بریده‌های کتاب اسلام و مسئله ملیت

ایرانِ آن روز را تخمین زده‌اند 140 میلیون جمعیت بوده است، چون ایرانِ آن روز با ایران امروز بسیار فرق داشته، خیلى وسیع‌تر بوده است. تمام سربازان اعراب در جنگ با ایران آن وقتى که خیلى گرد هم جمع مى‌شدند، پنجاه هزار نفر بودند. اگر ایرانی‌ها ایمان مى‌داشتند و منتظر چنین حادثه‌اى نمى‌بودند، چنانچه فقط عقب‌نشینى مى‌کردند، اصلا این پنجاه هزار نفر عرب داخل ایران گم مى‌شدند، بعد همان زن‌ها و بچه‌هاى ایرانى مى‌توانستند اینها را تکه پاره کنند. ولى شما مى‌بینید اگر مردمى از حکومتشان یا از کیش وآیین و معنویاتشان ناراضى باشند طبعآ انتظار این را مى‌کشند که یک قوّه و قدرتى غیر از خودشان باشد که به دامن آن پناه ببرند.

مثلا یک شاعر قرن دوم و سوم هجرى به اندازه شاعر قرن پنجم و ششم هجرى تحت تأثیر معارف و احکام اسلام نیست. رودکى را با سعدى مقایسه کنید، فردوسى را با مولوى مقایسه کنید. هرچه که زمان بیشتر مى‌گذرد معنویت اسلام بیشتر در ایران نفوذ مى‌کند و با ایرانیان سازگار مى‌شود. با اینکه هرچه مى‌گذرد ایران از نظر سیاسى استقلال بیشترى پیدا مى‌کند یعنى حساب ایران از نظر سیاسى از اعراب جدا مى‌شود، ولى روح ایرانى با اسلام آمیزش بیشترى پیدا مى‌کند. به هیچ‌وجه فتح ابتداى اسلام بدون آنکه روح ایرانى راضى باشد نمى‌توانست موجب این همه گرایش و اعتقاد به اسلام شود و [این فتح تنها با] نارضایتى ایرانى از حکومتش و از روحانیتش قابل توجیه نیست.

براى اینکه پدیده‌اى که در میان قوم بیگانه‌اى پدید آمده است براى قوم دیگر بیگانه شمرده نشود، دو شرط لازم است: اول اینکه خود آن پدیده رنگ ملیت خاصى نداشته باشد، دوم آنکه آن ملت دیگر آزادانه آن را انتخاب کرده باشند.

یزدگرد با زور و لشگرکشى، خودش را به مردم تحمیل کرده بود. اینها کوچکترین آزادى هم به ملت نمى‌دادند. مسلمین طرفدار این بودند که ما باید طلسمها به نام دولتها را، دولت‌هاى جابرى که بر ملتها حکومت مى‌کنند، بشکنیم؛ ما این طلسم را مى‌شکنیم، بعد ملت‌ها را آزاد مى‌گذاریم که هر دین و مذهبى را که بخواهند انتخاب کنند.

مقیاس اسلامى یک مقیاس جهانى است نه ملى. اسلام نه دین عرب است و نه دین ایرانى و نه دین هندى، نه دین شرقى و نه دین غربى، بلکه دین مقدس اسلام با توجه کردن به این امور به صورتى که اینها شکل عصبیت به خود بگیرد و مبناى حقوق خاصى بشود، مبارزه کرده است. ما از آن جهت که هم ایرانى هستیم و هم مسلمان و الآن در کشور خودمان مسئله اسلام و ملیت ایرانى یک مسئله جدى و واقعى است نمى‌توانیم در مسئله اسلام و ملیت بى‌تفاوت بمانیم. از این نظر یک مسئله جدى و واقعى است که الآن عده زیادى از این فرصت دارند سوء استفاده مى‌کنند. به نام ملیت ایرانى و قومیت ایرانى و به نام مبارزه با عرب و عربیت، یک مبارزه بسیار وسیعى را با اسلام آغاز کرده‌اند.

شما تحقیق کنید و ببینید آیا غیر از این، روش مسلمین بوده است یا نه؟ مى‌آمدند مى‌گفتند که ما مى‌خواهیم به کیش و مذهب خودمان باقى بمانیم. مسلمین به آنها مى‌گفتند بسیار خوب، حالا که به این کیش باقى مى‌مانید مقررات اسلام را رعایت کنید. اگر شما مسلمان باشید باید زکات و خمس بدهید، در جهاد اسلامى شرکت کنید و اگر به کیش خود باقى بمانید باید مالیات سرانه‌اى ـ که تمام مورخین نوشته‌اند بسیار کم بوده است ـ بپردازید. (جزیه یعنى مالیاتى که غیرمسلمان باید بدهد ولى از تکالیف اسلامى هم آزاد باشد.) شما جزیه بدهید، آن وقت متعهد مى‌شویم که جان و مال و حتى معابدتان را حفظ کنیم، و چنین مى‌کردند.  قرن‌ها مسلمین حافظ آتشکده‌هاى ایران بودند. مسلمین یک آتشکده ایرانى را خراب نکردند، یک کلیسا یا دیر را خراب نکردند.

