مردان سرد و گرم چشیده و فراز و نشیب دیده و زحمت کشیده و با سختی‌ها و شداید و مشکلات دست و پنجه نرم کرده نیز طاقت و قدرتشان از مردهای نازپرورده بیشتر است. فرق است بین نیرویی که از داخل و باطن بجوشد با نیرویی که از خارج کمک بگیرد. عمده این است که استعدادها و نیروهای بی‌حد و حصر باطنی بشر بروز کند.

علی(ع) در آن نامه‌ای که به والی بصره،عثمان بن حنیف، نوشته پس از آنکه او را نصیحت می‌کند که گرد تنعم نرود و از وظیفه خودش غفلت نکند،وضع زندگی ساده و دور از تجمل و تنعم خودش را ذکر می‌کند که چگونه به نان جوی قناعت کرده است و خود را از هر نوع نازپروردگی دور نگه داشته.آنگاه می‌فرماید:شاید بعضی تعجب کنند که چطور علی با این خوراک‌ها، توانایی برابری و غلبه بر شجاعان را دارد،قاعدتاً باید این طرز زندگی او را ضعیف و ناتوان کرده باشد. خودش این طور جواب می‌دهد که اینها اشتباه می‌کنند، زندگی سخت نیرو را نمی‌کاهد، تنعم و نازپروردگی است که موجب کاهش نیرو می‌گردد.می‌فرماید: اَلا وَ اِنَّ الشَّجَرَةَ الْبَرِّیةَ اَصْلَبُ عوداً، وَ الرَّوائِعَ الْخَضِرَةَ اَرَقُّ جُلوداً وَ النَّباتاتِ الْبَدَوِیةَ اَقْوی وُقوداً[1]. چوب درخت‌های صحرایی و جنگلی که نوازش باغبان را ندیده است محکم‌تر است،اما درخت‌های سرسبز و شاداب که مرتب تحت رعایت باغبان و نوازش او می‌باشند نازک‌تر و کم‌طاقت‌تر از کار در می‌آیند. گیاهان صحرایی و وحشی نسبت به گل‌های خانگی،هم قدرت اشتعال و افروزش بیشتری دارند و هم آتششان دیرتر خاموش می‌شود.

فرق بین فلسفه اجتماعی و مبانی حقوقی اسلامی که بر اصل علت غایی مبتنی است با مبانی حقوقی مادی، یکی در همین جاست. مطابق مبانی حقوقی الهی اسلامی واقعآ بینوایان ذی‌حق‌اند. اما طبق مبانی حقوقی غیر الهی، حقوق فقط و فقط با فعالیت و تولید و کار و صنعت ایجاد می‌شود. استاد مطهری، بیست گفتار، ص60

شک مقدس کدام شک است؟ آن شکی است که به صورت پاره کردن زنجیرهای تقلید باشد ولی به شرط آنکه انسان را به سوی تحقیق و کشف حقیقت سوق بدهد و در روح او درد ایجاد کند.