یادداشت سامان

        یه کتاب فوق‌العاده خوندم.. همین اول کار باید بهش اعتراف می‌کردم. ایران و راه ابریشم نوین نوشته دکتر آرش رئیسی نژاد ، استاد اخراجی دانشگاه تهران و استاد فعلی دانشگاه هاروراد کتابی است بسیار روشنگر و خواندنی و آموزنده که نکات ژرف زیادی رو به مخاطبانش ارائه میده. خیلی از تصمیمات و دعواهای سیاسی کشورها یک لایه سطحی داره که شاید زیاد ازش صحبت بشه اما دلیلی بر اصلی بودن و مهم بودن محل دعوا نیست و یک لایه عمیق و پنهانی که با اینکه ازش کمتر حرف زده میشه ، ولی از اهمیت بیشتری برخورداره. رئیسی نژاد در این کتاب دست مخاطب خودش رو گرفته و با چراغ قوه که نه، بلکه با نورافکن مساله ای مهم رو به مخاطب نشون میده. راه ابریشم نوین ابر پروژه ای که چین در حال توسعه و گسترشش هست با جزئیات فراوان و داده های زیاد معرفی میشه. رئیسی نژاد سعی می‌کنه با یک نگاه همه جانبه ابعاد گوناگون راه ابریشم نوین رو توضیح بده. اینکه از قدیم این مسیر چه بوده، الان در چه وضعیتی قرار داره، چین چه اقداماتی انجام داده، مزایا و معایب این مسیر و همچنین فرصت ها و تهدیدهای این ابرپروژه.تلاش دولت‌های مختلف برای ایفای نقش در این مسیر و البته تلاشهای آمریکا برای مقابله با این پروژه بزرگ به خوبی و به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته. این کتاب یک دید بسیار جالب از رقابت آمریکا و چین نشون میده که اینجاست ما خیلی از دعواها و همچنین اختلافات کشورها رو میتونیم ذیل رقابت این دو کشور مشاهده کنیم.در حین خوندن این کتاب کانال یوتیوبی چراز گفت و گویی کوتاه با رئیسی نژاد در مورد مساله گرینلند داشت.ترامپ رئیس جمهور آمریکا چندین بار در همین ماه های اخیر تاکید بر خرید جزیره گرینلند داشته و عزم خودش رو جزم کرده که کنترل بر این جزیره رو از دانمارک بگیره. رئیسی نژاد ضمن ارائه یک تحلیل از آرزوی دیرینه آمریکایی ها برای کسب این جزیره و همچنین غنی بودن جزیره از منظر مواد معدنی و میلیاردها بشکه نفت مدفون زیر یخ ها، تحلیل دیگر و مهمتری هم ارائه میده و از اهمیت بالای این منطقه و به طور کلی شمالگان برای نفوذ آمریکا و مقابله با مسیرهای یخی عبوری چین صحبت میکنه. این کتاب هم از اهمیت بالای مسیرهای یخی و دریایی و خاکی و دالان های گوناگون حرف میزنه.اینجاست که رئیسی نژاد نشون میده چرا چینی که در گذشته طالبان رو گروه تروریستی معرفی میکرده، امروزه در حال همکاری باهاشه و حتی تحریم های آمریکا علیه ایران رو از همین منظر دور زدن ایران از مسیر ابریشم بررسی میکنه. اینجاست که بسیاری از رقایت های کشورها برای مخاطب مشخص میشه و اهمیت مسیر و جاده رو بهتر درک میکنیم و متوجه میشیم کشورها برای دور زدن کشور دیگر و مقابله با اون چه راه ها و مسیرهای جایگزینی رو هزینه میکنند. مثلا جایی در کتاب در مورد گروه کواد صحبت میشه.این گروه شامل چهار کشور آمریکا،ژاپن،استرالیا و هند میشه که نشون میده روابط امنیتی نظامی این چهار کشور به نوعی برای مقابله و مهار چین طراحی و اجرا میشه. این کتاب حتی نوع نگاه ما به اختلافات ایران و اسرائیل و ایران و آمریکا و رقابت های همسایه های ما مثل ترکیه رو به طور قابل فهمی میتونه تغییر بده. این کتاب نشون میده تحریم چه بلایی سر کشور آورده و چه فرصت های طلایی و بینظیری رو از ایران دریغ کرده.بحث اینجا ممنوعیت فروش نفت و صادرات و اینها نیست،نه، رئیسی نژاد در این کتاب نشون میده ایالات متحده برای حذف ایران از مسیرهای اصلی راه ابریشم نوین چه اقداماتی رو انجام داده. در این کتاب اهمیت رابطه 25 ساله ایران و چین هم از همین دید،مورد بررسی و توجه قرار گرفته و فرصتهایی که میتونه برای ایران داشته باشه رو توضیح میده. البته همانطور که در اوایل متن اشاره کردم معایب این طرح هم مورد اشاره قرار گرفته..آسیب های زیست محیطی، دیپلماسی بدهی چین که خیلی در موردش صحیت میشه و قضیه از این قراره که چین به کشورهای این طرح وام میده، کشور نمیتونه بازپرداخت داشته باشه و چین یک نقطه ارزشمند مثل بندر اون کشور رو به جای بازپرداخت وام مدت زمان طولانی مثل 99 سال اجاره میکنه! رئیسی نژاد به این مساله اشاره میکنه به موازات این طرح جغرافیایی و جاده ها و دالان ها، چین قصد داره یک مسیر ابریشم نوین دیجیتال رو هم گسترش بده که با همون خواسته های خودش همخوانی داره.خواسته هایی مثل اینترنت محدود و فیلتر گسترده و امثالهم . جامع دیدن این مسیر و بیان نکات مثبت و منفی در کنار هم، مساله ای بود که ارزش کار نویسنده رو برده بود بالا. فصل انتهایی کتاب رئیسی نژاد به مبحث سیاست گذاری می‌پردازه. او معتقده بعد از بررسی همه جانبه این مسیرها و فرصت ها و تهدیدهای اونها ، حالا وقت اینه که پیشنهادهایی برای سیاست گذار بده. فصل انتهایی کتاب مخاطبش تصمیم گیران و تصمیم سازان این مملکته. چهار دالان مهم رو که در فصول قبلی بررسی کرده رو به عنوان تهدید و فرصت مورد بررسی قرار میده و پیشنهاد میده برای رفع تهدیدهای دالان های کاسپین و میانی که برای امنیت ملی ایران مطلوبیت کمی دارند و مضر هستند و سپس برای دو دالان تاریخی شمالی و قراقوم-زاگرس که مطلوبیت زیادی برای ایران دارند چه باید کرد. پس از اون یک ده فرمان تجویز می‌کنه که شالوده اون اینه که در این رقابت ها و مسیرها و تهدیدها و فرصت ها ، سیاست گذار ما بهتره چه کارهایی بکنه و در چه حوزه هایی سرمایه گذاری کنه و در نهایت چگونه به قضیه نگاه کنه و تصمیم بگیره. یکی از این پیشنهادها که برام جالب بود تشکیل دو استان جدید بود.مکران شرقی و مکران غربی. از این نظر برام  جالب بود که در دولت پزشکیان، شخص رئیس جمهور و برخی همراهان او تاکیدی به جا به جایی پایتخت از تهران به سواحل مکران دارند.البته رئیسی نژاد حرفی از جابه جایی پایتخت نزده و صرفا به این اشاره داره مناطق اون ناحیه از کشور به دو استان تقسیم بندی بشه.

