خوانش هزار افسان کجاست برای من تجربه ای دلچسب بود. در این کتاب، بهرام بیضایی با بررسی ریشه های اسطوره ای و شیوه ی داستان نگاری تلاش می کنه تا ریشه ی ایرانی هزار و یک شب رو اثبات و ریشه ی عربی اون رو رد کنه. در این راه هم از منابع گوناگونی کمک گرفته و هر جا نیاز به توضیح بیشتر یا نقل قول از منبعی بوده، در متن کتاب یا در پانویس ها آورده. یکی از نقات قوت کتاب هم همین منبع نگاری های ریز به ریز نویسنده هست که باعث میشه خواننده سردرگم نشه و هر جا نیاز به آگاهی بیشتر داشت، بتونه بهشون رجوع کنه. منابع به کار رفته هم از یک طیف فکری یا یک دوره ی زمانی نیستند. از هزار سال پیش تا امروز، و چه از کسانی که هزار و یک شب رو عربی می دونند و چه از کسانی که ریشه ی ایرانیش رو باور دارند، منبع هست.

در فصل نخست و دوم، بیضایی به نقد دیدگاه عربی بودن کتاب می پردازه و اون رو کاملا رد می کنه. در ادامه ریشه ی هندی رو هم بررسی می کنه و اگرچه انکار نمی کنه که اساطیر هند و ایران هم ریشه هستند، اما ثابت می کنه که نوشته شدن داستان هزار و یک شب در هند درست نیست. 
در فصل سوم به این می پردازه که شخصیت های شهرزاد و دین آزاد از کجا میان و ریشه ی اسطوره ای اون ها رو بررسی می کنه. در فصل چهارم بازگفت های کهن تر این داستان در ایران رو میاره و تک به تک بررسی و با هزار و یک شب امروزین تطبیق میده. در فصل پنجم و ششم به نقش سخن و سخنوری، که اصل داستان هزار و یک شب هست، در اساطیر و باورهای هندوایرانی می پردازه و ریشه ی واژگان و نام های داستان هزار و یک شب رو درمیاره.
در فصل هفتم، به بازگفت دیگری از این داستان می پردازه و اثر داستان بنیادین هزار و یک شب بر رخدادهای سپسین و ماجرا شهربانو و تعزیه ها رو بررسی می کنه. 
در بخش پی آورد ها سه عنصر اصلی هزار و یک شب از اسطوره تا تاریخ و داستان و نمونه های اوستایی بازبینی میشه.
در بخش پیوست ها نیز به سه مورد دیگه اشاره میشه که تاثیر پذیرفته از همین داستان بنیادین هزار افسان هستند و در باورهای عموم و ترانه ها و داستان های فولکلور به جا ماندند.
        

          یکی از بهترین کتاب هایی بود که خوندم. 
نه تنها درباره ی ریشه ی هزار و یک شب، که درباره ی کلی باور عامیانه و اسطوره ای ایران هم حرف میزنه. 
خیلی دوستش دارم.
        

          مثل همه‌ی انتخاب‌های بیضایی عالی و قابل استفاده بود اما جسته‌گریخته لغزش‌هایی به این کتاب راه یافته بود که برایم غریب بود از بیضایی بزرگ چنین خطاهایی سربزند
        

