یادداشت‌های علیرضا شایق (42)

            غارات حاشیه نویسی تاریخی است بر اتفاقات دوران حکومت امیرالمومنین علیه‌السلام. بیشترین تمرکز کتاب بر وقایع پس از جنگ نهروان و عدم همراهی مردم با ایشان برای مقابله با معاویه و البته غارتگری‌های سیاسی و نظامی معاویه قرار گرفته است.
اصل کتاب الغارات مفصل‌تر از ترجمه آن است و مترجم چنان‌که در مقدمه آورده برخی موارد را حذف نموده که به نظر می‌رسد به کلیت کتاب آسیب می‌رساند.
          

            متن روان و ترجمه‌ای خوب از ابراهیم یونسی که گرچه اشکالات عمده ویرایشی دارد اما در مجموع توانسته است زیبایی و جذابیت اثر را حفظ کند.
اگرچه در مواردی جای قیچی ممیزی کاملا اشکار است اما به روند داستان خللی وارد نکرده است.
نویسنده اگرچه تحت تاثیر آثار کلاسیک انگلیسی به ویژه خواهران برونته و جین آستین است اما هنرمندانه از مرز تقلید عبور کرده و تاثیرپذیری را به شکلی نامرئی درآورده است.
جذابیت و سیر طولانی داستان خواننده را دهه‌ها با خود همراه می‌کند.
متاسفانه با وجود جستجوی زیاد هیچ مقاله و نقد قابل توجهی به زبان پارسی درباره کتاب یا نویسنده یافت نشد.
          

            داستان پردازی شگفت انگیز نویسنده چنان بی‌پروا است که خیال را تا لایه‌های عمیق‌تر داستان می‌برد و تصویرپردازی‌های دقیق و جزئی آن‌قدر ذهن را درگیر می‌کند که گویی کارگردانی با پیشرفته‌ترین ابزارها صحنه‌هایی آخرالزمانی را آفریده است.
شکوه داستان از آغاز تا پایان در مسیر ثابتی باقی است و نویسنده در هیچ جایی به ابتذال و قلم‌فرسایی نمی‌افتد.
ترجمه خوب و هنرمندانه هم سبب می‌شود سیر هیجان داستان حفظ شود و فراز و نشیب‌های کلمات را در بیان حالت‌ها و اتفاقات به خوبی نگاه‌داشته است.
          

            اگر قرار باشد زاگرس نماد و پرچمی  داشته باشد چیزی بهتر از بلوط برایش نمی‌شناسم. بلوط نماد استواری و تاب آوری است. بلوط در کوهساران ریشه می‌دواند و از آب و خاک محافظت می‌کند. میوه بلوط در قحطی‌های نه چندان اندک تاریخ، غذا و تنه‌های بلوط گرمابخش اتاقک‌های کم نور مردمان بوده است.
اما جنگ... جنگ برای ما دهه پنجاهی‌ها که کودکی و نوجوانی‌مان را در آن گذراندیم چیزی نبود جز رنج محرومیت اقتصادی و اجتماعی و عاطفی و از دست دادن عزیزان.
اگر نسل هفتاد و هشتاد از آینده نامعلوم نگران است، برای ما زمان گذشته و حال و آینده همه نامعلوم بود و شکننده!
رضا موزونی با طبع روان شاعرانه‌اش از زیستن در سرزمین مقاومت گیلانغرب دلاور می‌نویسد. با کفش‌های لاستیکی و کش‌های دور کتاب و اندوه فقر.
          

            در ادبیات دوره جاهلی "خنساء" شاعر تراژدی است. شاعری که سوگنامه‌هایش در رثای برادرانش جانسوز و دردناک است. زنان بزرگ‌ترین راویان تراژدی‌های تاریخند. اگر بیان بانوان نبود قهرمانان شهید در طول تاریخ شناخته نمی‌شدند و نام و یادشان بر زبان‌ها نبود. 
"دا" که در زبان زاگرس نشینان لک و لر و کرد به معنای "مادر" است بیانی است حماسی و تراژیک از زبان بانویی پراحساس و شجاع از روزهای آغازین جنگ در خرمشهر و آبادان.
          

            در کلاس درس اخلاق حرفه‌ای معلمان با دانشجویانم این کتاب را به بحث می‌گذاریم و بر سر نقش معلم و مدیر کتاب حرف می‌زنیم. اینکه کاراکترهای مشابه این دو را در دوره تحصیلی‌مان داشته‌ایم یا اینکه اگر خودمان شبیه این دو کاراکتر شدیم چه کنیم؟
برای من که از دانشجویان و دانش‌آموزانم می‌آموزم بحث خوبی است. برای دانشجویان هم فکر می‌کنم خوب باشد. برای هر معلمی خواندن این کتاب لازم است. البته اگر بعدش فکر کند!!
          

