به نام او

🔹️می‌فرماید: «حلوایِ تن تنانی؛ تا نخوری ندانی» یک سری کتابها به‌واسطه ممنوعیت و یا نایاب بودن برای آدم جذابیت دارد که به‌محض دسترسی و بعضاً خواندن، آن جذابیت کمرنگ شده و آدم نگاهی درست و منطقی به آن پیدا می‌کند. «پریشانی‌های ترلس جوان» نوشته روبرت موزیل برای من از آن دست کتابها بود.

🔸️روبرت موزیلِ اتریشی را با دو داستان خارق‌العاده در مجموعه نامرئی (مجموعه داستان کوتاه از نویسندگان آلمانی‌زبان) به ترجمه علی‌اصغر حداد شناختم. آن داستانها آنقدر خوب بود که به جستجوی دیگر کتابهای این نویسنده پرداختم که متاسفانه ثمری نداشت، یکی دو کتاب که به قلم مترجمان کارنابلد بود که ترجیح دادم نخرم یکی هم «آشفتگی‌های ترلس جوان» به ترجمه محمود حدادی بود، البته از نثر فارسی ایشان هم دلِ‌خوشی نداشتم (خصوصاً «مرگ در ونیز» ش که چیزی نزدیک به فاجعه است)، که متاسفانه آن هم که تنها یکبار در سال هشتاد و یک منتشر شده بود، پیدا نمی‌شد. تا اینکه خبر رسید که بالاخره نشر نو با تغییر جزئی در عنوان کتاب را با همان ترجمه منتشر کرده است.

🔸️نمی‌خواهم داستان را لو بدهم ولی بعضی مواقع گزیری از آن نیست. داستان در یکی از مدرسه‌های نظامی در امپراتوری اتریش- مجارستان در سالهای پیش از جنگ جهانی اول می‌گذرد، و شرح ماجرای سه نوجوان است که هرکدام به‌ بهانه‌ای و با نوعی از خودفریبگی به اذیت و آزار یکی از هم‌شاگردیهای خود می‌پردازند. شاگردی که دزدی کرده و برای پنهان ماندن گناه اولش به خواهش‌ها و تمناهای هم‌شاگردی‌هایش تن می‌دهد، در بین این سه جوان تُرلِس قرار دارد که شخصیت محوری داستان است که ناخواسته وارد این جریانات می‌شود و البته در توجیه رفتارش و رهایی از عذاب وجدان به فلسفیدن رو می‌آورد دیگر دوستانش هم هرکدام به ریسمانی چنگ می‌زنند.

🔸️واقعیت امر انگیزه موزیل از روایت این داستان را متوجه نشدم همانطور که متوجه نشدم که چرا تُرلِس نقش محوری را دارد هیچ مبنای ساختارمندی برای این امر نیافتم موزیل صرفاً به روایت داستانی هنجارشکنانه مبادرت ورزیده است. البته باید گفت که او این داستان را در سال هزار و نهصد و شش و در جوانی نوشته است. به‌هرو امتیاز من به این رمان از پنج، دو است هرچند اثر، رنگی از دغدغه‌های انسان‌شناختی داستان‌نویسان آلمانی‌زبان از جمله کافکا را دارد و این مورد برایم مطلوب بود ولی توقعم بیش از اینها بود.

🔹️در آخر به‌نظرم نثر محمود حدادی یکی از بدترین نثرها در بین مترجمان است البته می‌گویند او آلمانی‌دانی برجسته است ولی نثر فارسی‌اش تا آنجایی که من متوجه می‌شوم معجون درهم‌جوش و نامطلوبی از الفاظ و عبارات است. حدادی دوست دارد فخیم بنویسد ولی نمی‌تواند از پسش بربیاید و متاسفانه در کتابهایش اغلاط املایی هم به چشم می‌خورد مثلا در همین کتاب، حَظ را به‌اشتباه حَض نوشته (صفحه پنجاه و دو) یا اعتراض کرد را تعارض کرد نوشته (صفحه شصت و هشت)، وهله را وحله نوشته (صفحه صد و شصت و پنج) و این موارد حتی از چشم ویراستار و نمونه‌خوان دور مانده است چرا که به احتمال زیاد اعتماد به‌نفس مترجم که چنین فخیم سخن می‌گوید آنان را هم به‌اشتباه انداخته است. بگذریم.
        

