یادداشت معصومه توکلی

1402/01/30

4.0

                پیتر پسر دوازده ساله&#172;ای است که مادرش را در هفت سالگی در یک تصادف از دست داده است. پدر و پدربزرگش (که سیصد مایل دورتر از آن&#172;ها زندگی می&#172;کند) هر دو  آدم بزرگ&#172;هایی  خشمگین هستند که به احوالات درونی او کم&#172;تر توجّه دارند. در واقع پیتر تنها کسی را که به او نزدیک بوده و درکش می&#172;کرده –مادرش را- از دست داده است. کمی بعد از مرگ مادر، پیتر در جاده&#172;ای نزدیک خانه&#172;شان لاشه&#172;ی ماده روباهی را پیدا می&#172;کند و با فاصله&#172;ی کمی از لاشه، لانه&#172;ی او را که دو توله&#172;ی مرده و یک توله&#172;ی نیمه&#172;جانش در آن بودند. توله&#172;ی نیمه جان را به خانه می&#172;آورد، به او غذا می&#172;دهد، نامش را پکس (که معنای «صلح» می&#172;دهد. البتّه پیتر از معنایش بی&#172;خبر است و آن را از کلمه&#172;ی «پکستُن» که روی کوله&#172;پشتی&#172;اش نوشته شده الهام گرفته و هم&#172;چنین به خاطر شباهتش به کلمه&#172;ی fox که در انگلیسی به معنی روباه است از آن خوشش آمده) می&#172;گذارد و اهلی&#172;اش می&#172;کند. پنج سال بعد، جنگی درمی&#172;گیرد و پدر پیتر –که کارش برق و سیم&#172;کشی برقی است- او را مجبور می&#172;کند تا پکس را در جنگل رها کند و خودش به نزد پدربزرگ برود و تا زمانی که جنگ تمام شود آن جا بماند. خود پدر هم به جنگ می&#172;رود و به پیتر قول می&#172;دهد که در جنگ هم همان کار معمول خود را –برق&#172;کاری- پی می&#172;گیرد. پیتر در خانه&#172;ی پدربزرگ به سرعت از کاری که کرده پشیمان می&#172;شود و تصمیم می&#172;گیرد فرار و پکس را پیدا کند. مقداری وسیله از جمله طناب و چراغ قوه و کمی خوراکی و از این قبیل برمی&#172;دارد و از خانه می&#172;گریزد تا سیصد مایل فاصله را برای یافتن پکس طی کند.
از آن طرف، پکس هم خاطرجمع است که پیتر بازمی&#172;گردد. از همین رو همان جایی که او را رها کردند می&#172;نشیند تا پیتر راحت&#172;تر پیدایش کند. او شکار کردن بلد نیست و به طعم گوشت خام عادت ندارد. با یک روباه ماده به نام بریسل و برادر کوچکش رانت آشنا می&#172;شود. پدر و مادر و دو برادر بریسل و رانت را –مستقیم یا غیرمستقیم- انسان&#172;ها کشته&#172;اند و دلیل کینه&#172;ی شدید و بی&#172;اعتمادی بریسل به آدم&#172;ها همین است. بریسل به پکس هم بی&#172;اعتماد است زیرا به خاطر زندگیِ طولانی مدّت با انسان&#172;ها، بوی آن&#172;ها را می&#172;دهد. پکس با یک روباه پیر خاکستری همراه می&#172;شود تا به خانه برگردد و آن&#172;جا منتظر پیتر بماند. روباه پیرهم می&#172;خواهد یک جای امن برای زندگی خود و جفتش پیدا کند.  او برای پکس از «بیماری جنگ» می&#172;گوید که کلاغ&#172;ها گفته&#172;اند در راه است. مرضی که وقتی انسان&#172;ها بهش مبتلا می&#172;شوند، همه چیز را –ظاهراً بی&#172;دلیل- تخریب می&#172;کنند و از بین می&#172;برند. زمین&#172;ها را می&#172;سوزانند. انسان&#172;های دیگر و حیوان&#172;ها را می&#172;کشند و از وحشی&#172;ترین حیوان&#172;ها هم وحشی&#172;تر می&#172;شوند. در مسیر رسیدن به خانه، روباه پیر می&#172;میرد و پکس ناچار به سمت شمال برمی&#172;گردد تا خبر مرگ او را به جفتش بدهد. پس از آن دوباره به سمت جنوب می&#172;رود –این بار با بریسل و رانت- و در حاشیه &#172;ی اردوگاه جنگی آدم&#172;ها که فاصله&#172;ی چندانی با خانه&#172;ی پیتر ندارد متوقف می&#172;شود. پدر پیتر هم در همین اردوگاه جنگی است. آدم&#172;ها دائم در حال مین&#172;گذاری و تخریب سطح زمین و بستر رودخانه هستند. در جریان یکی از این انفجارها رانت زخمی می&#172;شود و یکی از پاهای عقبی&#172;اش را از دست می&#172;دهد. پکس با مهربانیِ مدام خود اعتماد  بریسل را جلب می&#172;کند. از او شکار می&#172;آموزد و در پرستاری از رانتِ مجروح به او کمک می&#172;کند.
پیتر پس از یک شبانه روز پیاده&#172;روی، در یک جاده&#172;ی فرعی کنار یک باغ میوه که انبار غلّه&#172; و کلبه&#172;ای در آن قرار دارد، زمین می&#172;خورد و پایش می-شکند. زن نسبتاً جوانی که صاحب باغ است او را پیدا می&#172;کند و به خانه می&#172;برد. زن که خودش یک پای چوبی زمخت دارد پای پیتر را پانسمان می-کند و برایش عصایی می&#172;سازد. پیتر آن&#172;جا را ترک می&#172;کند امّا متوجه می&#172;شود که نمی&#172;تواند حتی مسافت کمی را طی کند چه رسد به سیصد مایل. پس به نزد وولا –همان زن- بازمی&#172;گردد. آن&#172;ها با هم قرار و مداری می&#172;گذارند. پیتر باید به پدربزرگش نامه بنویسد و خبر دهد که کجاست. درباره&#172;ی دستبند مادرش –که طرحی ازیک ققنوس است و پیتر آن را به عنوان عزیزترین یادگار مادر با خود همراه دارد- به او توضیح دهد و در