنند. این یکی از ظریف‌ترین اشکال برقراری رابطه است.»

آگوستین: این نوع کتاب خواندن اینک بسیار رایج است؛ آدم‌های باسواد زیادی وجود دارند..‌. اما اگر در مکان‌های مناسب، چیزهای کوچکی یادداشت کنی، به آسانی خواهی توانست از ثمرهٔ مطالعات خود، لذت ببری. فرانچسکو: منظورت چه نوع یادداشتی است؟ آگوستین: هر وقت کتابی می‌خوانی و به عبارت درخشانی می‌رسی که احساس می‌کنی روح تو را تکان می‌دهد یا می‌پالاید، صرفا به قدرت درک و شعور خودت تکیه نکن، بلکه به خود فشار آور که آن را از بر کنی و با تعمق در آن‌ها با آن عبارات انس بگیری تا هر وقت غم و غصه به سویت هجوم آورد، علاج آن را، گویی که در ذهنت حک شده باشد، آماده داشته باشی. هر وقت به بندی خوردی که به نظرت مفید می‌آید، علامت پر رنگی کنار آن بزن تا آن را چون آهک در ذهنت سفت کند، چون در غیر این صورت، از ذهن تو خواهد گریخت.

بعدها که دریافتم سروانتس در شرح عشق به خواندن گفته بود، هر تکه‌پاره‌ای از روزنامه‌ای که در خیابان می‌دید، برمی‌داشت و می‌خواند، دقیقا می‌دانستم که چه انگیزه‌ای او را به سمت یافتن این کاغذپاره‌ها جلب می‌کرد.

پرستش کتاب یکی از پایه‌های اصلی جوامع باسواد است. اسلام در این زمینه حتی یک گام پیش‌تر برمی‌دارد: قرآن نه تنها یکی از مخلوقات خداوند است، بلکه یکی از صفات او است مانند حاضر بودنش در همه‌جا و رحیم بودنش.

در ابتدا کتاب‌هایم را بر اساس حروف الفبای نام نویسندگان در قفسه کتاب قرار می‌دادم. سپس آن‌ها را بر اساس ژانر دسته‌بندی کردم: رمان، نمایشنامه، شعر و غیره. بعدها کوشیدم آن‌ها را بر اساس زبان اصلی مرتب کنم و سپس در دوران سفرهایم، ناگزیر شدم فقط معدودی را نگاه دارم و آن‌ها را در قالب کتاب‌هایی که احتمال خواندن آن‌ها بسیار کم است، کتاب‌هایی که دایما می‌خوانم و کتاب‌هایی که امیدوارم بخوانم، دسته‌بندی کردم.

می‌دانم که در صفحه‌ی کتابی از کتاب‌های قفسه‌ام، که از آن بالا به من می‌نگرد، همان پرسشی که من امروزه با آن دست به گریبانم سال‌ها پیش و به قلم شخصی که هرگز از وجودم کمترین اطلاعی نداشت مطرح شده است.