          به نام تو مینویسم "بهرام بیضایی" ؛ ای قصه‌گویی که حقیقت را از دل تاریکی بیرون می‌کشی.
در جهانی که افسانه‌ها کم‌کم رنگ می‌بازند و حافظه‌ جمعی ما تکه‌تکه از هم می‌پاشد، بهرام بیضایی ایستاده است؛ چونان دیده‌بانی که چشم از حقیقت برنمی‌دارد. او فقط نویسنده نیست، فقط نمایشنامه‌نویس یا فیلمساز نیست؛ او نگهبان قصه‌هایی است که اگر نبود، شاید دیگر هرگز کسی آن‌ها را به یاد نمی‌آورد.
بیضایی با قلمی که بیشتر به تیغ شبیه است، پرده از چهره‌ حقیقی قصه‌های گمشده برمی‌دارد. او از ویرانه‌های تاریخ، از سطرهای خاک‌گرفته‌ هزار افسان، از ناله‌ سیاوش در آتش، از سکوت تلخ یزدگرد در برابر مرگ، از اشک‌های باشو در غربتی بی‌پایان، و از عشق ساده معلمی به دختر همسایه، روایت می‌سازد. قصه‌هایش زنده‌اند، چون او همچون مسیحا نفس به جان کلمات می‌دمد. هر جمله‌ای که می‌نویسد، فریادی است علیه فراموشی، اعتراضی به تاراج هویت، و سوگواری برای اسطوره‌هایی که در گذر زمان مثله شده‌اند.
خواندن بیضایی مثل قدم زدن در خرابه‌های یک شهر کهن است؛ اما هر آجر این خرابه نفس می‌کشد، هر دیوار زخمی دارد که قصه‌ای‌ست برای گفتن. وقتی آثار بیضایی را می‌خوانی، احساس می‌کنی عضوی از این جست‌وجو هستی؛ سفیری که باید حقیقت قصه‌ها را به آیندگان برساند.
بیضایی نه‌فقط یک نویسنده‌ بزرگ، که یک رسالت است. رسالتی برای زنده نگه داشتن افسانه‌ها، برای مقابله با فراموشی، و برای این‌که همیشه کسی باشد که بپرسد:
"اگر افسانه‌ها نباشند، انسان چه چیزی برای گفتن دارد؟"
...........
هزار افسان کجاست؟
افسانه‌ها پیش از آنکه بر کاغذ بنشینند، در حافظه‌ جمعی ملتی باستانی، در حافظه قصه‌گویان و افسانه‌سرایان، و در حافظه شب‌های طولانی جریان داشتند؛ آنجا که مادری برای کودکش، سالکی برای رهرو‌اش، و کنیزی برای شهریارش داستان می‌گفتند. اما چه شد که قصه‌های نخستین ما، از آنِ دیگری شد؟ چه شد که هزار افسان ایرانی، در گذر قرن‌ها، در سایه‌ نام "هزار و یک شب" رنگ و بوی دیگری گرفت؟ 
بهرام بیضایی در "هزار افسان کجاست؟" نه‌تنها به دنبال پاسخی برای این پرسش است، بلکه روایت تازه‌ای از سرنوشت قصه‌های ایرانی ارائه می‌دهد؛ روایتی نه‌فقط تاریخی، که سرشار از احساس، دغدغه و هویت.

☆ گم‌شده‌ای به نام هزار افسان
کتاب با یک پرسش بنیادی آغاز می‌شود: 
هزار افسانی که نخستین بود، کجاست؟
بیضایی از همان ابتدا، خواننده را با واقعیتی تکان‌دهنده روبه‌رو می‌کند؛ اینکه آنچه ما امروز به‌عنوان هزار و یک شب می‌شناسیم، ریشه در هزار افسان ایرانی دارد، اما در گذر زمان و در پیچ‌وخم تاریخ، هویت نخستینش را از دست داده است.
او اسناد تاریخی، نسخه‌های خطی و روایت‌های شفاهی را کنار هم می‌چیند تا تصویری دقیق از این تغییر شکل ارائه دهد. در میان روایت‌هایش، به سراغ منابع کهنی چون "الفهرست ابن ندیم" می‌رود، که در آن به روشنی از هزار افسان ایرانی نام برده شده است (مجموعه‌ای از داستان‌ها که به زبان پهلوی نوشته شده بود و بعدها، در دوره‌ی عباسی، با تغییرات فراوان به هزار و یک شب تبدیل شد.)
بیضایی نشان می‌دهد که در اصل، هزار افسان روایتی ایرانی بوده که در دوران ساسانیان شکل گرفته است، اما پس از ورود اسلام و انتقال فرهنگی به جهان عرب، این قصه‌ها تغییر یافتند، شخصیت‌هایشان دگرگون شدند و فضای آن‌ها از ایرانی به عربی متمایل گشت. او با بررسی داستان‌های مشهور هزار و یک شب مانند "علاءالدین و چراغ جادو"، "سندباد بحری"، "حسن بصری"، و "شاهزاده‌ی سنگ‌شده"، رد پای عناصر اسطوره‌ای و روایی ایرانی را در آن‌ها بازمی‌یابد.