معروف‌ترین و نیرومندترین مسلک اصطلاحى در دنیاى امروز کمونیسم است. کمونیسم در کجا ظهور کرد؟ با چه مغزى، از مغز چه قومى و از میان چه ملتى پیدا شد و چه ملت یا ملت‌هایى آن را پذیرفتند؟ کارل مارکس و انگلس دو نفر آلمانى هستند ولى ملت آلمان زیر بار این فکر نرفت، روسیه شوروى رفت. حتى خود مارکس هم پیش‌بینى‌اش غیر این بود، خود کشورهاى اروپایى بود، جاى دیگرى را پیش‌بینى نمى‌کرد که کمونیسم در آنجا توسعه پیدا کند. برخلاف پیش‌بینى‌هاى خودش روسیه شوروى این مسلک را پذیرفت و بعد هم یک کشور و یک سرزمین دورافتاده شرقى و پرجمعیت مانند چین پذیرفت.  پس این موضوع که یک عقیده و یک فکر از محل خودش خارج بشود و برود جاى دیگر و احیاناً در آن جاى دیگر محیط بهترى پیدا کند، جاى عمیق‌تر براى خودش پیدا کند و بهتر استقرار پیدا کند، یک مطلب تازه‌اى نیست و اختصاص به اسلام هم ندارد. اسلام جزو آن عقایدى است که در غیر سرزمین خودش یعنى سرزمینى که در آن ظهور کرد، یعنى مکه و حتى حجاز، نفوذ و توسعه بیشترى پیدا کرد.

از نظر قرآن به یک مجموعه فکرى و یک روشى که مردم به آن عمل کنند «ملت» گفته مى‌شود. 

رمز نفوذ و انتشار سریع و عمیق اسلام این بود که رحمة للعالمین بود. رمز این نفوذ، همان حقیقت کلى و ناموس جهانى است که خود قرآن توضیح داده است: وَ اَمّا ما ینْفَعُ النّاسَ فَیمْکثُ فِى‌الاَْرْضِ  هرچه به حال بشر مفید واقع شود و حاجت فطرى او را برآورد باقى مى‌ماند. چقدر سطحى و ناشیانه است که نفوذ و انتشار عجیب این دین را که هنوز هم پس از چهارده قرن در حال پیشروى است ناشى از قانون جهاد و فتوحات صدر اسلام بدانیم.

در کشتن امام حسین(ع) همان اساس قومیت عربى خیلى دخالت داشت. ما یک وقت مى‌گوییم امام حسین را کى کشت؟ و یک وقت مى‌گوییم امام حسین را چى کشت؟ این «چى» از «کى» مهم‌تر است. امام حسین(ع) را جهالت و نادانى و عدم تشخیص کشت ولى یکى از عوامل کشته شدن او همان احساسات جاهلانه قومى و قبیله‌اى است که در عرب بود.

سالها مبلّغان مسیحى در دنیا علیه اسلام اینچنین تبلیغ مى‌کردند که مسلمین بر سر هر ملتى که مى‌ریختند مى‌گفتند یا اسلام یا شمشیر؟! در صورتى که این یکى از افتراهاى تاریخ است. نه مسلمین چنین پیشنهادى مى‌کردند و نه اتباع سایر مذاهب در هنگام فتوحات اسلامى مسلمان شدند، بلکه بعدها در طول سه چهار قرن اسلام تدریجاً بر سایر مذاهب پیروز شد و غالب مردمى که اسلام اختیار کردند، در عصرى اختیار کردند که سیادت عرب به کلى از میان رفته بود و نژادهاى غیرعرب روى کار آمده بودند. هیچ دلیلى براى مسلمان شدن اقوام دیگر جز نفوذ معنوى اسلام وجود ندارد.

قرآن هرگز یک خطاب ندارد که به قوم عرب خطاب کرده باشد. شما در کجاى قرآن «یا ایها العربى» پیدا مى‌کنید؟ یا «یا قریشى» پیدا مى‌کنید؟ چنین چیزى را هرگز پیدا نمى‌کنید. قرآن یا «یا اَیهَا النّاسُ» دارد یا «یا اَیهَا الَّذینَ آمَنوا». گاهى براى کسانى که پیغمبر اکرم بر آنها مبعوث شده است صحبت مى‌کند، و گاهى مخاطبش آنهایى هستند که گرایش پیدا کرده‌اند، یعنى صحبتى است خصوصى با اتباع خودش. بنابراین اسلام از اول ظهور، داعیه‌اش یک داعیه جهانى بوده است.

