کوچ مستمندان آذربایجان به تهران در اواخر دهه‌ی 1320، از نخستین لحظه‌هایی در تاریخ معاصر ایران بوده است که دیوان‌سالاران پایتخت‌نشین را به طراحی و اجرای انواع سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی برای رسیدگی به مستمندان شهرستان‌ها واداشت، ولو در سطحی بس نازل. محمد مالجو با اتکا بر اسنادی مشتمل بر انواع مکاتبه‌های اداری و عرایض مردمی، درصدد تاریخ‌نگاری قطعه‌ای کلیدی اما تاکنون ناکاویده از تاریخ معاصر ایران است. به اعتقاد نویسنده کوچ فراموش‌شده‌ی مستمندان آذربایجان از برخی جنبه‌ها لحه‌ی تأسیس برخی سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی در زمینه‌ی رسیدگی دیوان‌سالاران به مستمندان را در مقیاس ملی رقم زد.



دوماه‌نامه‌ی آگاهی نو، ویژه‌نامه‌ی نقد و بررسی کتاب: «کتاب‌نامه؛ در نقد و بررسی آثار، جلد یک»، شماره‌ی پیاپی 05، پاییز 1400.
        

          تصور کنید وارد یک گاراژ متروکه میشوید و از زیر خروار خروار  اجناس قدیمی خاک خورده و تلنبار شده چیزی پیدا میکنید که به شدت ناشناخته اما ارزشی همتراز الماس دارد، محمد مالجو در این کتاب دقیقاً چنین کاری انجام داده است. وضعیت فلاکت بار و اسفناک آذربایجان در دوره پهلوی و کوچ گسترده مردم به سایر بلاد ایران زمین در این کتاب به صورت دردناکی تبیین شده است. در واقع این کتاب نشان میدهد چگونه امروزه ترکان آذربایجانی حضور پر تعدادی در تهران،کرج،مشهد،شیراز و... داشته اند و هنوز هم در این مکان ها هستند. مالجو برخی از نامه هایی که مردم برای رسیدگی به مشکلات خود خطاب به دولتمردان ارسال کرده بودند و همچنین دستوراتی که از دولت مرکزی به شهرهای آذربایجان داده شده بود را در این کتاب گنجانده است. این واقعه از آن جهت مهم است که برای اولین بار در تاریخ ایران زمین دولت مرکزی تلاش میکند تا برای بینوایان و فلاکت زده ها سیاست گذاری کند، عاملی که باعث میشود دولت مرکزی چنین تصمیمی بگیرد نه شورش یا مطالبه گری مردم بلکه وضعیت به شدت زجرآور و ترحم آمیز مهاجران آذربایجانی است که دولت برای حفظ آبرو و ساماندهی انبوهی از گدایانی که تردد در سطح شهر به ویژه تهران را سخت کرده بودند تلاش میکند سیاست هایی را برای بهبود وضعیت بکار گیرد که عمدتاً ناموفق هستند. مالجو این وضعیت را عاملیت منفعلانه مستمندان می نامند.