انجام یک کار دیگر -که وولا آن موقع توضیح نمی&#172;دهد چیست- به او کمک کند. در عوض وولا که سابقاً پزشک ارتش بوده به او کمک می&#172;کند که با ورزش و تمرین در عرض دو هفته خود را برای پیاده&#172;روی طولانی برای یافتن پکس آماده کند. وولا ظاهر غریبی دارد. اخلاق کمی تند، زبان رُک، انزوایش از جهان و این که تقریباً با کسی ارتباط ندارد از او شخصیت مرموزی ساخته. کلبه&#172;ی چوبی&#172;اش برق ندارد و تقریباً همه&#172;ی آن&#172;چه می&#172;خورد را از باغ و حیوان&#172;های خودش به دست می&#172;آورد. پیتر به مرور و با دیدن مهربانی وولا به او با همه&#172;ی عجیب بودنش علاقمند می&#172;شود و چیزهایی از گذشته&#172;ی او در&#172;می&#172;یابد. وولا که کودکی&#172;اش را در همین باغ، پیش مادربزرگ و پدربزرگش گذرانده، در جوانی به جنگ رفته و این حضور در جنگ تأثیر عمیقی بر او گذاشته. پس از بازگشت از جنگ، او دچار اختلال بعد از سانحه شده و تقریباً چیزی درباره&#172;ی خودش به یاد نمی&#172;آورد. علایقش، عقایدش و مانند این&#172;ها. به خاطر همین به این گوشه&#172;ی خلوت آمده تا بتواند در سکوت و دور از جمع، خودش را به یاد بیاورد. کار نیمه&#172;تمامی که پیتر باید در انجامش به او کمک کند هم به جنگ ربط دارد. او در جیب لباس سربازی که در جنگ کشته کتاب «هفت سفر سندباد» را یافته و چنین نتیجه&#172;گیری کرده که این کتاب برای آن سرباز مهم و الهام&#172;بخش بوده. پس تصمیم می&#172;گیرد یکی از سفرهای سندباد را که آن سرباز نشانه&#172;گذاری کرده بود به صورت خیمه&#172;شب-بازی اجرا کند و این کار را ادای احترامی به خاطره&#172;ی آن سرباز می&#172;داند. قبل از این تمام شخصیت&#172;های داستان را با چوب ساخته و حالا از پیتر می-خواهد که با آن&#172;ها تمرین کند تا جایی که به حرکت دادنشان مسلّط شود و بتواند یک شب قبل از ترک باغ او، نمایش را برای او اجرا کند. پیتر روزها ضمن ورزش و تمرین&#172;های سخت بدنی که قرار است او را برای پیاده&#172;روی طولانی&#172;اش آماده کند به تمرین با عروسک&#172;ها می&#172;پردازد. امّا سرانجام در شب موعود  به جای داستان فرار کردن سندباد از لانه&#172;ی راک، داستان دیگری اجرا می&#172;کند. داستان دختری که به جنگ رفته و سربازی را کشته و پایش را از دست داده و با اندوه به باغی دور برگشته امّا آن&#172;جا مثل ققنوسی از آتش برخاسته و به کودکی و روباهش کمک کرده. پس از آن به وولا می&#172;گوید که او –آن چنان که خودش فکر می&#172;کند- نارنجکی نیست که برای مردم خطرناک باشد. بلکه خوب و مهربان است و به او کمک بزرگی کرده.
پس از آن وولا را ترک می&#172;کند تا برای رفتن آماده شود. امّا با دیدن یک تکّه روزنامه در شومینه متوجّه می&#172;شود که پکس در منطقه&#172;ی جنگی رها شده و پدرش به او دروغ گفته که آن&#172;جا امن است. بسیار خشمگین می&#172;شود و مضطرب به دنبال راه چاره می&#172;گردد. وولا به او پیشنهاد می&#172;دهد که با اتوبوسی که فردا از آن&#172;جا می&#172;گذرد برود تا سریع&#172;تر برسد. این&#172;جوری فقط چهل مایل برای پیاده&#172;روی باقی می&#172;ماند. پیتر پیشنهاد او را قبول می&#172;کند امّا سه شرط برای او می&#172;گذارد. این که پای چوبی زمختی که خودش ساخته را کنار بگذارد و پای مصنوعی&#172;اش را ببندد، عروسک&#172;های خیمه&#172;شب&#172;بازی که خودش ساخته را به کتابخانه&#172;ی عمومی منطقه ببخشد و هفته&#172;ای دو بار هم برای یاد دادن کار با عروسک&#172;ها به بچّه&#172;ها به کتابخانه برود. وولا شرط&#172;ها را قبول می&#172;کند و پیتر را به ایستگاه اتوبوس می&#172;رساند. یک چوب بیسبال دست&#172;ساز هم به او هدیه می&#172;دهد. آن دو با هم خداحافظی می&#172;کنند و پیتر دو روز اتوبوس سواری می&#172;کند. از شهر جنگ&#172;زده و متروکه&#172;ای می&#172;گذرد و پیاده راه خود را ادامه می&#172;دهد. چوب زیربغلش می&#172;شکند و با چوب بیسبالی که وولا بهش هدیه داده بود آن را بازسازی می&#172;کند تا بالاخره به منطقه&#172;ای می&#172;رسد که پکس را ان&#172;جا رها کرده بود. اوّل پدرش را میان مردان جنگی پیدا می&#172;کند و خشم و ناراحتی خود را به او بروز می&#172;دهد و بعد بالاخره پکس را پیدا می&#172;کند. پکس او را به جایی می&#172;برد که شغال&#172;ها دوستانش را محاصره کرده&#172;اند. پیتر شغال&#172;ها را فراری می&#172;دهد امّا متوجه می&#172;شود که پکس حالا خانواده&#172;ای یافته و یاد گرفته گلیم خودش را در طبیعت بدون کمک او از آب بکشد. خیلی متأثر می&#172;شود امّا او را رها می&#172;کند تا برود و به او می&#172;گوید که در ایوان را همیشه برایش باز خواهد گذاشت تا هر وقت که دلش خواست به خانه سر بزند. جمله&#172;ای که چندی پیش وولا به خود او گفته بود.