چطور شد ایران به آن عظمت از اعراب به آن کمى شکست خورد، اعرابى که هم از لحاظ عدد نسبت به اینها کم بودند و هم از نظر فنون نظامى اطلاع خوبى نداشتند، اسلحه‌شان نسبت به اسلحه ایرانی‌ها پست بود، اسلحه‌اى که فقط براى جنگهاى خودشان خوب بود نه اینکه با آن بخواهند به جنگ دولت نیرومندى چون ایران بیایند، در حالى که در جبهه‌هاى دیگر هم مشغول جنگ بودند، مخصوصاً در جبهه ایران که شکست پشت شکست نصیب ایران مى‌شد؛ ممکن است کسى بگوید علتش فقط و فقط آن ایمان و تصمیم عجیبى بود که مسلمین داشتند؛ فقط این جهت بود که سبب شکست ایرانیان شد.

پذیرفتن جدول فیثاغورث را آیا یک ملتى مخالف احساسات ملى خودش مى‌داند؟ نه.

هیچ فردى از طبقه‌اى حق ندارد وارد طبقه دیگرى بشود. تمام مورخین به این مطالب اشاره کرده‌اند. طبقه دبیران، کارمندان، نویسندگان، کفش‌دوزان، آهنگران. کسى از یک طبقه حق نداشت به طبقه دیگرى بیاید؛ مگر جرأت داشت؟ مگر اجازه داشت؟ کیش آن روز و حکومت آن روز مگر اجازه مى‌دادند که یک بچه کشاورز برود درس بخواند، سواد پیدا کند؟ مگر اجازه مى‌دادند که یک کفش‌دوز بچه‌اش برود باسواد بشود؟ مگر اجازه مى‌دادند که یک غیر روحانى در طبقه روحانى وارد بشود؟ یک غیر ارتشى در طبقه ارتشى وارد بشود؟ این یکى از مسلّماتى است که در تاریخ نوشته‌اند.  دین زردشت در اصل هرچه که بوده است،  چون ‌اسلام به او احترام گذاشته و براى آن ریشه آسمانى قائل شده است، ما هم براى آن ریشه آسمانى قائل مى‌شویم ولى این دین در دست موبدهاى زردشتى به قدرى فاسد شده بود که ملت باهوش ایران نمى‌توانست به این دین ایمان داشته باشد. پس غیر از ایمانى که خود مسلمین به کار خودشان داشتند، بى‌ایمانى مردم ایران به وضع موجود هم عامل بسیار مهم و مؤثرى در این زمینه بوده است.

بنابراین مسئله فتح ایران در صدر اسلام، مبارزه با کیش زردشت نبوده است، فقط برداشتن یک حکومت بود و جانشین شدن حکومت دیگرى به جاى آن، که به نصّ تاریخ، حکومت بعدى از نظر رفاه رعیت و مساوات، با حکومت قبلى قابل مقایسه نبوده است. دولتى رفت دولتى آمد و آزادى کامل هم به مذهب آنها داد. چرا تا قرن چهارم آتشکده‌هاى زردشتى در ایران وجود داشت؟ چون مسلمین به آنها کارى نداشتند. این خود ایرانی‌ها بودند که تدریجآ فوج فوج از کیش زردشت دست برداشتند و مسلمان شدند. ما از اوایل قرن پنجم هجرى به بعد (با اینکه از آن به بعد دیگر حکومت عربى وجود نداشت و این خود ایرانیها بودند که حکومت مى‌کردند) مى‌بینیم هرچه زمان گذشته است معارف اسلامى با روح ایرانى آمیزش بیشترى پیدا کرده است.

خیال نمى‌کنم که ما بخواهیم با استدلال ثابت کنیم که اسلام یک رژیم بى‌رنگ و یک قانون بى‌رنگ است. شما یک ماده قانونى در اسلام پیدا نخواهید کرد که در آن، اسلام از نظر ملیت‌ها تفاوتى قائل شده باشد از ایرانى یا غیر ایرانى، اهل این سرزمین یا آن سرزمین، با این رنگ یا آن رنگ. نه تنها اسلام از این جهت قانونى نیاورده است بلکه به شدت با آن مبارزه هم کرده است که این مبارزاتى که اسلام در چهارده قرن کرده و با موفقیت هم کرده است، امروز مایه افتخار ماست.