بریده‌های کتاب حاج آخوند

ما به جهان آمده‌ایم تا هستی و خدا و انسان را تماشا کنیم. تا صدای هستی را بشنویم. تا با هستی هم‌آوا بشویم. تا جان ما رنگی از آن آرامش آرمانی بگیرد.

حاج آخوند گفت: ... شک کردن یک مرحله بالاتر از فکر کردن است. حقیقت نه در مرحله پیش از تفکر است و نه در مرحله پیش از شک خردمندانه. اصلاً خیالتان را راحت کنم، ما اگر در ذهن خود دریایی از امواج شک نداشته باشیم، توفان شک نداشته باشیم، تمام می‌شویم. مثل کسی خواهیم بود که در بیابان تاریکی گم شده باشد. وقتی موج‌های نیرومند شک ذهن ما را می‌آشوبد؛ توفان شک ما را ویران می‌کند؛ اگر در پسِ این شک، آفتابی از دل دریا بتابد، ذهن ما را روشن و تن و جان ما را گرم کند، به همان آرامشی که می‌جستیم رسیده‌ایم. این آفتاب از سرچشمه ایمان می‌تابد. خرد انسان نمی‌تواند به یقین کامل برسد، معنای هستی را بفهمد، خدا را بشناسد! خیام می‌داند که توانایی خرد ما محدود است. کنه خرد ما اگر آفتاب ایمان بر آن نتابد جان ما آرام نمی‌گیرد. کنه خردم درخور اثبات تو نیست و اندیشه من به جز مناجات تو نیست من ذات تو را به واجبی کی دانم داننده ذات تو به جز ذات تو نیست

آسمان رشک برد بهر زمینی که در آن دو سه یاری دو سه دم بهر خدا بنشینند!

انتخاب راه، مهم‌تر از چگونه رفتن است. راه را باید درست انتخاب کنی! مقصد را باید درست شناسایی کنی. می‌خوای کجا بروی؟ چرا بروی؟ چه به دست می‌آوری و چه از دست می‌دهی؟ یادت باشد که در این جهان تا چیزی را از دست ندهی، چیزی به دست نمی‌آوری. اگر بخواهی دانشمند و فقیه و ادیب شوی، با آسان‌گیری و باری به هر جهت وقت را گذراندن جمع نمی‌شود. و من طلب العلی، سهر اللیالی! «اگر جان همی‌خواهی افروختن زمانی میاسای ز آموختن»

مثل نوره کمشکوة! ما باید مثل نور خدا باشیم. سخن ما، نگاه ما، سلوک ما، دوست و همراه و همدل و حتی مخالف را به یاد خدا بیندازد.

خیام می‌داند که توانایی خرد انسانی محدود است. کُنهِ خرد ما اگر آفتاب ایمان بر آن نتابد، جان ما آرام نمی‌گیرد. کنهِ خردم درخور اثبات تو نیست واندیشهٔ من به جز مناجات تو نیست من ذات تو را به واجبی کی دانم دانندهٔ ذات تو به جز ذات تو نیست

سکینه خانم تُنگ بلور شربت انگور برایمان آورد... حاج آخوند جلدی برخاست و تُنگ را از دست سکینه خانم گرفت و شانه‌اش را بوسید... حاج آخوند که رفت، اولین حرفی که احمد با ذوق و شتاب و شادمانه زد این بود: «این آخوند با همهٔ آخوندا فرق داره!» بعد رو به آقای عامری کرد و گفت: «تا به حال آخوند ندیده بودیم شانهٔ زنش را ماچ کند!»

یادتانه همیشه وقتی می‌گفتند فلانی مثل گرگه؟ حاج‌آخوند لبخند می‌زد و می‌گفت: بیچاره گرگ. هارترین جانور، خود انسان است. وقتی انسان نیست‌.

آقای عامری که کنار نشسته بود، گفت خدا خیرت بدهد. احمد فراهانی راست گفت این آخوند با همهٔ آخوندا که ما دیده‌ایم، فرق داره. چرا در این ده، خودش را حبس کرده؟! گفتم او که از همه آزادتر است‌. شیخ شاد بی‌خانقاه است! برایش این بیت مورد علاقهٔ حاج‌آخوند را خواندم: رطل گرانم دِه ای مرید خرابات شادی شیخی که خانقاه ندارد

در زندگی، انسان گاهی بر سر دوراهه قرار می‌گیرد؛ بین حقیقت و مصلحت. حقیقت همان است که دلتان می‌گوید و مصلحت همان است که عقل حسابگر می‌خواهد‌. برای حقیقت باید از چیزی بگذرید و برای مصلحت، برعکس چیزی به دست می‌آورید. البته چیزی که به دست‌تان می‌آید، مثل ماهی زنده چندان توی دست نمی‌ماند، می‌لغزد. برای لقمه نان هیچ وقت کمرتان را خم نکنید‌. یادتان باشد وقتی انسان حقیقت را می‌طلبد، اگر هم به ظاهر چیزی را از دست بدهد، چیز بزرگتری به دستش می‌آید. مصلحت‌طلب هم که خیال می‌کند چیزی به دست می‌آورد، نمی‌داند که چه گوهری را از دست می‌دهد.

شاید تفاوت من با استادان دانشگاه دربارهٔ خیام و یا حافظ این باشد که آن‌ها درس می‌دهند. ما در روستایمان با خیام و حافظ زندگی می‌کنیم. زندگی در روستا، چشم شما را تیز و نگاه شما را صیقل می‌زند.

«پسرم، برخی پرسش‌ها پرسش عمرند‌. گذار سال و ده سال، کافی نیست. باید پاسخ مثل چشمه‌ای از جانت بجوشد. خواندنی نیست، شدنی است!»