خیلی وقت بود که سه جلد ترجمهٔ کتاب رو خریده بودم و اضافه شده بود به کتابای کتابخونه‌م، ولی خب، رغبت نمی‌کردم برم سمتش. آخه ایییین همه صفحهٔ تاریخ، اونم از اون اولِ اول؟ :) حتی برای عشقِ تاریخی مثل من هم زیاد بود 😄
تا اینکه بعد از توصیه‌های چندین و چند بارهٔ رهبری، یه گروهی از دوستان برای خوندن این کتاب شکل گرفت، منم با این گروه همراه شدم و چندین ماه به یاد موندنی رو با نهرو گذروندم 😍

«نگاهی به تاریخ جهان»، مجموعه‌ای نامه‌ست که مبارز و سیاست‌مدار هندی، جواهر لعل نهرو، برای دختر نوجوونش نوشته، تا براش قصهٔ این دنیا رو تعریف کنه...
نامه‌هایی که از زندان نوشته شدن و جابه‌جا می‌تونی غربت زندان رو از لابه‌لای سطرهاش حس کنی...

هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم بتونم اینقدر با این کتاب ارتباط برقرار کنم و خوندنش اینقدر برام شیرین و لذت‌بخش باشه...

این صحنه رو تصور کنید،
تو یه شب سرد زمستونی، کنار یه شومینهٔ گرم نشستید و سرتون رو گذاشتید روی پای پدرتون، و اون داره براتون قصه میگه، 
قصهٔ ماجرای این جهانی که توش زندگی می‌کنیم، 
قصه‌های تلخ و شیرین از آدم‌های بزرگ و کوچیکش، از نخبه‌ها و توده‌هاش،
از زندگی و عشق و علم و هنر، 
از قتل و غارت و سنگدلی، 
از ...

این صحنه، حس من از خوندن این کتابه... 

من البته نثر اصلی کتابو‌ خوندم (نهرو این نامه‌ها رو به انگلیسی برای دخترش نوشته، که البته طنز تلخیه، چیزی که خود نهرو هم بهش اشاره می‌کنه...)
و من عاشق نثر نهرو شدم، عاشق توصیف‌هاش و آرمان‌هاش و نگاهش... 

خلاصه اینکه، خوندن این کتاب برام یه تجربهٔ ناب بود که دوست دارم بقیه هم حسش کنن...

🔅🔅🔅🔅🔅🔅🔅🔅🔅🔅🔅🔅

حالا بعد از این مقدمهٔ احساسی، بذارید یه کم دقیق‌تر در مورد خود کتاب توضیح بدم :)

این کتاب شامل ۱۹۸ نامه‌ست (با احتساب نامه‌های مقدمه و موخره)، 

قبل از هر چیز باید توجه کنید که این نامه‌ها تو زندان نوشته شدن و اصولا امکانات پژوهشی چندانی تو زندان فراهم نیست. نهرو این نامه‌ها رو با استفاده از مطالعات قبلی خودش و یادداشت‌هایی که از اون مطالعات برداشته و همراهش بودن نوشته. بنابراین، همون‌طور که خودش میگه، روایتش خالی از اشکال نیست. 
برای خود من این موضوع اهمیت چندانی نداشت، می‌دونستم که اگه بعدا نیازی به مستند کردن نکته‌ای داشته باشم، می‌تونم با جستجو، ازش اطلاعات دقیق‌تری به دست بیارم :)

نهرو روایتش رو حدودا از همون اول تاریخ شروع می‌کنه و تا سال ۱۹۳۸ پیش می‌ره. بیشتر اوقات نامه‌ها در مورد یه کشور خاص یا یه واقعهٔ خاص هستن، بعضی وقتا هم نهرو یه دید کلی‌تری از وقایع همزمان میده و همچنین تحلیل‌های اخلاقی-اجتماعی-فلسفی.

یه نکتهٔ مهم در مورد این نامه‌ها و تحلیل‌ها، گسترهٔ وسیعشونه. نهرو فقط روی یه کشور و یه منطقه تمرکز نمی‌کنه، بلکه با نامه‌هاش روی تمام این کرهٔ خاکی پرواز می‌کنه و یه دید نسبتا جامعی به خواننده میده. ماها خیلی وقت‌ها موقع بررسی تاریخ به این نکته توجه نمی‌کنیم که دنیای به‌هم‌پیوسته‌ای داریم که هر چی پیش میریم درهم‌تنیدگیش بیشتر هم میشه. واقعا فهم درست تاریخ یه کشور، بدون داشتن دیدی از کشورهای دیگه ممکن نیست، و نهرو تو این کتابش این موضوع رو خیلی قشنگ به من نشون داد... 

