بریده‌ای از کتاب اسلام و مسئله ملیت اثر مرتضی مطهری

مثلا یک شاعر قرن دوم و سوم هجرى به اندازه شاعر قرن پنجم و ششم هجرى تحت تأثیر معارف و احکام اسلام نیست. رودکى را با سعدى مقایسه کنید، فردوسى را با مولوى مقایسه کنید. هرچه که زمان بیشتر مى‌گذرد معنویت اسلام بیشتر در ایران نفوذ مى‌کند و با ایرانیان سازگار مى‌شود. با اینکه هرچه مى‌گذرد ایران از نظر سیاسى استقلال بیشترى پیدا مى‌کند یعنى حساب ایران از نظر سیاسى از اعراب جدا مى‌شود، ولى روح ایرانى با اسلام آمیزش بیشترى پیدا مى‌کند. به هیچ‌وجه فتح ابتداى اسلام بدون آنکه روح ایرانى راضى باشد نمى‌توانست موجب این همه گرایش و اعتقاد به اسلام شود و [این فتح تنها با] نارضایتى ایرانى از حکومتش و از روحانیتش قابل توجیه نیست.