یادداشت Sadra

        رابرت موزیل را به عنوان استاد بی بدیل در خدشه دار کردن مرز بین روایت و اندیشه در ادبیات میدانند که این امر را به وضوح در اولین اثر وی می بینیم. آشفتگی ها اثری سخت خوان در پی به تصویر کشیدن اغتشاش فکری ترلس است، اغتشاشی که درواقع نماینده دوران گذار وی و رسیدن به بلوغی فکریست.
ماجرای داستان ازین قرار است که دانش آموزی به نام باسینی اقدام به دزدی کرده و دو تن از همکلاسی های ترلس متوجه این اقدام شده و قصد سواستفاده از وی(با توجیهات خود) را دارند، سو استفادی ای که نمودی از رفتار های خشونت آمیز و سادیستیک است. ترلس هرچند در ابتدا با دو دوست خود مخالف است و کار درست را اطلاع رسانی اقدام باسینی به مسئولین میداند تا او را اخراج کنند اما نخستین آشفتگی ها و شک های وی با جواب غیر قابل انتظارِ پدر و مادر او درباره این موضوع شکل میگیرد و ترلس ناگزیر با دو دوست خود همراه میشود.
ترلس که دچار تردید هایی شده است که شاید نطفه آن نامه پدر و مادر وی درباره ماجرای باسینی ست، به هرچیزی چنگ می زند؛ از عقاید شبه عرفانی و شرقی دوستش باینبرگ تا مفاهیم مجرد در ریاضیات و مراجعه وی پیش استاد ریاضی اش، رجوع به فلسفه و کانت همه و همه برای نجات از آشفگتی هایش است اما گویا در نهایت این چنگ زدن تجربه است، تجربه ای با درگیر شدن در ماجرای دوستانش، تجربه ای که بیش از هر چیز باورهای ترلس را متزلزل می کند.
در آشفتگی های ترلس جوان نباید به دنبال اتفاقی خاص یا دلایلی برای توجیه تشویش های ذهنی وی باشیم موزیل فقط لایه های ذهنی او را می شکافد سوالاتش را طرح و چم و خم مشاهداتش را ثبت میکند و این امر درحالیست که ترلس درحال گذار و شکل گیری نیز هست.
برخی مانند ویلفرید برگ هان*، نویسنده بیوگرافی روبرت موزیل، این رمان را پیش درآمدی بر وقایع تاریخی نیمه اول قرن بیستم میدانند، گویی موزیل تاریخ دیکتاتوری قرن بیستم را در ابتدای قرن نوشته باشد و پس از گذشت بیش از صد سال بینش وی همچنان بدیع و قابل اعتناست.
ترجمه محمود حدادی ترجمه راضی کننده ای نیست سوای چند غلط املایی مشهود در کتاب به نظر میرسد لطافت نسخه اصلی در این نسخه آنچنان نیست و خواننده احساس زدگی پیدا میکند.
در تجربه شخصی خود روش موزیل در ادبیات را بسیار می‌پسندم آنچه که سعی در بیانش از راه ادبیات دارد درواقع همان محو کردن مرز روایت و اندیشه چیزی ست که معمولاً در داستان ها برایم ارزش دارد. در این رمان موزیل نشان می دهد که انسان ها در صورت داشتن فرصت و قدرت چه توانایی هایی دارند، درواقع با انسان مدرن قرن 20 امی، انسانی که با چالش های تازه ای روبه رو شده طرف هستیم، چالشی چون سرخوردگی از عقلانیت آرمان های روشنگری در برخورد با واقعیات زندگیِ کلان شهر های آن دوره.

منابع
پژوهشنامه علوم انسانی: شماره 54، تابستان
 آوانگارد بلاگ
courses.washington.edu
____________________________________________
*Wilfreid Berghahn