البته به طور طبیعی، هند و کشورهای غربی مهم، مثل بریتانیا، سهم بیشتری از این نامه‌ها دارن. هند زادگاه و محل مبارزهٔ نهرو بوده و جایی که می‌خواسته برای دخترش بسازه... و انگلیس هم نقطهٔ مقابل تلاش‌های نهرو و دوستانش. 
چیزی که ممکنه باعث ناراحتی خوانندگان ایرانی بشه، اینه که سهم ایران از این نامه‌ها بسیار اندکه! و اونقدری که هست هم شاید از دید ما خیلی دقیق نباشه (موارد معاصرش). برای ما که از اول به طور طبیعی کشورمون رو در مرکز دنیا می‌دیدیم، این موضوع یه مقدار دردناکه 😄 
من البته این عدم پرداختن کافی به ایران رو یه نقص برای نامه‌های نهرو می‌دونم، ولی بقیهٔ بحث‌های نهرو اونقدر جذاب بود که این موضوع چندان برام اهمیتی نداشته باشه :)

من روایت‌های تاریخ باستان نهرو رو هم به شدت دوست داشتم، 
وقتی توصیفات نهرو از تمدن‌های کهن رو می‌خوندم، دلم پر می‌کشید برای اینکه بتونم یه رمان تاریخی مربوط به اون دوره بخونم! مخصوصا یه رمان تاریخی فانتزی :) 

حدودای نامهٔ ۷۰ ماجرا می‌رسه به کشف راه‌های دریایی و شروع فرآیند استعمار، اینجا داستان ماجراجویی‌های اروپایی‌ها در مشرق‌زمین رو می‌خونیم،
و ماجرای انقلاب کبیر فرانسه و بقیهٔ انقلاب‌ها و تغییرات ریز و‌ درشت اروپا رو، 
و وضعیت حکمرانی انگلیس در هند،
و راهبرد خاص ژاپن و اوضاع چین، 
و قصهٔ حماسی مبارزات ایرلند،
و انقلاب علمی و ظهور سوسیالیسم و مارکسیسم و...

از حدود نامهٔ ۱۴۰ تا آخر کتاب نهرو به شرح و تحلیل وقایع قرن بیستم پرداخته، قرنی که کارشو با یه جنگ جهانی شروع می‌کنه که آثارش هنوز پابرجاست... 
اینجا در مورد انقلاب بلشویک‌ها می‌‌خونیم و مسیری که روسیه بعد از اون طی کرد،
و در مورد مبارزات هند به رهبری گاندی و انقلاب‌های موفق و ناموفق در عرصهٔ دنیا، 
و در مورد نقش پیچیده‌ای که اقتصاد و پول در وقایع قرن بیستم بازی می‌کنه،
و ...
این بخش از نامه‌ها از موارد قبلی تحلیلی‌تر و پرمطلب‌تره!

در مورد تحلیل‌های نهرو هم خوبه اینو بگم که نهرو اصولا یه ضد مذهب سوسیالیست بود، و این موضوع رو میشه خیلی زود تو‌ این نامه‌ها تشخیص داد.
 من قاعدتاً با تمام تحلیل‌هاش موافق نبودم، ولی همه‌شون به نظرم قابل تأمل بودن. 
من انصافش و نوع نگاه متفاوتش به وقایع رو دوست داشتم.

در نهایت اینکه توصیهٔ من خوندن همهٔ نامه‌ها با همین ترتیب کتابه! بله، میشه موضوعاتی رو که به نظرتون جالب‌تر میاد دست‌چین کنید، ولی با این کار پیوستگی داستانی که نهرو داره روایت می‌کنه و اون دید کلی جهانیش تا حد خوبی از دست میره! بنابراین، حوصله به خرج بدید و پای این قصه‌گویی بشینید، به نظرم پشیمون نمیشید :)
          

            نزدیک یک سال طول کشید تا کامل کتاب رو بخونم. خیلی خوشحالم از خوندنش و خداروشکر که اونجور که میخواستم خلاصه نویسی هم کردم. 
اون نصفه ستاره رو بخاطر یک سری نکات کم دادم ولی در مجموع به نظرم بهترین کتابی است که یک نفر می‌تونه برای پیدا کردن دید همه جانبه نسبت به تاریخ بخونه. مختصر و مفید. خیلی خلاصه تر از تاریخ ویل دورانت و امثالهم.
ان‌شاءالله خدا کمک کنه و کتابی مناسب نوجوان هم ازش تولید بشه.

