یادداشت‌های حسین حبیب زاده (12)

          گریبر یک شورشی کرواتی است. از جمله همان شورشیانی که جنبش وال استریت را رهبری کرد. اما کتابش یک شورشىِ کودتاگر است و تا تسليم شدن شما دست برنمیدارد، این کتاب  علیه تمام باورهای بدیهی ما درباره‌ی پول، بدهی و مسائل متنوع اقتصادی کودتا میکند، یعنی وقتی کتاب را میخوانید آنقدر با فاکت‌های متنوع و نظریات بدیع برخورد میکنید که در مقابل آن خلع سلاح میشوید.این کتاب دقیقاً به تمام کلیشه های اقتصادی، چه در بعد آکادمیک و چه در بعد عمومی حمله میکند و روایت دیگری از تاریخ این مفاهیم ارائه می کند. ترجمه‌اش هم بسیار خوب است. 

ضمناً باید اضافه کنم که گریبر یک شیوه‌ی شیخ انصاری طور هم در ارائه بحث دارد :) یعنی جوری یک مطلب را تقریر میکند که گمان میکنی صد در صد درست است بعد چند صفحه‌ی دیگر همان نظر را جوری رد میکند که گمان میکنی احمقانه تر از این نظر نمی توانست وجود داشته باشد :)
        

          آب شدن معشوق و جدا شدن او از تنت را می بینی، اما هر چه فریاد میزنی و تقلا میکنی بازهم از دستانت رها میشود. روزنامه آذربایجان جزء لاینفک ایران شرح این تراژدی است. این روزنامه روایت رنج نامه ایرانیان مقیم باکوست که در ابتدای قرن بیستم و تکاپوهای ملت سازی های دروغین سیاستمداران و روشنفکران قفقاز جنوبی که به دنبال تأسیس جمهوری آذربایجان بودند، مصرانه فریاد میزدند که این خاک خونین غریب، از طلوع ایران زمین تا حضیض ترکمنچای در آغوش مام میهن بوده است و این دسیسه های نوین سیاسی برای ایجاد یک ملت مصنوعی خیانت به تاریخ است. استاد رحیم رئیس نیا کلیه نسخه های موجود از این روزنامه را به همان سبک سیاق روزنامه ای با همان اندازه با یک مقدمه بسیار ارزشمند و جامع، تدوین کرده است. آذربایجان جزء لاینفک ایران ندای بلند و دردناک ایرانیانی بود که همچون فردی که در خواب، دستان بختک بر گلویش فشار میداد، صدای فریادهایش طنین بیرونی نیافت و شد آنچه که نباید میشد. خواندش تجربه ی سختی بود.
        

          کمتر کسی پیدا میشود که از خواندن این کتاب شگفت زده نشود چرا  که با شاهکاری مواجه میشود که پیش از این شاید هیچگاه با آن برخورد نداشته است. جزئیات ریز تاریخی چنان جذاب ارائه میشود که نمیتوان کتاب را زمین گذاشت
 و کلیت فرم روایت نویسنده نیز یک سیر منظومه ای را در مورد اتفاقات ابتدای قرن بیستم به تصویر میکشد. سیری که در آن روایت صلحی است که همه‌ی صلح ها را بر باد داد...
        

          بوردیو نابغه جامعه شناسی معاصر است. ناصر فکوهی با تکیه بر آراء بوردیو نشان میدهد که چقدر سازوکار نظام علم در دانشگاه ها میتواند منبعث از روابط فساد آمیز و زد و بندهای ساختار قدرت باشد. امری که میتوان آن را در پیشرفته‌ترین و معروف ترین دانشگاه های جهان نیز  مشاهده کرد. یافته های بوردیو  کلیشه‌های راجع به نهاد آکادمی را درهم می کوبد و زوایای گسترده ای از  تاریک خانه‌ی این بنیاد علمی را به تصویر می‌کشد.
        