دو تا نکته:
زاویه ی دید کتاب سوم شخص محدود است امّا یک فصل در میان راوی عوض شده است. فصل های فرد از دید پکس روایت شده اند و فصل های زوج از دید پیتر. این نکته کتاب را متفاوت کرده و خصوصاً به نوجوان مخاطب کتاب کمک می کند تا از دید حیوانات –حیواناتی که اتسان ها این همه به حقوقشان بی عتنا هستند و همواره منافع خود را به حفظ حقوق آن ها ترجیح و اولویت داده اند- به ماجرا بنگرد. و نحوه ی خاصی که آن ها جهان و زندگی را می بینند و درک می کنند، بفهمد.
نکته ی دوم موضع کتاب درباره ی جنگ است. جایی پیتر از وولا می پرسد: الان تو ضدجنگ هستی، آره؟
و وولا در پاسخ می گوید: این موضوع خیلی پیچیده اس. من طرفدار گفتن حقیقت درباره ی جنگ هستم. مردم باید بدونن که برای جنگ باید چه بهایی بپردازن و چه چیزهایی رو از دست بدن. مدت زیادی طول کشید که من اینو بفهمم.
به نظرم با توجّه به تمایز دفاع از جنگ و هم چنین جنگ خاصّی که در کتاب توصیف شده، این موضع درستی است. کتاب نگاه واقع بینانه ای به جنگ دارد. و بداعت آن در همین اتّخاذ زاویه ی جدید برای توصیف جنگ و پیامدهای آن است. دیدن جنگ از چشم طبیعت. از چشم روباه و رودخانه و پرنده.

(0/1000)

نظرات

سعید بیگی

1402/04/12

درود؛
یادداشت جالبی بود، اما با این شکل و اعداد و نشانه های هشتکی که بینشان بود، کمی اذیت شدم. با وجود این، خلاصۀ جالبی از ماجرا با دو نکتۀ خوب بیان کردید. بابت یادداشت جالبتان سپاس گزارم.