          

            وقتی تاریخ مختصر جهان را می‌خوانی احساس می‌کنی چه حوادث احمقانه‌ای به وقوع پیوسته است و انسان‌ها مفت‌ و مجانی همدیگر را به خاک و خون کشیده‌اند و قدرتمندان همیشه اسیر تصمیم‌های اشتباه خود شده‌اند اما وقتی در بطن حوادث دقیق می‌شوی درمی‌یابی که در پس تمام اتفاقات اسبابی در جریان است. 
جاه‌طلبی کشور‌های پیشرفته و به طور خاص طبقۀ حاکمۀ آنها ،بدون درنظر گرفتن پارلمان و خواست مردم، جنگ‌های بزرگی را به راه انداخته است. جوانان در جبهه‌ها و طبقۀ ضعیف در داخل مرزها و صنایع نظامی نیروی پیش‌برندۀ جنگ را تشکیل می‌دهند.
 ثروتمندان و کشورهای قوی با دادن وام و فروش تسلیحات، پولِ خون‌آلود به دست می‌آورند و کشورهای بی‌طرف یا بی‌منفعت نیز در هر صورت نمی‌توانند استقلال خود را حفظ کنند و در قوۀ هاضمه سیری‌ناپذیر قدرت‌های اقتصادی و نظامی هضم می‌شوند.
آنچه خواندین خلاصۀ ۲۰۰ سال جنگ‌های اخیر جهان در دو بند بود!
از این اتفاقات که بگذریم رویدادهای حیرت‌انگیزی چون قیام ملت‌ها و رشد اقتصادی آنها و فداکاری نسل‌ها برای بهبود وضعیت کشورشان و البته رهبری شخصیت‌های قابل از جذاب‌ترین صفحات معمولاً سیاه تاریخ است.
به صف‌شدن طبقه‌های مختلف مردم در چین، ژاپن، آلمان و شوروی که بارها طعم تلخ ناکامی و تحقیر را از دولت‌های متجاوز چشیده‌اند و اینکه چگونه آنها جریان طبیعی نظام مبتنی بر قوی و ضعیف را به نفع خود هدایت کردند، به راستی الهام‌بخش و آموزنده است‌.
نهرو در جای جای کتاب با امیدواری جریان حرکت ملت‌ها و کشورها را دنبال می‌کند و هرجا جنبش‌های اجتماعی به نوعی به سوسیالیسم منتهی شود با خوش‌بینی آن را به نفع توده‌های مردم و طبقات ضعیف و متوسط تلقی می‌کند؛ البته اگر در بیشتر موارد افراد صاحب نفوذ و ثروتمندان، جریانِ مبارزه علیه کاپیتالیسم را از شور نیاندازند و مقاومت مردم به تبع سستیِ رهبران جنبش‌ها منحرف نشود. پر واضح است که اصلاحات لنین و برنامه پنج ساله شوروی برای صنعتی شدن نهرو را به وجد در آورده است اما خود او هم بر این مسأله واقف است که جریان کمونیسم و سیاست‌های اقتصادی آن در دیگر دولت‌های تابعه شوروی بیش از حد به تصمیمات فدراسیون روسیه گره خورده است و به نوعی انقلاب به بیرون صادر نشده است. خط قرمز نهرو که با پوست و گوشتش آن را لمس کرده استعمار و نفرت و ضدیت با آن است. حالا می‌خواهد استعمار انگلستان باشد یا نفوذ فرانسه در آفریقا یا ظهور فاشیسم در ایتالیا، اتریش و آلمان. نهرو تغییر موازنه قدرت از بریتانیا به سوی پولدارترین کشور جهان یعنی ایالات متحده در آن زمان را -حدود ۹۰ سال پیش- به خوبی دنبال می‌کند و زمینه‌های اقتصادی آن از جمله کاهش ارزش پوند و زمینه های سیاسی آن مانند استقلال‌طلبی دولت‌های تحت‌الحمایه انگلستان را تشریح می‌کند.
شاید متاثرکننده‌ترین بخش کتاب در منگنه‌ گذاشتن المان توسط دولت‌های پیروز جنگ جهانی اول و امضای معاهدۀ عجیب ورسای بود که نه برای طرفین پیروز نفع داشت و نه بازندۀ جنگ و نتیجه‌اش ظهور حزب نازی بود. آمریکا هم که در این کارزار صرفا به دولت‌های متفق وام می‌داد و وصول منافع خودش را دنبال می‌کرد و در برخی مقاطع با ژست آزادی‌خواهی بیشترین سود ممکن را به دست آورد.

کثیف‌ترین بخش کتاب هم بدون رودربایستی متعلق است به ثروتمندان اروپایی و اربابان صنایع بزرگ ایالات متحده که در طول قرن ۲۰ بنیانگذار «تجارت جنگ» شدند و با بی‌شر‌می هرچه بیشتر داعیه‌دار حمایت از انسان‌ها نیز بودند (و هستند).
حرف زیاد است و حوصله اندک؛ باقی بماند برای مجالی دیگر.
📝اطلاعات و تصاویر و نمودارهای بیشتر از این کتاب در کانال ایتای‌ بنده موجود است.