بریده‌های کتاب حیوان قصه گو

وقتی کتابی را به کسی می‌فروشید، فقط دوازده اونس کاغد و مرکب چسب نیست، بلکه یک زندگی تازه و تمام و کمال است. عشق و دوستی و شوخی و کشتی‌هایی در دریای شب _ همه‌ی زمین و آسمان در یک کتاب است. منظورم یک کتاب واقعی است کریستوفر مورلی، پارناسوس سیار

قصه [روایت] برای انسان مثل آب است برای ماهی _ همهٔ اطراف او را گرفته و تقریبا حس نمی‌شود. درحالی که جسم شما همیشه در نقطهٔ معینی در مکان و زمان ثابت است، ذهن شما همواره آزاد است که در قلمروهای خیالی بچرخد و می‌چرخد.

به گفته‌ی جروم برونر روان‌شناسی، حافظه می‌تواند «به‌جز حقیقت به اربابان دیگری هم خدمت کند.»

باید بگویم که مردم مشتاق‌اند تقریبا هر چیزی را تصور کنند. اما این انعطاف‌پذیری به قلمر اخلاق تسری پیدا نمی‌کند. متفکران هوشمندی که تبار آنها را می‌توان تا دیوید هیوم فیلسوف دنبال کرد به این گرایش انسان به «مقاومت در تخیل» اشاره کرده‌اند: اگر کسی سعی کند به ما بگوید بد خوب است و خوب بد، با او همراه نخواهیم شد.

داستان، خواه از طریق کتاب در معرض آن قرار بگیریم، یا فیلم، یا بازی‌های ویدئویی، حقایقی را درباره‌ی جهان به ما یاد می‌دهد؛ بر منطق اخلاقی ما تأثیر می‌گذارد؛ و در ما ترس‌ها، امیدها،‌ و اضطراب‌هایی پدید می‌آورد که رفتار و حتی شاید شخصیت ما را تغییر می‌دهد.

وقتی یک مطلب غیرداستانی می‌خوانیم، این کار را با گارد بسته انجام می‌دهیم؛ در واقع دیدگاهی انتقادی و شکاک داریم. اما هنگامی که مجذوب یک داستان می‌شویم، این کار را با گارد باز انجام می‌دهیم. در این مورد با عاطفه‌ی خود حرکت می‌کنیم،‌ و انگار بی‌دفاع می‌مانیم.

در بررسی اپل کسانی که بیشتر درام و کمدی از تلویزیون می‌بینند، به‌خلاف آنهایی که به برنامه‌های خبری و گزارش‌های مستند علاقه‌مندند، به «عادلانه بودن دنیا» باور عمیق‌تری دارند. اپل نتیجه می‌گیرد که داستان با غوطه‌ور کردن مداوم مغز ما در مضمون عدالت شاعرانه ممکن است تا اندازه‌ای مسئول این تصور بیش از حد خوش‌بینانه باشد که جهان به طور کلی مکان عادلانه‌ای است.

تولستوی عقیده داشت کار هنرمند ((آلوده کردن)) مخاطبانش به افکار و عواطف خویش است _ ((هر چه این آلودگی بیشتر باشد، هنر مزبور هنر بهتری است.)) حق با تولستوی بود، زیرا افکار و عواطف در داستان بسیار واگیرند، و مردم ایمنی خود را در مقابل آنها دست بالا می‌گیرند.

ما در حالی که به‌تنهایی روی مبل خود نشسته‌ایم و رمانمان را در دست داریم یا تلویزیونمان را تماشا می‌کنیم، به راحتی فراموش می‌کنیم که تا چند قرن قبل، داستان همواره یک فعالیت کاملا جمعی بوده است. پیش از اختراع خط، ده‌ها هزار سال،‌ قصه فقط هنگامی اتفاق می‌افتاد که قصه‌گو و شنوندگان یک‌جا گرد می‌آمدند. تنها پس از اختراع چاپ بود که کتاب‌ها آن‌قدر ارزان شدند که باسوادی عمومی را امکان‌پذیر کردند. هزاران سال، داستان منحصرا شفاهی بود. یک قصه‌گو یا بازیگر،‌ جماعتی از مخاطبین را جذب و آنها را از نظر ذهنی و عاطفی هماهنگ می‌کرد، و به همه پیامی یکسان می‌داد.

