حقی برای کسی نیست مگر آنکه به عهده‌اش هم حقی هست و به عهده کسی حقی نیست مگر آنکه برای او و به نفع او هم هست؛ یعنی تکلیف و حق از یکدیگر جدا نیستند، اگر کسی حقی دارد تکلیفی همراه آن حق دارد. استاد مطهری، بیست گفتار، ص59

علی(ع) در آن نامه‌ای که به والی بصره،عثمان بن حنیف، نوشته پس از آنکه او را نصیحت می‌کند که گرد تنعم نرود و از وظیفه خودش غفلت نکند،وضع زندگی ساده و دور از تجمل و تنعم خودش را ذکر می‌کند که چگونه به نان جوی قناعت کرده است و خود را از هر نوع نازپروردگی دور نگه داشته.آنگاه می‌فرماید:شاید بعضی تعجب کنند که چطور علی با این خوراک‌ها، توانایی برابری و غلبه بر شجاعان را دارد،قاعدتاً باید این طرز زندگی او را ضعیف و ناتوان کرده باشد. خودش این طور جواب می‌دهد که اینها اشتباه می‌کنند، زندگی سخت نیرو را نمی‌کاهد، تنعم و نازپروردگی است که موجب کاهش نیرو می‌گردد.می‌فرماید: اَلا وَ اِنَّ الشَّجَرَةَ الْبَرِّیةَ اَصْلَبُ عوداً، وَ الرَّوائِعَ الْخَضِرَةَ اَرَقُّ جُلوداً وَ النَّباتاتِ الْبَدَوِیةَ اَقْوی وُقوداً[1]. چوب درخت‌های صحرایی و جنگلی که نوازش باغبان را ندیده است محکم‌تر است،اما درخت‌های سرسبز و شاداب که مرتب تحت رعایت باغبان و نوازش او می‌باشند نازک‌تر و کم‌طاقت‌تر از کار در می‌آیند. گیاهان صحرایی و وحشی نسبت به گل‌های خانگی،هم قدرت اشتعال و افروزش بیشتری دارند و هم آتششان دیرتر خاموش می‌شود.

حدیث معروفی است که علم سه پله و سه مرحله دارد. انسان همینکه به مرحله اول آن می‌رسد مغرور می‌شود و تکبر می‌کند، معلوماتش در نظرش جلوه می‌کند، خود را از همه چیز و همه کس برتر و بالاتر می‌بیند. این مرحله مرحله علم‌بینی و خودبینی است. تا به مرحله دوم می‌رسد. در این مرحله بر معلوماتش افزوده می‌شود، عظمت خلقت و آفرینش در برابرش نمودار می‌شود، خود را و معلومات خود را در برابر دستگاه عظیم آفرینش کوچک می‌بیند و حالت تواضع در او پیدا می‌شود. این مرحله مرحله واقع‌بینی و جهان‌بینی است، از علم‌بینی به جهان‌بینی می‌رسد، به جای آنکه به معلومات خود نظر افکند به جهان نظر می‌کند و با آن معلومات جهان را اندازه می‌گیرد. تا آنکه قدم به مرحله سوم می‌گذارد. در این مرحله می‌فهمد که هیچ چیز نمی‌داند. این مرحله مرحله بهت و حیرت است. می‌داند و می‌فهمد که مقیاس‌های علم و فکر او برای یک محیط محدود زندگی خودش فقط صحیح است به کار برده شود نه بیشتر.  

بشر گاهی مرض تصدیق پیدا می‌کند، در مواردی که خدا دستوری نداده و مردم را روی مصالح و حکمی آزاد گذاشته می‌خواهد از پیش خود دستوری وضع کند و به خدا نسبت دهد، و یا گاهی کارهای زشتی که فقط موافق شهوات اوست و میل دارد آن کارها را انجام دهد، می‌آید دستورهایی از پیش خود وضع می‌کند و آنگاه می‌گوید خدا این طور دستور داده.