بریده‌های کتاب تعلیم و تربیت در اسلام

زن به عنوان یک صاحب عفت، حامل یک امانت بزرگ انسانی است نه دارای یک امر شخصی که اگر از آن بگذرد از شخص خودش گذشته؛ اگر بگذرد، به یک امانت انسانی خیانت کرده است. مرد هم باید عفیف باشد، زن هم باید عفیف باشد. ولی می‌دانیم که اگر دنیا را هم از نام تساوی حقوق زن و مرد پر کنند، تشابه حقوق زن و مرد را کسی نمی‌تواند درست کند، و در اینکه زن و مرد دو جنسی هستند که در برخی امور انسانی با یکدیگر مشترک هستند و در برخی دیگر از نظر کیفی با یکدیگر اختلاف دارند تردیدی نیست. و لهذا عفت زن یک امری است که مورد تجاوز مرد قرار می‌گیرد ولی عفت مرد هیچ وقت مورد تجاوز زن قرار نمی‌گیرد.

برای جهالت انسان همین بس که هر چه می شنود نقل کند.

انسان یعنی انسانیت، یعنی فضایل انسانی، نه این گوشت و پوست. اگر انسان این گوشت و پوست بخواهد باشد هیچ فرقی میان انسان و حیوان نیست، انسان هم حیوانی است که جانی دارد و می‌خورد و می‌خوابد و شهواتی دارد، پس برایش نمی‌توان ارزش قائل شد. وقتی می‌گوییم «انسان»، به اعتبار آن کمالات و اعتبارهای انسانی می‌گوییم. اگر کسی ضد انسان باشد و در واقع انسان بالقوه و ضد انسان بالفعل باشد، او انسان شمرده نمی‌شود.

جهل غالباً در احادیث در مقابل علم نیست، در مقابل عقل است، یعنی بی‌فکری نه بی‌علمی. برای بی فکری و حساب نکردن انسان کافی است که هرچه را می‌شنود باور و نقل کند.

اجتهاد، ابتکار است و اینکه انسان خودش رد فرع بر اصل بکند‌.

یعنی در همین آموزشها و تعلیم و تربیت ها در مدرسه ها وظیفه معلم بالاتر از اینکه به بچه یاد می دهد این است که کاری بکند که قوّه تجزیه و تحلیل او قدرت بگیرد نه اینکه فقط در مغز وی معلومات بریزد، که اگر معلومات خیلی فشار بیاورد ذهن بچه راکد می شود.

علم دو علم است: یکی علم شنیده شده یعنی فرا گرفته شده از خارج، و دیگر علم مطبوع. علم مطبوع یعنی آن علمی که از طبیعت و سرشت انسان سرچشمه می‌گیرد، علمی که انسان از دیگری یاد نگرفته و معلوم است که همان قوّه ابتکار شخص است.

مایه اصلی تفکر، تعلیم و تعلّم است‌ و اینکه در اسلام دارد که تفکر عبادت است، غیر از این است که تعلّم عبادت است.

گذشته از واجب‌های عینی یک سلسله واجب‌های کفایی داریم، یعنی واجب‌هایی که باید براساس تقسیم کار صورت بگیرد. نظیر اینکه وجود پزشک لازم است، پس علم پزشکی واجب کفایی است، یعنی واجب است به طور وجوب کفایی که در میان مردم به قدر کفایت پزشک باشد که بیماران به آنها مراجعه کنند.

آموختن خود دین یک علم است، آموختن چیزی که انسان بخواهد وظیفه دینی‌اش را به وسیله آن‌ انجام بدهد علم دیگری است.

عقل آن وقت برای انسان عقل است که به شکل غربال در بیاید؛ یعنی هرچه را که وارد می‌شود سبک سنگین کند، غربال کند، آنهایی را که به درد نمی‌خورد دور بریزد و به دردخورها را نگاه دارد.

مسئله‌ دیگر این است که عقل و علم باید با یکدیگر توأم باشد، و این نکته بسیار خوبی است. اگر انسان تفکر کند ولی اطلاعاتش ضعیف باشد، مثل کارخانه‌ای است‌ که ماده خام ندارد یا ماده خامش کم است؛ قهراً نمی‌تواند کار بکند یا محصولش کم خواهد بود.

اگر اکثر مردم زمین را پیروی کنی، تو را از راه حق منحرف می‌کنند. دلیلش این است که اکثر مردم پیرو گمان و تخمین‌اند نه پیرو عقل و علم و یقین