          کتابی است از استادِ مسلم پرت و پلا گویی و زرد نویس عالم سیاست، یعنی جناب مستطاب صادق زیباکلام و نهایتاً ۳۰ یا ۴۰ صفحه از آن به درد بخورد. در این کتاب با عینک قرن بیست‌ویکمی رسومات اجتماعی و سیاسی چند صد سال گذشته را به باد استهزاء میگیرد و با زبان طعن و کنایه نامه های علما به دربار و توصیفات آنها از شاه و نظرات آنها در باب تکنولوژی و ارزشهای غربی را در چشم خواننده فرو میکند تا اثبات کند که ارزشهای مدرنیستی ما را از فلاکت نجات داده است. این کتاب فاقد حداقل استانداردهای یک تحلیل اجتماعی است و مطالبش بیشتر شبیه به کانال ها و گروه‌های زرد تلگرامی است. البته شاید غنی ترین کتاب استاد در میان شاهکارهای دیگرشان باشد.
        

          تصور کنید وارد یک گاراژ متروکه میشوید و از زیر خروار خروار  اجناس قدیمی خاک خورده و تلنبار شده چیزی پیدا میکنید که به شدت ناشناخته اما ارزشی همتراز الماس دارد، محمد مالجو در این کتاب دقیقاً چنین کاری انجام داده است. وضعیت فلاکت بار و اسفناک آذربایجان در دوره پهلوی و کوچ گسترده مردم به سایر بلاد ایران زمین در این کتاب به صورت دردناکی تبیین شده است. در واقع این کتاب نشان میدهد چگونه امروزه ترکان آذربایجانی حضور پر تعدادی در تهران،کرج،مشهد،شیراز و... داشته اند و هنوز هم در این مکان ها هستند. مالجو برخی از نامه هایی که مردم برای رسیدگی به مشکلات خود خطاب به دولتمردان ارسال کرده بودند و همچنین دستوراتی که از دولت مرکزی به شهرهای آذربایجان داده شده بود را در این کتاب گنجانده است. این واقعه از آن جهت مهم است که برای اولین بار در تاریخ ایران زمین دولت مرکزی تلاش میکند تا برای بینوایان و فلاکت زده ها سیاست گذاری کند، عاملی که باعث میشود دولت مرکزی چنین تصمیمی بگیرد نه شورش یا مطالبه گری مردم بلکه وضعیت به شدت زجرآور و ترحم آمیز مهاجران آذربایجانی است که دولت برای حفظ آبرو و ساماندهی انبوهی از گدایانی که تردد در سطح شهر به ویژه تهران را سخت کرده بودند تلاش میکند سیاست هایی را برای بهبود وضعیت بکار گیرد که عمدتاً ناموفق هستند. مالجو این وضعیت را عاملیت منفعلانه مستمندان می نامند.
        

          موپاسان ناتورالیست رسماً به جای قلم، قلمو برداشته و جزء به جزء این داستان را نقاشی کرده است. توصیف حالات انسانی و جزئیات محیط و طبیعت و... به شدت مسحور کننده و لذت بخش است. موپاسان در این کتاب در فرازهایی تنه به تنه داستایوفسکی میزند و به روانکاوی ارتباطات و احساسات انسانی می پردازد. به شخصه از پایان بندی کتاب خوشم نیامد اما برایم قابل درک بود. ترجمه به شدت حرفه ای و خواندنی است. من موپاسان رئالیستی که مخاطب را با حقایق تلخ ناگهانی میخکوب میکرد را به موپاسان ناتورالیستِ توصیف گرا ترجیح میدهم اما گویا موپاسان در این آخری که نوشته توصیف را بر غافلگیری ترجیح داده است.
        

          با بند بند هنرنمایی‌های سید مهدی شجاعی از به تصویر کشیدن وضعیت سیاسی اجتماعی شام و حکمرانی اموی به اوج لذت درک تاریخ می رسی و با پایان  روایت دلچسب این داستان مهم تاریخی بر فتوت حسین بن علی (ع) زار زار گریه می کنی. همین.
        