            یکی از افتخارات صنعتی‌زاده که در کتاب بسیار بر آن تاکید شده راه‌اندازی چاپخانه کتب درسی و یکسان سازی آنهاست. چنان‌که در کتاب هم آمده پیش از آن هر استان و شهر و ولایتی برای خودش کتاب‌های درسی را تدوین و چاپ می‌کرد و صنعتی زاده با حمایت دربار پس از سفر افغانستان و انعقاد قراداد چاپ کتب درسی افغانستان، به فکر مترکز کردن کتب درسی و چاپ سراسری آنها می‌افتد و این کار را انجام می‌دهد که پس از گذشت نزدیک به هفتاد سال هنوز هم انجام می‌شود. البته آن زمان در بخش خصوصی و امروز در بخش دولتی!
این کار را اگرچه از نگاه چاپ و نشر کاری سترگ می‌پندارند اما از دیدگاه تعلیم و تربیت نوین خسارتی زیانبار است که پس از هفت دهه هرگز از آن رهایی نیست.
یک‌سان سازی کتب درسی در آموزش و پروش نوین امری پسندیده که نیست، بسیار ناپسند هم هست!
بی‌توجهی به تفاوت‌های سرزمینی و زیست‌بوم فرهنگی و زبانی و عدم توجه به خلاقیت و ابتکار معلمان همه از نتایج خسارت‌بار آن است.
          

            نمی‌دانم کتاب را به خاطر شاعر دوست دارم یا به خاطر برگزیننده اشعار. هرکدام باشد یک تیر و چند نشان است. شعر روان و استوار سایه با انتخاب شفیعی کدکنی آن هم در قطع جیبی کتابی دلچسب شده است که خواندنش در تابستان خنکای نسیم را به جان می‌وزد و در زمستان گرمای خورشید را به روح می‌تاباند. در بهار طراوت شکوفه دارد و در پاییز رنگارنگی درختان.
          

            سفر گذر از جغرافیاست و سفرنامه گذر از تاریخ و جغرافیا. در مقایسه با دیگر ملت‌ها ایرانیان چندانی از سفرهایشان گزارشی تهیه نکرده‌اند و اگر هم بوده به دست ما نرسیده است. همین اندک سفرنامه‌هایی چون ناصرخسرو هم غنیمت است.
ناصرخسرو علاوه بر جایگاه ادبی که داشته است، از منظر سیاسی و عقیدتی هم قابل توجه است. او به عنوان معترضی سیاسی و شیعه‌ای انقلابی (اسماعیلی)  در دوران خود سخنانش را گاهی در پوشش و گاهی عریان در اشعار و آثار دیگرش بیان کرده است.
اما کار بزرگ دوران ما سفری دوباره در مسیری است که ناصرخسرو پیموده و البته دشواری‌هایی غیر از آنچه وی با آن روبرو بوده است. توکلی با جسارت و شکیبایی کم‌نظیر پای در این راه گذاشته و حاصل سفر را در دو جلد منتشر کرده است.
          

            شفیعی کدکنی اگرچه در درجه اول ادیب و متن‌پژوه و در درجه دوم شاعر است اما پژوهشگری برجسته است که آثار پژوهشی او هم از روشی منسجم و علمی و هم از متنی پالوده و پیراسته و هم محتوایی مستدل و روشنگر برخوردار است. چنین اجتماعی از نیکویی در کمتر متنی علمی و پژوهشی یافت می‌شود.
شفیعی در این پژوهش با کاوشی در متون کهن و نو قلندران را از پستوی تاریخ بیرون می‌کشد و تغییر و تحول و به قول خودش "دگردیسی" یک آیین و روش و نگرش را در طول تاریخ می‌پیماید.
          

            یکی از قوت‌های آثار علمی غربیان - فارغ از ارزش‌گذاری محتوایی آثارشان - جدیت و روشمندی آن است. کمتر اثری از آثار پژوهشی و علمی غربیان در حوزه اسلام، تشیع و ایران دیده‌ام که روش علمی پژوهش و نگاه کاوشگرانه و ایجاز علمی نداشته‌باشد.
نویسنده کتاب پژوهشگری سوئدی است که برای پژوهش خود به اصفهان می‌رود و با اقامتی نسبتا طولانی و ارتباطی مناسب با اهالی مسجد پژوهشی مردم‌شناسانه در حوزه شیعیان ایرانی را سامان می‌دهد.
          

            کتابفروشی شغلی است که اگرچه انقراضش در ایران شروع شده است، اما در دنیا همچنان رونق دارد و به ویژه در حیطه کتاب‌های قدیمی و دست دوم مشتری خود را از دست نداده است. 
نویسنده در روزنوشت‌هایش علاوه بر روایت امور روزمره مغازه کتابفروشی که بیشتر دست دوم فروش است، از حضور در فروش آنلاینش می‌گوید و نقش خود را به عنوان فعال فرهنگی و هنری شهر هم بیان می‌کند. در سراسر کتاب هیچ نشانه‌ای از جنسیت نویسنده قابل مشاهده نیست و مخاطب می‌تواند او را مرد یا زن تصور کند!
          

            این کتاب که در گذشته دور بدون ذکر نام نویسنده خارجی و فقط با نام علی اصغر حکمت و بدون اشاره بت مترجم بودن وی، چاپ می‌شد و پس از انتقادات فراوان نام نویسنده هم در کنار مترجم افزوده شد، تا یک دهه پیش  متن غیرقابل تغییر دانشگاهی در حوزه ادیان بود و مانند بسیاری امور محافظه‌کارانه دیگر غیرقابل تغییر شمرده می‌شد و باوجود دهها کتاب بهتر با متن روان‌تر و اطلاعات دقیق‌تر و به‌روزتر به عنوان متن پایه قرار گرفته بود.
اطلاعات کتاب در خصوص ادیان به ویژه ادیان شرق دور بسیار قدیمی و متعلق به نیمه اول قرن بیستم است و ترجمه نیز نثری متعلق به همان دوران دارد.