☆ افسانه‌های ایرانی چگونه تغییر کردند؟
بیضایی در این کتاب، نشان می‌دهد که چگونه قصه‌های اصیل ایرانی، که پر از المان‌های کهن‌الگویی و اسطوره‌های آریایی بودند، در نسخه‌ جدیدشان دستخوش تغییرات اساسی شدند. برخی از این تغییرات عبارت‌اند از:
○ تغییر هویت قهرمانان: شخصیت‌های ایرانی مانند گردآفرید و اسفندیار، جای خود را به شخصیت‌های جدیدی با ویژگی‌های متفاوت دادند. بسیاری از زنان قدرتمند داستان‌ها، در نسخه‌ی عربی کم‌رنگ شدند یا نقش آن‌ها تغییر یافت.
○ تغییر زمینه‌ جغرافیایی و فرهنگی: داستان‌ها که در فضای ایران باستان و تمدن‌های شرقی روایت می‌شدند، در نسخه‌ی جدید خود به بغداد، دمشق، و قاهره منتقل شدند. نام‌های ایرانی حذف شدند و جای خود را به اسامی عربی و اسلامی دادند.
○ افزایش المان‌های جادویی و عرفانی: در حالی که هزار افسان ریشه در واقعیت‌های تاریخی و اجتماعی داشت، نسخه‌ جدید آن پر از عناصر جادویی و ماورایی شد، که با تأثیرپذیری از فرهنگ‌های مختلف، رنگ و لعاب تازه‌ای گرفتند.

☆ زبان و ساختار کتاب
بیضایی، که خود از بزرگ‌ترین نمایشنامه‌نویسان و پژوهشگران ادبیات نمایشی ایران است، این پژوهش را نه با زبان آکادمیک خشک، بلکه با لحنی پرشور و شاعرانه نوشته است. او در کنار تحلیل‌های تاریخی و زبانی، از ضرباهنگ و آهنگ نثر بهره می‌برد تا متن را همچون قصه‌ای نفس‌گیر پیش ببرد.
جملاتش گاه ضربتی و کوتاه‌اند، گاه بلند و پیچیده، همچون جویباری که در میان صخره‌های تاریخ جاری است. او روایت‌ها را با حسرت و اندوهی عمیق همراه می‌کند، اندوهی از اینکه بخش مهمی از هویت فرهنگی ما، در گذر قرن‌ها تغییر کرده و از آنِ دیگری شده است.

☆ ارزش کتاب و اهمیت آن
"هزار افسان کجاست؟" از چند جهت اثری بی‌همتا است:
○ برگرداندن هویت به قصه‌های ایرانی: این کتاب، نه‌فقط پژوهشی در باب تاریخ قصه‌پردازی، بلکه تلاشی برای بازیافتن میراث گمشده‌ ادبیات ایران است. 
○ نقدی بر فراموشی فرهنگی: بیضایی، در کنار تحلیل‌هایش، هشداری جدی نیز به ما می‌دهد که اگر قصه‌های خود را از یاد ببریم، تاریخ و هویت خود را نیز از یاد خواهیم برد. این کتاب، زنگ خطری است برای همه‌ی کسانی که به فرهنگ، ادبیات، و تاریخ ایران علاقه‌مندند.
○ سبک روایی کم‌نظیر: بیضایی با زبانی پرشور، زنده، و تأثیرگذار، قصه‌ی گم‌شده‌ی هزار افسان را روایت می‌کند. خواننده، با هر صفحه، احساس می‌کند در میان ماجرایی هیجان‌انگیز پیش می‌رود، نه در یک تحقیق خشک تاریخی.
○ پیوند با دنیای امروز: در حالی که کتاب به ریشه‌های تاریخی قصه‌ها می‌پردازد، بیضایی با ظرافت، آن را به زمان حال نیز پیوند می‌زند. او نشان می‌دهد که فراموشی گذشته، تنها یک اتفاق تاریخی نیست، بلکه فرایندی است که همچنان ادامه دارد. او مارا به این تأمل وامی‌دارد که "چه روایت‌هایی از ما برای آیندگان باقی خواهد ماند؟"
......
این کتاب رو در همخوانی "گروه همخوانی کتاب‌های بد " تاپیک نانفیکشن،  با دوستای عزیزم سارا، آقای منوچهری، ندا و حسین همخوانی کردیم. کتاب خیلی حرف برای گفتن داره، این حجم از اطلاعات و دانش حقیقتا هرکسی رو مبهوت و عاشق بیضایی می‌کنه. 
خوندن کتاب رو به شدت پیشنهاد میکنم، البته تکنیکالی بهتره کتاب رو بعد از "ریشه‌یابی درخت کهن " از بیضایی بخونید .
        