          چرا از موسیقی های عامه پسند خوشمان می آید؟ چرا کمدی های جلف را همه دوست دارند؟ آیا هنر تبدیل به صنعت سرگرمی شده و ابزار تسلط سرمایه داری را گسترش می دهد؟ آیا ما با گوش دادن به موسیقی های عامه پسند میخواهیم دمی از زندگی سختمان فرار کنیم؟موضع محافظه کاران و چپ ها و فمنیست ها و... به این مسئله چیست؟ استریناتی تمامی مسائل فوق را در این کتاب به صورت موجز بیان کرده و تمامی دیدگاه ها را به صورت دقیقی نقد کرده است. این کتاب یکی از بهترین کتابهای مورد استناد پژوهشگران در مورد فرهنگ عامه می باشد.
        

          اگر فکر می کنید که عرب ها و مغول ها علل بدبختی ایران بوده اند و شما را از آرمانشهر چندهزار سال پیش باستان جدا کرده اند و به حضیض ذلت فروبرده اند به احتمال زیاد شما در دام ناسیونالیسم بی جاساز گرفتار شده اید.در این کتاب رضا ضیا ابراهیمی بر روی یکی از مهم ترین و پربسامدترین تفکر حال حاضر ایران یعنی ناسیونالیسم بی جاساز نژادی بحث میکند. ناسیونالیسمی که به تأسی از کنت دو گوبینو و سایر دانشوران گفتمان نژادی، توسط افرادی نظیر آخوند زاده و میرزا تقی خان کرمانی و جلال الدین میرزا در ایران تئوریزه شده است. این عقیده  در واکنش به احساس حقارتی که در دوران قاجار نسبت به پیشرفت اروپا حس میشد به وجود آمده و با متون تخیلی نظیر متون دساتیری زرتشتی ممزوج شد و به عنوان یک ایدئولوژی نژادپرستانه درآمد. در این تفکر انسان ایرانی معاصر، از هویت اسلامی بیش از هزارساله خود جدا میشود(بی جا ساز میشود) و پرتاب میشود به آتلانتیسی به نام ایران باستان که از اروپای امروزی هم یا جلوتر بوده و یا اروپایی ها از آنها تقلید کرده اند!
در این روایت شما از برادران غربی خود (ملت آریا و نوردیک) جدا افتاده اید و عرب ها خون شما را مکیده اند و این عقب ماندگی شما از توسعه یوروسنتریک معلول همین سیطره است. ایران در این هزارسال سیطره اعراب و... هیچ دستاوردی نداشته(ابن سینا و زکریای رازی و فارابی و خوارزمی و... کشک هستند) و ما دچار انحطاط اخلاقی شده ایم.
این کتاب یکی از بهترین منابع برای افسانه زدایی از این توهمات معاصر است.
        

          چامسکی در عالم سیاست به مثابه یک جادوگر است. کسی که هم موافقان و هم مخالفان سرسختی دارد، جادوی چامسکی در این است که کوچکترین اتفاقات و پراکنده ترین آنها را در یک نظم سیاسی مشخص مدلل می کند و شاید بتواند کمی در بالا بردن قدرت تحلیل شما درباره مسائل بین المللی راهگشا باشد. چامسکی علاوه بر اینکه یکی شناخته شده ترین فیلسوفان زبان زنده دنیاست ، مشخصاً یک آمریکا ستیز بالفطره است و به آنارشیسم تمایل دارد. در این اثر جذاب سیر تطور هژمونی آمریکا را با توجه به اتفاقات ریز و درشتی که در سالهای گذشته رخ داده است بررسی می کند. کتاب به شدت پر از داده‌های تکان دهنده و جزئی بسیار زیاد است و باید در خواندن این کتاب صبور باشید و از آنجایی که لحن کتاب مجموعه ای از سخنرانی هاست گسستگی هایی در نحوه ارائه مطالب دیده می‌شود.