جمع بندی

کتاب بسیار ارزشمندی بود.البته این رو بگم که در این موضوع اولین کتابی بود که میخوندم و فعلا امکان مقایسه با آثار مشابه رو ندارم اما به صرف مطالعه همین کتاب راضی ام. متن از انسجام بالایی برخوردار بود. کاملا مشخص بود نویسنده میدونه چی میخواد بگه.او به مطالب ارائه شده تسلط کاملی داشت. بارها گفتم در متن که کتاب بسیار پر داده ایست و برای تسلط کامل به مطالب ارائه شده نیاز به خوندن بیش از یک بار داره اما برای اینکه یک تصویر کلی تو ذهنمون نقش ببنده و جرقه هایی در ذهن ایجاد کنه، یک بار خوندنش میتونه این مزیت ها رو داشته باشه.کتاب یک ضعف بسیار بسیار بزرگ داشت که جاهایی عصبی ام کرد و اونم اینکه نقشه ها و شکل های کتاب که زیاد هم بوند تقریبا اکثرشون ناواضح بودند که امیدوارم برای چاپ های بعدی کتاب تدبیری اندیشیده بشه. شاید چاپ و جمع آوری تمام اشکال و نقشه های کتاب و فراهم آوردن امکان اسکن و تماشا از این طریق راهکار مناسبی باشه. واقعا جا داشت یک امتیاز بابت این مساله از کتاب کم کنم! کتاب رو انتشارات دانشگاه تهران چاپ کرده. رئیسی نژاد دو کتاب تا به امروز منتشر کرده.یکی شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه و دیگری کتاب حاضر.هر دو کتاب به غایت خوب، خواندنی، پر نکته و مهم بودند و بعد از مطالعه هر دو این حس رو داشتم که واقعا به دانسته هام افزوده شده، و میتونم قضایا رو به شکل دیگری ببینم. راه ابریشم نوین تاکید صرف بر جغرافیا نیست بلکه زیرساخت های حقوقی و دیپلماسی و دیجیتال مورد نظر رو هم بررسی میکنه .