یادداشت‌های عرفان هزاوه (5)

          نامیرا، کتابی است که نه هر مسلمان بلکه هر آزاده و آزاداندیش علاقمند به حسین باید بخواند تا بداند آنچه حسین را به مسلخ خون کشانید چه بود.

حتی اگر انگيزه مذهبی و انسانی برای خواندن این رمان نداشته باشید داستان بسیار قوی، مقدمه چینی و شخصیت پردازی عالی، پرداخت صحنه مناسب، استفاده از عنصر عشق و گره‌های داستانی به جا در میان خرده ‌داستان هایی در جریان اصلی قصه و دست آخر قلم فوق العاده گیرای صادق کرمیار شما را پشیمان نخواهد کرد.
        

          نیمه‌ی مهجور حکومت امیرالمومنین

اکثر اطلاعاتی که ما از حکومت امیرالمومنین داریم مربوط میشه به نیمه اول حکومت یعنی سه جنگ مهم جمل، صفین و نهروان که حکومت حضرت در اوج قدرت و استواری بوده. در حالی که بیش از نیمی از حکومت حضرت در دورانی که در تاریخ از اون به عنوان دوران غارت‌ها یاد شده، سپری شده. علت این نام گذاری یورش‌های مکرر سپاهیان معاویه به مناطق تحت سیطره امیرالمومنین و کوتاهی کوفیان در یاری حضرت بوده.
مطالعه این دوره از حکومت امیرالمومنین نه تنها در درک مظلومیت حضرت و فهم کامل سیره ایشون در حکومت‌داری حائز اهمیت است بلکه بدون فهم این دوره نمی‌توان صلح امام حسن و متعاقباً قیام امام حسین و رفتار کوفیان با آن دو بزرگوار (علیهما السلام) رو درک کرد.

کتاب الغارات یکی از قدیمی‌ترین منابع تاریخی شیعه هست که قریب به ۱۲ قرن پیش نگاشته شده است و سال‌های روایت نشده حکومت امیرالمومنین رو روایت می‌کنه.
ترجمه بسیار روان هست و خط داستانی رو به شدت تقویت کرده، در همین راستا مترجم مطالب فرعی و غیرمرتبط با موضوع که در کتاب اصلی آمده را حذف کرده.
هر چند متن روان و داستان وار است اما به صورت موضوعی به تاریخ پرداخت شده است که از جهاتی خوب است ولی چقدر خوب بود در کنار این ترجمه ارزشمند یک بازنویسی بر اساس ترتیب وقوع حوادث هم صورت بگیره، همانند کاری که خانم آزاده جهان احمدی در مورد کتاب الجمل شیخ مفید انجام داده اند.
        

          الجمل تلاشی ستودنی از سوی آزاده جهان احمدی‌ست برای روایت داستان وار جنگ جمل با اقتباس از کتاب الجمل و النصره سید العتره فی حرب البصره اثر ماندگار شیخ مفید.
در واقع ایشون کوشیده تکه روایت‌های پراکنده شیخ مفید رو پشت سر هم به شکل یک داستان پیوسته روایت کنند که واقعا ایده خیلی خوب بوده، تا حدود زیادی هم از عهده این کار بر اومده.
اما اندک دخل و تصرفی که ایشون در برخی جاها داشتند به فهم مخاطب لطمه وارد می‌کنه، عدم وفاداری به متن اصلی مخاطب رو در مورد تاریخ به اشتباه میندازه! مثلا ماجرای گریختن زبیر، هیچ جای کتاب اصلی نیامده که وقتی زبیر لشگر جمل رو شکست خورده دید، فرار کرده. خود شیخ مفید در کتاب اصلی صحبت دقیقی از زمان گریختن زبیر نکرده، البته در قسمت کشته شدن طلحه از قول علی بن زید بن جذعان صحبتی از دور شدن زبیر از معرکه و احتمال بازگشت مجدد می‌کنه (در برخی کتب اومده که. زبیر بعد نصایح مکرر امیرالمومنین از جنگ کناره گرفته و در برخی هم اومده که با شدت گرفتن جنگ و مغلوبه دیدن لشگر جمل فرار کرده)

با اینکه نویسنده خیلی سعی کرده توصیفات ادبی از وقایع رو چاشنی روایت تاریخی کنه اما متن از لحاظ ادبی هم در حد متوسط هست، به علاوه که در خیلی از جاها متن دقیقا کپی ترجمه دکتر مهدوی دامغانی هست!
در کل کتاب متوسطی بود که برای یکبار تجربه کردن ارزش داره البته اگر قبلاً چیزی در مورد جمل نخوندین و برای اولین بار میخواهید کتاب رو بخونید زیاد توصیه نمیکنم.
        

          دائرة المعارف کوفه‌ و کوفی شناسی
 
مطالعه کوفه از دو جهت برای ما بسیار حائز اهمیت هست، اول اینکه پایتخت حکومت شخصیت اول جهان تشیع و بستر بزرگترین تراژدی تاریخ تشیع یعنی فاجعه کربلا بوده، دوم اینکه کوفه مرکز تشیع آن‌ روزها بوده و صحابه خاص پیامبر (صلی الله علیه و آله) و عمده شیعیان و محبان امیرالمومنین در این شهر سکونت داشته‌اند.
به شدت کتاب کاملیه (از هر دو کتاب فارسی دیگر که در مورد کوفه نوشته شده‌ کامل‌تره، البته بعضی مطالب فرعی در آنها آمده که در این کتاب نیامده)، در واقع هر آن چیزی که لازم هست از این شهر مهم تاریخ جهان اسلام بدونید رو این در بر داره.
به نظرم خوندن این کتاب برای کسانی در زمینه تاریخ اسلام مطالعه دارند ضروری هست و نکات کلیدی (مثل موقعیت استراتژیک کوفه در جهان اسلام، ترکیب جمعیتی کوفه، شخصیت‌شناسی و جریان‌شناسی افراد تأثیرگذار کوفه ...) رو منتقل می‌کنه که به افزایش فهم و درک سایر کتب تاریخی کمک شایانی میکنه. 