          رابرت موزیل را به عنوان استاد بی بدیل در خدشه دار کردن مرز بین روایت و اندیشه در ادبیات میدانند که این امر را به وضوح در اولین اثر وی می بینیم. آشفتگی ها اثری سخت خوان در پی به تصویر کشیدن اغتشاش فکری ترلس است، اغتشاشی که درواقع نماینده دوران گذار وی و رسیدن به بلوغی فکریست.
ماجرای داستان ازین قرار است که دانش آموزی به نام باسینی اقدام به دزدی کرده و دو تن از همکلاسی های ترلس متوجه این اقدام شده و قصد سواستفاده از وی(با توجیهات خود) را دارند، سو استفادی ای که نمودی از رفتار های خشونت آمیز و سادیستیک است. ترلس هرچند در ابتدا با دو دوست خود مخالف است و کار درست را اطلاع رسانی اقدام باسینی به مسئولین میداند تا او را اخراج کنند اما نخستین آشفتگی ها و شک های وی با جواب غیر قابل انتظارِ پدر و مادر او درباره این موضوع شکل میگیرد و ترلس ناگزیر با دو دوست خود همراه میشود.
ترلس که دچار تردید هایی شده است که شاید نطفه آن نامه پدر و مادر وی درباره ماجرای باسینی ست، به هرچیزی چنگ می زند؛ از عقاید شبه عرفانی و شرقی دوستش باینبرگ تا مفاهیم مجرد در ریاضیات و مراجعه وی پیش استاد ریاضی اش، رجوع به فلسفه و کانت همه و همه برای نجات از آشفگتی هایش است اما گویا در نهایت این چنگ زدن تجربه است، تجربه ای با درگیر شدن در ماجرای دوستانش، تجربه ای که بیش از هر چیز باورهای ترلس را متزلزل می کند.
در آشفتگی های ترلس جوان نباید به دنبال اتفاقی خاص یا دلایلی برای توجیه تشویش های ذهنی وی باشیم موزیل فقط لایه های ذهنی او را می شکافد سوالاتش را طرح و چم و خم مشاهداتش را ثبت میکند و این امر درحالیست که ترلس درحال گذار و شکل گیری نیز هست.
برخی مانند ویلفرید برگ هان*، نویسنده بیوگرافی روبرت موزیل، این رمان را پیش درآمدی بر وقایع تاریخی نیمه اول قرن بیستم میدانند، گویی موزیل تاریخ دیکتاتوری قرن بیستم را در ابتدای قرن نوشته باشد و پس از گذشت بیش از صد سال بینش وی همچنان بدیع و قابل اعتناست.
ترجمه محمود حدادی ترجمه راضی کننده ای نیست سوای چند غلط املایی مشهود در کتاب به نظر میرسد لطافت نسخه اصلی در این نسخه آنچنان نیست و خواننده احساس زدگی پیدا میکند.
در تجربه شخصی خود روش موزیل در ادبیات را بسیار می‌پسندم آنچه که سعی در بیانش از راه ادبیات دارد درواقع همان محو کردن مرز روایت و اندیشه چیزی ست که معمولاً در داستان ها برایم ارزش دارد. در این رمان موزیل نشان می دهد که انسان ها در صورت داشتن فرصت و قدرت چه توانایی هایی دارند، درواقع با انسان مدرن قرن 20 امی، انسانی که با چالش های تازه ای روبه رو شده طرف هستیم، چالشی چون سرخوردگی از عقلانیت آرمان های روشنگری در برخورد با واقعیات زندگیِ کلان شهر های آن دوره.

منابع
پژوهشنامه علوم انسانی: شماره 54، تابستان
 آوانگارد بلاگ
courses.washington.edu
____________________________________________
*Wilfreid Berghahn