          از پیشگفتار کتاب 

آیا هزار افسان خیالات است؟ 
در کتاب گرانقدر تحلیلی از هزار و یک شب نویسنده‌ی بزرگوار رابرت ایروین، سخن گهرباری دارد که در چشم من چون آفتابی می‌درخشد. جمله‌ای مهم و کلیدی است به ویژه که در آن، سر خود، اصالت داستان‌های هزارویک شب را، یکجانبه و یکجا، به ادبیاتِ عَرَب می‌بخشد. فرماید: «هزار و یک شب که در خاورمیانه تا روزگاران اخیر به فراموشی سپرده شده بود، با چنان گستردگی و دفعات متعددی به زبان‌های غربی ترجمه شد که علی رغم پیشینه‌های عربی داستان‌ها، انسان اندکی به وسوسه می‌افتد که آن را در اصل اثری از ادبیات اروپایی به شمار آورد!»
این‌همه بزرگ منشی ستودنی است. اروپاییان که هزار و یک شب را ترجمه کرده‌اند تمایل دارند آن را اروپایی بدانند؛ عربان که هزار افسان، از پهلوی یا فارسی برایشان ترجمه شده آن را از خود می‌دانند؛ ولی ایرانیان که این کتاب را به وجود آورده‌اند، هرگاه از تعلق به آن حرفی بزنند، نژادپرست خوانده می‌شوند. این تجربه‌ای است که برای من پیش آمد، وقتی نمایش شب هزارویکم را بر صحنه داشتم. 
میل به مال خود کردن، یا بذل و بخشش آثار دیگران، با هزار و یک شب آغاز نشده، و هنگامی که غربیان نخستین بار عیسی مسیح را با موهای زرین در کتاب‌های مصور و فیلم‌هایشان به صلیب کشیدند، و در آفرینش‌های شنفدیداری شان از هزار و یک شب، وانمود کردند شهرزاد ـ جای شهریار ساسانی ـ برای خلیفه‌ی بغداد قصه می‌گوید، آغاز شده بود. تمایل به مال خود کردن، و بذل و بخشش آثار دیگران، مسلّماً ایشان را مردمی بزرگوار و بلند نظر نشان می‌دهد وقتی آثار ایرانی را در موزه‌های خود به نام‌های عربی معرفی می‌کنند؛ و حتی به خود اجازه می‌دهند هزارویک شب را سرِ خُود شب‌های عربی بنامند، کاری که خود عرب‌ها نکرده‌اند؛ و وقتی با حمایت سازمان جهانی یونسکو، در ماه مه ۲۰۰۴م، در عروس شهرهای جهان، میزگرد بین‌المللی «سهیم شدن در هزارو یک شب» با برنامه‌ريزي سازمان پژوهشی عربی‌دانان دنیای عرب، از خود در می‌آورند که به شهادت فهرست جلساتش ظاهراً تنها ملتی که در آن سهیم نیست ایرانیان‌اند، که اگر هزار و یک شبی هست، در بنیاد، از دسترنج آنهاست. 
و همزمان با چنین همایشی ما در اینجا چه میکردیم؟ جز اینکه آن بالا مشغول تقسیمِ میزها و غنایم بودیم؛ مشغول دریغ کردن ابزار آفرینش فرهنگی از اهالی فرهنگ، و اهالی فرهنگ خود مشغول بودند به تقسیم مسئولیت شکست‌های اجتماعی این قرن میان خود و دیگران. چه می‌کردیم جز اینکه در غارت و ویرانی آثار تاریخی و فرهنگی (یک نمونه اش چپاول تمدن جيرفت) و ویرانی محیط زیست (یک نمونه اش نابودي درخت‌های تهران و کشتزارها و جنگل‌های شمال) با چشم بستن و خاموش ماندن  همدستی می‌کردیم، و هر کس را که ردّی از فرهنگ خویش جستجو می‌کرد نژادپرست می‌خواندیم، تا خود را در چشم غربی مقبول، و در چهارچوب مدرنیزم عقب مانده‌ی وطنی، پیشرو نشان بدهیم.