اضطراب موقعیت یا اضطراب منزلت عنوان کتابی است از آلن دوباتن که در آن به اضطرابی می‌پردازد که انسان مدرن برای دستیابی به موقعیت در اجتماع دارد. معیار موقعیت یا منزلت در دنیای مدرن که مبتنی بر شایسته‌سالاری است؛ شغل و در نتیجه درآمد (پول) است. این معیار حاصل یک نظام شایسته‌سالار است (که امکانات برابر دارد). از آن‌جایی که در عصر رسانه هستیم این معیار به کشور ما هم نفوذ پیدا کرده درحالیکه جامعه‌ی ما مبتنی بر شایسته‌سالاری نیست و این فشاری مضاعف است بر انسان ایرانی.

اولین عنوان کتاب فقدان عشق است و در واقع جوابی است برای اینکه چرا دنبال موقعیت (منزلت) هستیم.

《توجه دیگران برای‌مان اهمیت دارد، چون ما درباره‌ی ارزش خود به شکی ذاتی مبتلاییم.》

《به‌نظر می‌رسد ما برای تحمل خود، اسیر محبت دیگرانیم.》

کتاب دارای دو بخش علل و راه حل است. که هر کدام سرفصل‌هایی دارد.

شاید عنوان‌ بخش‌ها نامناسب به‌نظر برسد. در بخش اول دوباتن طرح مسئله کرده، ما را با وجوه مختلف این اضطراب آشنا می‌کند و در مورد موقعیت در جوامع شایسته‌سالار و اشرافی صحبت می‌کند. در بخش دوم که سرفصل‌هایی نظیر فلسفه، دین، سیاست و... دارد، به تاریخ موقعیت و منزلت انسان می‌پردازد و تغییر معیار منزلت را در طول تاریخ نشان می‌دهد.

شاید اگر اسم فصل دوم تاریخ موقعیت بود کمتر کسی به آن ایراد می‌گرفت اما به گمان من همین نام فعلی برایش مناسب است.

در تعریف اضطراب می‌گویند نگرانی‌ با منشایی ناشناخته و به طور کل در مورد هر مشکل روانشناختی (قابل حل یا غیرقابل حل) شناخت اولین گام و گامی موثر برای بهبود و کنترل است. دوباتن با این کتاب قلب اضطراب موقعیت را واکاوی می‌کند و طبیعی بودن (معیار) آن را با مثال‌هایی در تاریخ زیر سوال می‌برد.

دوباتن به شکست می‌پردازد و اینکه پشت برچسب خشنِ "بازنده" یک زندگی وجود دارد که نیاز به همدردی بیشتری دارد و در همین راستا ذیل عنوان تراژدی در بخش دوم به مادام بوواری اثر گوستاو فلوبر و ادیپ شهریار اثر سوفوکل می‌پردازد. اگر مادام بوورای را خوانده باشید و در لحظات زندگی اِما شریک شده باشید (به قولی با کفش‌ها/پاهای او راه رفته باشید) می‌دانید که چقدر با همچین تیتر روزنامه‌گونی فاصله دارد: 《زناکار معتاد به خرید، پس از کلاهبرداریِ اعتباری، آرسنیک خورد.》

به عنوان کسی که این اضطراب را به صورت غیرقابل کنترل و فزاینده تجربه می‌کردم، این کتاب را بسیار مفید می‌دانم.

خود دوباتن در صفحه‌ی ۱۷۳و ۱۷۴ همین کتاب می‌گوید:《متاسفانه درک صحیح باعث نمی‌شود رنج‌های حاصل از آرمان موقعیت به‌طور معجزه‌آسایی از بین بروند. نسبت درک صحیح با بسیاری از مشکلات سیاسی همان نسبت ماهواره‌های هواشناسی با بحران‌های هواشناسی است. همیشه نمی‌تواند از مشکلات جلوگیری کند، اما حداقل می‌تواند به ما چیزهای مفید بسیاری درباره‌ی بهترین راه‌های برخورد با آن‌ها را بیاموزد. در نتیجه به شدت حس زجر، بی‌ارادگی و گیجی را کاهش می‌دهد.》که از نظر من در مورد خود اضطراب هم صدق می‌کند.

در فصل دوم زیر عنوان سیاست دوباتن مثالی از ویرجینیا وولف می‌آورد که در واقع ایده‌ای برای کتاب اتاقی از آن خود بود و من دوست دارم با این نقل قول یادداشت را به پایان ببرم.

《اما این زن بخصوص را نمی‌شد به سادگی ساکت کرد. او که نمونه‌ای عالی از جنبش‌های سیاسی بود، از خودش نپرسید مشکل "من" چیست که اجازه‌ی ورود به کتابخانه را ندارم؟ بلکه پرسید مشکل "مسئولان" کتابخانه چیست که نمی‌گذارند "من" وارد کتابخانه شوم؟ وقتی نظریه یا اصلی قانونی، "طبیعی" در نظر گرفته شود، مسئولیت هر رنجی که در پی آن می‌آید، الزاما یا برعهده‌ی خود طرف آسیب‌دیده است یا برعهده هیچ عامل مشخصی نیست. اما دیدگاه سیاسی به فرد معترض اجازه می‌دهد فرض کند شاید خطا از آرمان است، نه از چیزی در خصوصیات شخصی خودش. به‌جای اینکه با شرم از خودش بپرسد مشکل "من" کجاست (من یک زنم/پوستی تیره دارم/ پولی ندارم) تشویق می‌شود به اینکه بپرسد چه چیزی در مورد "دیگر کسانی" که به ما اهانت می‌کنند اشتباه، ناعادلانه یا غیرمنطقی است؟ به‌علاوه این پرسش برای متهم کردن کسانی که بی‌گناه‌اند، پرسیده نمی‌شود (راهبرد کسانی که از افراطی‌گری سیاسی به مثابه ابزاری پارانویایی استفاده می‌کنند تا از نقد خود دور بمانند)، بلکه برای شناخت این حقیقت پرسیده می‌شود که در اصول، ایده‌ها و قوانین، بیش از آن حماقت و تعصب وجود دارد که بتوان آن‌ها را دیدگاهی طبیعی دانست.》

بهتر انتخاب کن، بهتر بخوان

جزئیات پست

نظرات