متن در بعضی جاها خیلی روان و در بعضی جاها اندکی ثقیل است، با توجه به اینکه این کتاب بسط یافته پایان نامه کارشناسی ارشد ایشون هست و سال‌ها از نگارش قسمت عمده‌اش میگذره، بازنویسی یکدست میتونه متن کتاب رو بیش از پیش روان کنه.
 
مقدمه یا بهتر بگم مقدمه‌های کتاب حجم قابل توجهی از کتاب رو گرفته! قریب به ۱۰۰ صفحه! جا داشت مقدمه‌های خود مولف در چاپ‌های مختلف خلاصه و ادغام و همچنین نکات تکمیلی مقدمه ارزشمند پدر بزرگوارشون، (استاد علی دوانی) که به جهت تکمیل کاستی‌های کتاب نوشته شده در خود متن اعمال می‌شد.
        

          لذت شنیدن تاریخ از زبان امیر کلام علی علیه السلام

قبل از خواندن کتاب فکر میکردم کتاب خوبی نیست چون تصورم این بود مگر چقدر از وقایع تاریخ توسط خود امیرالمومنین نقل شده، فکر میکردم کتاب ناقصی باشه! با خواندنش مخصوصا از فصل سوم به بعد به وجد آمده بودم، علی علیه السلام هر چیزی که لازم بوده از تاریخ اون روزگار بدونیم رو  به زبان آورده، درست مثل خاطرات خود نگاشته!
در تاریخ اسلام هیچ کس رو مثل امیرالمومنین نمیشه پیدا کرد که تا این حد زندگی‌نامه اش از زبان خودش نقل شده باشه (حتی پیامبر اسلام)، ظلم‌های فراوان در حق حضرت ‌و نشناختن حق و شأن واقعی او باعث شده بود که ایشون در برهه‌های مختلف برای شناساندن حق و یادآوری شأن‌شون از حال و گذشته خود بسیار سخن بگویند، همچنین موقعیت خاص خلافت سبب شده سخنان ایشون بسیار بیشتر از سایر ائمه در تاریخ ثبت و ضبط شده باشه.

اگر با کتاب‌های تاریخی درباره امیرالمومنین نظیر ترجمه سه جلدی سیر‌ه‌نامه علامه کورانی، کتاب ارزشمند دکتر شهیدی، کتاب بسیار خوب تاریخ امیرالمومنین استاد عباس صفایی حائری، کتاب کم‌نظیر فروغ ولایت آیت الله سبحانی و جلد دوم تاریخ اسلام رسولی محلاتی و ... آشنایی داشته باشید میفهمید این کتاب آقای محمدیان چه اکسیر ارزشمندی‌ است در زمانه ما.
نثر روان، پیوسته و روایت داستان وار آن هم از زبان اول شخص مفرد، در عین تعهد به اصالت تاریخ دو ویژگی‌ منحصر به فرد این کتاب نسبت به کتاب‌های مشابه هست. در واقع نه مثل کتب تاریخی متن خشک و خالی از احساس داره نه مثل برخی آثار دیگه تخیل چاشنی روایت شده (در عین حفظ خط روایت داستانی). حجم کتاب هم نسبت به موضوع برای مخاطب عام کاملا مناسب است.

نکته‌ای که باید بهش توجه کرد اینه که نباید انتظار داشت با خواندن این کتاب به جزئیات کامل از وقایع زمان امیرالمومنین دست پیدا کرد چرا که این کتاب فقط وقایعی که از زبان خود امیرالمومنین نقل شده رو روایت کرده، نویسنده صرفاً برای رعایت پیوستگی و فهم بهتر مخاطب، در حد ضرورت، مطالبی رو در کروشه آورده.

از انتقاداتی که وارد هست اینه که به نظرم دو فصل ابتدایی کشش و جذابیت فصل‌هایی بعدی را نداشت.
بعضی جاها دو روایت نسبتاً مشابه از حضرت در مورد یک اتفاق نقل شده که نویسنده آنها رو پشت هم آورده که میشد برای پرهیز از تکرار به یکی بسنده کرد.
بخش غا‌رت‌ها رو هم به نظرم زیادی خلاصه‌وار توضیح دادند که اگر از قبل اطلاعاتی در این باره نداشته باشید یکم گیج می‌شید، توصیه میکنم به عنوان مکمل این فصل، کتاب ترجمه الغارات که اونم نثر روان و البته حجم کمی داره رو هم بخونید.
در بخش‌هایی از کتاب هم ایرادات خیلی ریزی وجود داره که البته لطمه‌ای به اعتبار کتاب نمیزنه، نظیر اینکه در قسمت نامه‌ تاریخی حضرت اونجا که میگه ده تن از اصحابم را فراخواندم یازده نفر ذکر میشه! که در واقع "مصباح النخع علقمة بن قیس" یک نفر هست.