ذهن انسان برای تشخیص الگوها تنظیم شده است، و بیشتر به مثبت‌های دروغ گرایش دارد تا به منفی‌های دروغ. همین نرم‌افزار ذهنی که ما را نسبت به چهرهای انسانی بسیار هشیار می‌کند، باعث می‌شود که در ابرها حیوان یا در ردّ توری کباب‌پز روی گوشت،‌ عیسی مسیح را ببینیم. از دیدگاه روان‌شناسان، این بخشی از «طراحی ذهن» است که به ما کمک می‌کند در محیط اطرافمان الگوهای معنادار پیدا کنیم.

مؤمنان، تحت‌تأثیر اسطوره‌های مقدس با واقعیتی مواجه‌اند که از آغاز تا پایان زمان گسترده است. آنها باید به صورت ذهنی یک دنیای کامل را در ذهن داشته باشند که سرشار از الوهیت است. آنها باید بتوانند پیام‌های رمزی مندرج در ستارگان، زمزمه‌ی باد و چیستان‌های پیامبران را بگشایند. در سراسر تاریخ بشر، هیچ‌چیز به اندازه‌ی داستان‌های مقدس بر ذهن انسان تأثیر نگذاشته‌اند. قهرمانان این قصه‌ها به دنیای واقعی هجوم می‌برند و تأثیرانی عمیق بر جای می‌گذارند. باورمندان فعالیت‌های زندگی خود را بر اساس آنچه در این‌گونه داستان‌ها آمده است تنظیم می‌کنند: چگونه بخورند، چگونه بشویند،‌ چگونه بپوشند، کی ببخشند، و ... .

داستان همواره زیرکانه ما را تشویق می‌کند که افرادی شرافتمند باشیم،‌ نه فاسد.

ذهن قصه‌گو نوعی سازگاری تکاملی مهم است. این ذهن به ما امکان می‌دهد که زندگی خود را به مثابه‌ی روایتی منسجم، سامان‌یافته و معنادار تجربه کنیم. همین ویژگی است که زندگی را به چیزی بیش از اغتشاشی درهم‌برهم و آزارنده تبدیل می‌کند.

نظریه‌های توطئه به یکی از رازهای بزرگ شرایط انسانی پاسخ می‌دهند: چرا همه چیز در دنیا این قدر بد است؟ این نظریه‌ها راه‌حلی در برابر مسأله‌ی شرارت می‌گذارند. در دنیای خیالی نظریه‌پرداز توطئه،‌ بدی تصادفی وجود ندارد. برای ذهن توطئه‌اندیش، کثافت هرگز همین‌طوری اتفاق نمی‌افتد. تاریخ صرفا توالی رویدادهای لعنتی نیست،‌ و تنها خام‌اندیشان و گوسفندسانان به تصادفی بودن رویدادها باور دارند. به همین دلیل، نظریه‌های توطئه ــ صرف‌نظر از شمار شیاطینی که به یاری می‌طلبند ــ همواره با سادگی خود تسلی‌بخش‌اند. اتفاق‌های بد به دلیل چرخش‌های بی‌حساب و کتاب متغیرهای اجتماعی اتفاق نمی‌افتند. علت وقوع آنها این است که آدم‌های بدی وجود دارند که می‌خواهند خوشبختی ما را نابود کنند. و شما می‌توانید مبارزه کنید و این ‌آدم‌های بد را شکست دهید. البته اگر بتوانید داستان پنهان را بخوانید.

اغلب ما فکر می‌کنیم خاطراتمان آکنده از اطلاعات موثقی هستند که هر وقت بخواهیم می‌توانیم به ‌آنها دسترسی پیدا کنیم. اما ماجرا به این سادگی نیست. مثل شخصیت اصلی مبتلا به فراموشی فیلم ممنتو (2000)، زندگی همه‌ی ما آکنده از خاطراتی ناخواناست که آن طور که ما به یادشان می‌آوریم اتفاق نیفتاده‌اند.